روش پژوهش گراندد تئوری

قبل از اینکه روش پژوهش گراندد تئوری را شرح دهیم، باید با عبارت تحقیق به خوبی آشنا شوید. عبارت تحقیق در دو جایگاه مختلف کاربرد دارد. کاربرد اول عبارت تحقیق در تولید گزاره علمی است که بر بیان انواع مختلف روش‌های علمی دلالت دارد. روش پژوهش تاریخی، روش پژوهش تحلیل محتوا، روش پژوهش آزمایشی و … همگی نمونه‌هایی از کاربرد اول عبارت تحقیق هستد.

اکثر دانشجویان با وجود اینکه نمرات مطلوبی در دروس روش تحقیق اخذ می‌کنند، حین نوشتن پایان نامه با مشکلاتی رو به رو می‌شوند. ضعف دانشجویان در این زمینه، نوع دیگر عبارت تحقیق است. در این نوع، فرد باید بتواند مراحل دقیقی را برای تولید یک پژوهش و مقاله طی کند. کسانی که به دنبال تولید یک اثر پژوهشی در قالب مقاله یا پایان‌نامه هستند، بهتر است از کاربرد دوم این عبارت استفاده کنند و با نوشتار کامل پایان نامه آشنا شوند. 

روش پژوهش گراندد تئوری روشی کیفی است که بر پایه جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها شکل می‌گیرد. جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از ابزارهای مختلفی انجام شده که هرکدام طبق نظر پژوهشگر انتخاب می‌شود. در ادامه با مفهوم اصلی روش پژوهش گراندد تئوری آشنا خواهیم شد.

پژوهش گراندد تئوری چیست؟

واژه گراندد تئوری در لغت، معناهای مختلفی را در بر می‌گیرد. این واژه معانی همچون نظریه بنیادی، نظریه زمینه‌ای، نظریه مبنایی، نظریه داده‌محور، نظریه‌پردازی داده‌بنیاد، نظریه مفهوم‌سازی بنیادی، رویش  نظریه، نظریه برخاسته از داده و… دارد. پژوهشگران تصمیم گرفته‌اند که برای جلوگیری از ابهام‌های گوناگون، کلمه گراندد تئوری را به کار ببرند.

روش پژوهش گراندد تئوری با دیگر روش‌های پژوهش متفاوت است. در دیگر روش‌های پژوهش، شروع پژوهش با اتکا به نظریه‌های موجود شکل می‌گیرد. اما در روش گراندد تئوری با تدوین نظریه و فرضیه کار را شروع می‌کنند. گراندد به این معنا است که هر نظریه یا گزاره جزء و زمینه‌ای از داده‌های واقعی هستند. این روش پژوهشی زمانی که اطلاعات جامعی نبوده و ضعف دانش و اطلاعات در زمینه پژوهش باشد، مورداستفاده قرار می‌گیرد. روش پژوهش گراندد بر اساس نظریه استدلال استقرایی انجام می‌شود. این نظریه با توجه به تجربه‌های زندگی روزمره، مراودات، مستندات و مشاهدات شکل می‌گیرد.

پژوهش گراندد تئوری به جمع‌آوری اطلاعات عمیق در مرحله کیفی و جهت‌دهی در مرحله کمی کمک بسیاری می‌کند. از زمانی که این نوع روش پژوهش ابداع شده، الگوهای ساماندهی مختلفی برای اجرای این مسیر ارائه شده است. الگوی اولیه روش پژوهشی گراندد ابتدا توسط گلیزر و اشتراوس ایجاد شده و با همکاری کوربین الگوی دیگری بنیان‌گذاری شده است. پس از گذشت چندین سال، هرکدام از پژوهشگران مسیر خود را پیش گرفته‌اند و الگویی متفاوت از دیگری ارائه داده‌اند. پس از اینکه دو رویکرد اولیه شکل گرفت، کارشناسان رویکردهای دیگری را هم معرفی کردند. در شکل زیر می‌توانید فرایند تاریخی و تقسیمات روش گراندد تئوری را ببینید.

پس از اینکه گلیزر و اشتراوس همکاری خود را به پایان رسانند، در سال ۱۹۹۰ رویکرد نظام‌مند سیستماتیک روش پژوهشی گراندد تئوری معرفی شد. گلیزر به‌تنهایی در سال ۱۹۹۵ رویکرد ظاهر شونده را برای این روش پژوهش ارائه داد. رویکرد نظام‌مند سیستماتیک و ظاهر شونده بسیار مورد استقبال قرار گرفت. چارمز در سال ۲۰۰۰ یک رویکرد ساختارگرایانه، شاتزمن در سال ۱۹۹۱ رویکرد ابعادی و کلارک در سال ۲۰۰۳ رویکرد تحلیل موقعیت را به جامعه پژوهشگران معرفی کردند. با گذشت زمان، این الگوها به انواع بیشتری تقسیم‌بندی شده‌اند که در جدول زیر قرار گرفته است.

بهتر است برای آشنایی بیشتر با این رویکردها، به توصیف هرکدام بپردازیم.

• رویکرد ظاهر شونده با نام کلاسیک گلیزر هم شناخته می‌شود.
• در رویکرد ظاهر شونده با استفاده از داده‌ها، نظریه‌ای در فرایند پژوهش شکل می‌گیرد.
• نظریه پژوهش در رویکرد نظام‌مند اشتراوس و کوربین، به شکل یک مدل پارادایمی (از پیش تعیین شده) است.
• در رویکرد ساخت‌گرایانه چارمز، نظریه طبق جمع‌آوری داده‌ها از محیط پژوهشگر و تفسیر آن ساخته می‌شود.
• نظریه رویکرد موقعیتی کلارک، بر اساس توجه مداوم به موقعیت سوژه و عنصرهای انسانی یا غیرانسانی که در سوژه تأثیرگذار هستند، شکل می‌گیرد.
• در روش تحلیل ابعاد شاتزمن، نظریه پژوهش با در نظر گرفتن ابعاد مختلف اثرگذار بر پدیده اصلی پیاده‌سازی می‌شود.

رویکردهای روش گراندد تئوری

به طور کلی می‌توان گفت که روش گراندد تئوری از سری روش‌های کیفی در پژوهش است که از ابتدای پیدایش با تحولات زیادی روبه‌رو شده است. طبق نظر پژوهشگران احتمال وجود تحولات بیشتر در آینده هم وجود دارد. اکثر پژوهشگران، نظریه‌های خود را با استفاده از رویکرد پنج‌گانه می‌سازند؛ اما رویکردهای دیگری هم در روش گراندد تئوری مورد استفاده قرار می‌گیرد. لازم است برای آشنایی بیشتر، رویکردهای دیگر را توضیح دهیم.

رویکرد انتقادی الیور در روش گراندد تئوری

رویکرد انتقادی الیور تأکید بر ساخت نظریه با رویکرد اشتراوس و کوربین را دارد. این رویکرد با کاربرد رئالیست انتقادی شکل می‌گیرد. همچنین به بررسی و تحلیل واقعیت‌های اجتماعی از ابعاد سه‌گانه ” واقعیت به‌عنوان حوزه ساختار”، “مکانیزم واقعه به‌عنوان حوزه رخدادها” و “تجربه به‌عنوان حوزه ادراک و تجربیات” می‌پردازد.

رویکرد انعکاسی الوسون و اسکالبرگ در روش پژوهش گراندد تئوری

رویکرد انعکاسی الوسون و اسکالبرگ در راستای ساخت نظریه با در نظر گرفتن انعکاس نگرش پژوهشگر است. این نگرش بر جمع‌آوری داده، تحلیل، تفسیر و نتیجه‌گیری تأکید بسیاری دارد.

تعبیر دیگری هم برای این رویکرد وجود دارد. پژوهشگران می‌توانند برای استفاده از این رویکرد، طوری پیش بروند که به نتیجه موردنظر خود برسند. برای مثال پژوهشگر می‌تواند جامعه آماری را طوری انتخاب کند که نگرش‌ها در مصاحبه با افراد انعکاس پیدا کند. پژوهشگر می‌تواند مقوله‌بندی، سؤالات، کدگذاری یا معانی و مفاهیم را طوری با نگرش خود پیش ببرد تا نتیجه پژوهش حاصل اندیشه‌های خود باشد. البته ممکن است که این اتفاق‌ها بدون قصد و ناخودآگاه برای پژوهشگر رخ دهد و قصد تأثیرگذاری بر پژوهش نداشته باشد.

رویکرد نظریه چندگانه گولدکوهل و کرانهولم

رویکرد نظریه چندگانه گولدکوهل و کرانهولم کمی با دیگر رویکردها متفاوت است. در مرحله‌های از پیش تعیین شده، می‌توانید از نظریه‌های موجود برای الهام‌بخشی و مقایسه داده‌ها استفاده کنید.

رویکرد فمینیستی ووست در روش گراندد تئوری

این رویکرد بر معرفت‌شناسی فمینیسم، شنیده‌شدن صدای زنان تحت تبعیض جنسیتی و رفتارهای ناعادلانه تمرکز دارد. این رویکرد نشان می‌دهد که روش گراندد تئوری فمینیستی تنها یک روش پژوهش نیست. از نظر رویکرد فمینیستی، گراندد تئوری رویکردی اضافه‌تر از دیگر رویکردها است که آن را بازتاب تأکید بر رویکرد انسانی و اجتماعی می‌دانند.

رویکرد نظریه بصری کونکی

رویکرد نظریه بصری کونکی یکی از رویکردهای روش گراندد تئوری است که بر داده‌های بصری و مدل تصویربرداری چندتایی تأکید دارد. محورهای اصلی این رویکرد، تلاش بر خلق تصویر، ایجاد ارتباط با تصاویر بصری، محصول بصری، پذیرش یک تصویر و ابعاد بصری نمایش و روش تحلیل اطلاعات بصری است.

رویکرد نظریه مطلع تورنبرگ

رویکرد نظریه مطلع تورنبرگ، سعی بر ایجاد نظریه‌هایی در راستای ادبیات پژوهش و چارچوب‌های نظری موجود دارد. این رویکرد، نظریه‌های پیشین را با دقت و حساسیت بالا مورد بررسی قرار می‌دهد و استفاده از این نظریه هارا منع نمی‌کند.

رویکرد کمی گراندد تئوری

رویکرد کمی گراندد تئوری در اجرای پژوهش، رویکردی جدید نیست و به پژوهشگران اجازه می‌دهد تا با کمک روش استقرایی در ایجاد نظریه از داده‌های کمی کمک بگیرند. این رویکرد بر این مبنا است که  در نظریه زمینه‌ای، از داده‌های کمی یا ترکیب روش‌های تحلیل کیفی و کمی باید استفاده کرد.

رویکرد نظریه‌های نوظهور خنیفر

رویکرد نظریه‌های نوظهور تأکید بر استقلال اندیشه‌های مصاحبه‌شونده دارد. باید در ساخت نظریه از نظرات متفاوت مصاحبه‌شوندگان صحبت کرد و تمامیت اندیشه آنها را در نظریه نهایی استفاده کرد.

در چه پژوهش‌هایی می‌توان از روش گراندد تئوری استفاده کرد؟

پژوهش‌هایی که نظریه‌ای ندارند یا نیاز به گزاره و فرضیه دارند، از سری پژوهش‌هایی هستند که می‌توان از روش گراندد تئوری استفاده کرد. در جدول زیر این موارد را به‌صورت شفاف‌تر بیان کرده‌ایم.

همان‌طور که می‌دانید، فرضیه یک حدس هوشمندانه است که طبق مشاهدات و نظریه‌های مختلف بیان شده و قابل‌بررسی است. در نتیجه برای بیان فرضیه، باید با مبانی نظری پژوهش آشنا باشید. در صورتی که اطلاعات نظری لازم را برای تولید نظریه پژوهش ندارید، می‌توانید با استفاده از روش گراندد تئوری فرضیه را بسازید.

یکی از ویژگی‌های مثبت نظریه خوب، عام بودن آن است. عام بودن نظریه به این معناست که بتوان با آن، بسیاری از امور را تبیین کرد. البته این ویژگی ممکن است گاهی چالش‌برانگیز هم باشد. بهتر است برای چالش برانگیز بودن این ویژگی مثالی بزنیم. یک تور ماهیگیری بزرگ را در نظر داشته باشید. بزرگی این تور ماهیگیری موجب فرار ماهی‌های کوچک می‌شود. در این شرایط از روش پژوهش گراندد تئوری استفاده می‌کنیم. نظریه‌ای که حاصل از این روش به دست می‌آید، تئوری محدود با رویکردی واقعی است.

این روش پژوهش از الگوهایی همچون اگر پس و آنگاه استفاده می‌کند تا موجبات علی رخداد فراهم شود و به پیامد یا نتیجه‌ای برسیم. روش گراندد تمام اطلاعات، محتوا و داده‌ها را منبعی برای ایجاد نظریه و حل پژوهش می‌داند. پژوهشگران زمانی از روش گراندد تئوری استفاده می‌کنند که موضوع تحت مطالعه در پژوهش‌های قبلی موردتوجه قرار نگرفته باشد؛ بنابراین این روش زمانی استفاده می‌شود که هدف از مطالعه تدوین، تعدیل یا اصلاح نظریه باشد.

فرایند اجرای پژوهش گراندد تئوری

مراحل اجرای فرایند پژوهشی گراندد تئوری به صورت خلاصه در جدول زیر قرار گرفته است. در ادامه به بررسی هرکدام از این موارد می‌پردازیم. مرحله‌های اجرای فرایند گراندد به انتخاب الگو یا رویکرد آن وابسته است.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های گراندد تئوری، هم‌زمانی مرحله جمع‌آوری داده با تجزیه تحلیل و مقایسه مداوم داده‌ها است. گام اول اکثر رویکردها، بر جمع‌آوری داده و منابع مورداستفاده تمرکز دارد. مهم‌ترین منبعی که در این روش برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده می‌شود، مصاحبه است. برای تهیه مصاحبه، پژوهشگر باید یک نمونه (شرکت‌کننده یا مصاحبه‌شونده) انتخاب کند. سپس با توجه ‌به هدف مدنظر پژوهش، داده‌های مرتبط را جمع‌آوری کند.

رویکردهای اصلی گراندد تئوری

طراحی پژوهش باید برای هرکدام از پنج رویکرد اصلی گراندد تئوری انجام شود. این پنج رویکرد گراندد تئوری شامل رویکرد کلاسیک گلیزر، رویکرد نظام‌مند اشتراوس و کوربین، رویکرد ساختارگرای چارمز، تحلیل موقعیت کلارک و تحلیل ابعاد شاتزمن است. البته توجه داشته باشید که رویکردهای اصلی و اولیه گراندد تئوری متعلق به گلیزر و اشتراوس است. در ادامه به توصیف و بررسی هرکدام از این رویکردهای اصلی می‌پردازیم.

رویکرد گلیزر

رویکرد گلیزر نیاز به ذهنی سرشار از حساسیت نظری دارد تا به دنبال اطلاعات و داده‌های خاص برود. خلاقیت در پیاده‌سازی نظریه، پایه استفاده از این رویکرد است. رویکرد گلیزر یک رویکرد ظاهر شونده است؛ زیرا با استفاده از مراحل سه‌گانه تحلیل داده از جمله کدگذاری باز، محوری و انتخابی به نظریه می‌رسید. رویکرد گلیزر شامل انواع کدگذاری است که در جدول زیر قرار داده‌ایم.

در روش کدگذاری باز، داده‌ها به صورت آزاد کدگذاری می‌شود تا محور پژوهش مشخص شود. محور پژوهش یا مقوله محوری مشخص می‌کند که چگونه مشارکت‌کنندگان (مصاحبه‌شونده) مشکل اصلی خود را در راستای مسئله طرح شده، حل کنند. پس باید در ابتدای کار که تصمیم به استفاده از کدگذاری باز داشتید، به دنبال متغیر محوری یا اصلی باشید. کدهای نظری به ایجاد ارتباط میان کدهای واقعی کمک می‌کند. کدهای واقعی نتیجه کدگذاری باز و انتخابی است که مجدد به‌صورت خودجوش متصل شده‌اند. پس می‌توان گفت که کدهای واقعی بدون کدهای نظری، تهی و بی‌ارزش هستند.

رویکرد گلیزر برای تلفیق مقوله‌ها به خانواده‌های کدگذاری و مدل‌سازی اشاره می‌کند؛ اما رویکرد استراواس با استفاده از یک پارادایم کدگذاری شده است. گلیزر برای تلفیق‌کردن این کدهای واقعی، ۱۸ گروه یا خانواده از کدهای نظری را به عنوان الگو تلفیق کرد. این ۱۸ خانواده هم‌پوشانی بسیار با یکدیگر داشته‌اند. گلیزر پژوهشگرها را برای تعیین نحوه پیوند واژه‌ها آزاد گذاشته است و تلفیق کدها هیچ‌گونه محدودیتی ندارد. در جدول زیر چهار نمونه از خانواده‌های کدگذاری شده گلیزر قرار دارد.

گلیزر در مطالعات بعدی خود، نمونه‌های دیگری را هم معرفی کرده است تا ذهن پژوهشگر را آزاد کند و دیدگاه وسیع‌تری به او ببخشد. باور اصلی گلیزر بر این مبنا است که نظریه باید به‌صورت طبیعی و خلاقانه از داده‌ها بیرون آید. در مقابل آن، اشتراوس و کوربین بر این عقیده هستند که چارچوب باید یکسان و از پیش تعیین شده بوده تا خروجی داده‌ها و نظریه نهایی در این راستا باشد.

رویکرد اشتراوس و کوربین در گراندد تئوری

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، رویکرد نظام‌مند اشتراوس و کوربین بر مبنای یک چارچوب از پیش تعیین شده است. این رویکرد در مدل یک پارادایم مرتب و معین گام برمی‌دارد. از سری محبوبیت‌هایی که این رویکرد دارد، دستورالعمل و مسیر شفاف آن است. کدگذاری باز، فرایندی است که داده و مفاهیم در آن شناسایی شده و در نهایت ابعاد آن کشف می‌شود. در کدگذاری محوری، مرتبط کردن مقوله‌های فرعی صورت می‌گیرد. محوریت کدگذاری انتخابی بر پایه یکپارچگی نظریه است. یکی از اهداف مدنظر برای جمع‌آوری داده‌های کیفی در این رویکرد، پیاده‌سازی مقوله‌هایی در قالب یک مدل پارادایمی است.

هرکدام از مقوله‌هایی که در مدل پارادایمی رویکرد اشتراوس و کوربین استفاده می‌شود، در جدول زیر به‌صورت مختصر توصیف شده‌اند.

رویکرد اشتراوس و کوربین بر این نظر است که قرارگرفتن این مقوله‌ها در یک مدل، کمک می‌کند تا پژوهشگر به‌صورت نظام‌مند داده هارا به هم مرتبط کرده و شیوه‌ای مناسب به کار گیرد.

رویکرد چارمز

مبنای این رویکرد بر واقعیت‌های چندگانه و تفسیری قرار دارد. رویکرد چارمز عقیده دارد که هر انسان از ادراک، فهم و تعبیر متفاوتی از جهان پیرامون خود می‌رسد. زیرا این موارد با منافع، ارزش‌ها و علایق انسان‌ها خو می‌گیرد. در رویکرد چارمز، پژوهشگر به دنبال این است که بداند در هر موقعیتی سوژه یا افراد چه می‌گویند. این رویکرد کمک می‌کند تا پدیده واقعی باشد و این امکان را دارد تا در زمینه‌های خاص خود را نشان دهد. ادراک، علایق، منافع همگی در نتیجه پژوهش اثرگذار است. پژوهش به صورت گسترده از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر پژوهشگر بخواهد برای حل پژوهش خود از این روش استفاده کند، باید مشاهدات خود را با مشارکت بیشتری انجام دهد و با تحلیل و درون‌نگری، اعمال گروه‌های مختلف را مورد آزمایش قرار دهد.

تعارض گروه‌های مختلف به پژوهش مدنظر می‌تواند راهی برای پیداکردن نظریه پژوهش باشد. پژوهشگر برای استفاده از این رویکرد نباید خود و مستندات را محدود کند. در این روش باید به آشکارسازی موارد جزئی و برداشت‌ها، خواسته‌ها و انتظارات پرداخت. شاید بتوان گفت که خانم چارمز با ارائه این رویکرد به مطالعه مردم‌نگارانه پرداخته است. مطالعه مردم‌نگارانه به این معناست که پژوهشگر از طریق مشاهده، سند، مصاحبه و دیگر راه‌های جمع‌آوری داده به مطالعه‌ای عمیق و چندگانه دست یابد.

در رویکرد چارمز نیاز است که پژوهشگر علاوه بر ارتباط و تماس نزدیک با مردم، داده‌ها و شواهد را به خوبی مقایسه و تحلیل کند. پژوهشگر موظف است اطلاعات و حرف‌ها را جزءبه‌جزء در پژوهش ثبت کند. رویکرد چارمز بر رویکرد گلیزر تأکید داشته و اشاره به نداشتن چارچوب حین پژوهش دارد. در این راستا، داشتن یادداشت‌های تفسیری پژوهشگر بسیار قابل اهمیت و مهم است. پژوهشگر باید بداند که این داده‌ها تنها برای پژوهش کافی نیستند و باید معنا، تفسیر و موقعیت را هم تحلیل و یادداشت‌برداری کند. به طور کلی می‌توان گفت که تعامل عینی و ذهنی پژوهشگر، نظریه این رویکرد را می‌سازد.

تفاوت رویکرد چارمز با رویکردهای قبلی این است که پژوهشگر باید اجازه دهد تا روش موردنظر مسئله پژوهش، شکل بگیرد. برای اینکه از کافی بودن داده‌ها اطمینان حاصل کنید، بهتر است سؤالاتی که در جدول زیر قرار دارد را از خود بپرسید.

از سری نکات مهمی که حین پژوهش باید به آن توجه داشته باشید، احترام به نظر مصاحبه‌شونده یا شرکت‌کنندگان است. این مسئله بدین معنا نیست که پژوهشگر همه دیدگاه هارا بپذیرد. تنها باید نظر شرکت‌کننده را تفسیر و بدون تحمیل نظر خود، داده هارا جمع‌آوری و تحلیل کند. هر داده‌ای از جمله واژه‌های پیچیده، نمودار و نقشه‌های مفهومی که اطلاعات را مبهم کند از اعتبار نظریه می‌کاهد. پژوهشگر در این شرایط به جای استفاده از روش کدگذاری نظام‌مند، نظریه را از درون داده‌ها بیرون می‌کشد. تولید نظریه نیاز به خلاقیت فردی پژوهشگر دارد تا با قدرت نویسندگی و تخیل خود، نظریه را ایجاد کند. تولید نظریه با استفاده از جملات مفید و مختصر از دل مصاحبه شکل می‌گیرد.

رویکرد کلارک

روش ادل کلارک با نام گراندد تئوری موقعیتی شناخته می‌شود. این روش بر پایه رویکرد اشتراوس و کوربین بنیان‌گذاری شده و بر موقعیت تمرکز دارد. کلارک در استفاده از این روش تأکید کرده که پژوهشگر باید به طور دائم دنبال موقعیت سوژه موردمطالعه یا عناصر انسانی و غیرانسانی اطراف سوژه باشد. به عبارتی می‌توان گفت که اثرگذاری اطراف سوژه یکی از موضوعات مهم در این رویکرد است. علاوه بر موارد ذکرشده، تمرکز بر سؤالات زیر هم خواهد بود.

چه کسی و چه چیزی در موقعیت سوژه موردمطالعه وجود دارد؟

اهمیت این موقعیت برای چه کسی است؟

عناصر تاثیرگذار بر موقعیت کنونی چیست؟

در رویکردی که ادل کلارک ارائه داده است، به‌جای استفاده از ” زمینه ” مفهوم ” موقعیت ” خود را نمایان می‌کند. زیرا بر این باور است که موقعیت مدام در دگرگونی شرایط تأثیرگذار است. نقشه کردن یکی از وجه‌هایی است که این روش را بر دیگر رویکردها متمایز کرده است. در رویکرد کلارک، نقشه شامل تمام اطلاعاتی است که پژوهشگر به‌صورت تکوینی، رفت و برگشتی و پلکانی جمع‌آوری می‌کند. پروسه نقشه کردن به مصورسازی، تجسم بخشیدن به اندیشه و آشکارسازی کردارهای گفتمانی کمک می‌کند. نقشه‌ای کردن موقعیت یک فرایند و عمل تکرارشونده است که در سه‌گام اساسی شامل موقعیت، عرصه و وضعیت پیاده‌سازی می‌شود. در جدول زیر این موارد به صورت دقیق‌تر قرار دارد.

برای شناسایی و تشخیص عناصر در این مرحله باید پرسش‌های زیر را در پژوهش استفاده کنید.

• عناصر تشکیل‌دهنده این موقعیت خاص چیست؟
• در این موقعیت چه کسانی با چه آئینی وجود دارند؟
• معانی نمادین و ساختارها چیست؟
• موقعیت مدنظر شامل چه گروه‌ها، قشرها، نهادها یا ساختارها می‌شود؟
• چه تمایزهایی در موقعیت مشاهده می‌شود؟
• گفتمان‌های موجود در موقعیت چیست؟
• چه تمایزهایی در موقعیت وجود دارد؟
• حوزه‌های نفوذ یا قدرت در این موقعیت کدام‌اند؟

در مرحله بعد باید به تهیه یک نقشه عرصه پرداخت. این مرحله به ایجاد پیوند بین مقوله‌ها کمک می‌کند. سؤالاتی که در این مرحله به کمک شما می‌آیند، به شرح زیر است.

• جهان‌های اجتماعی مختلف، چگونه حول گفتمان‌ها و علایق و منافع مشترک به وجود می‌آیند؟
• این جهان‌ها چگونه عمل یا اختلاف پیدا می‌کنند؟

در مرحله سوم پژوهشگر به تهیه نقشه وضعیت می‌پردازد. آماده‌سازی این نقشه کمک می‌کند تا مقوله‌های مرتبط با هم نمایش داده شوند. سؤالات موردنیازی که در این بخش باید پرسیده شود، شامل موارد زیر است.

• فعل و انفعالات در جریان کدام‌اند؟
• مسیر غیرخطی فرایندها و فعالیت‌ها در میدان نیرو، چگونه پیش می‌رود؟
• سناریوهای موجود چیست؟
• چه اتفاقاتی منجر به چه آثار و نتایجی می‌شود؟

رویکرد شاتزمن در پژوهش گراندد تئوری

این رویکرد نیاز به چشم‌انداز دارد و داشتن چشم‌انداز از ضرورت‌های این رویکرد است. استفاده از چشم‌انداز در این رویکرد برای تحلیل در فرایند و مقایسه دائمی داده‌ها است. پایه شکل‌گیری یک دانشنامه، مدخل نویسی است. دانشنامه باید به یک نوع ژانر خاص و مدیریت مدخل‌ها بپردازد. در نهایت با مفهوم‌سازی بین واحدهای قابل مدیریت، ارتباط برقرار خواهدشد. این ارتباط، واحدهای دانش را به صورت یک کلیت منسجم پیاده‌سازی کرده و دانشنامه جامع ایجاد می‌شود.

دانشنامه، نمایی از دانش را ارائه می‌دهد که پوشش موضوعی دانشنامه را در بر گیرد. در نتیجه می‌توان گفت که با استفاده از رویکرد شاتزمن، هر پدیده در قالب دانشنامه است و تمام مدخل‌های معنایی در این دانشنامه جمع‌آوری می‌شود. در رویکرد شاتزمن، پژوهشگر باید تمام داده‌ها و شواهد را تک به تک نام‌گذاری و نشانه‌گذاری کند و هیچ یک از تجربه هارا از قلم نیندازد. شاتزمن به مفهوم‌سازی بسیار اهمیت داده و این موضوع را به رقص پردازی یا کوریو گراف تشبیه کرده است که به طراحی حرکات پیچیده پرداخته می‌شود. رویکرد شاتزمن در پژوهش‌های گراندد تئوری به صورت چند گام غیرخطی توصیف شده است که در جدول زیر قرار گرفته است.

نکات نمونه‌گیری در روش گراندد تئوری

در استفاده از روش پژوهش گراندد تئوری باید به نکات مختلفی توجه داشته باشید، تا پژوهش شما به شیوه‌ای درست به نظریه برسد. به‌طورکلی روش گراندد تئوری به جامعه آماری بزرگ اهمیتی نمی‌دهد و مبنای این روش بر موقعیت‌های خاص تمرکز دارد. دامنه کار در این روش را موضوع و مسئله پژوهش مشخص می‌کند. برای مثال اگر پژوهش در راستای وجود مشکل در سازمان‌های خاص باشد، باید از افرادی باتجربه‌های مشترک کمک بگیریم. چارچوب انتخاب نمونه در روش گراندد باید بر حسب موضوع، مسئله و موقعیت باشد. این به معنای هدف‌مند بودن این روش است. نظری بودن یکی دیگر از چارچوب‌های نمونه‌گیری است. نظری بودن در رویکرد به این معناست که کفایت لازم برای رسیدن به اکتشافات نظریه وجود داشته باشد. چارچوب نمونه‌گیری در این روش پژوهش با استفاده از دو معیار اندازه‌گیری می‌شود که در جدول زیر مورد بررسی قرار گرفته است.

تعیین مقدار نمونه و سؤالات پژوهش به موقعیت بستگی دارد. نمونه‌گیری پژوهشی که در مرحله صفر باشد نیاز به افراد با تجربه و مملو از اطلاعات دارد که از طبقه‌های اجتماعی مختلفی برخوردار باشند. برای مثال اگر پژوهشی در دانشگاه شکل گرفت باید بررسی کرد که چه گروه‌هایی از افراد حاضر در دانشگاه (اساتید، کادر اجرایی، دانشجویان)  درگیر این مسئله خواهند شد. سپس به دنبال انتخاب نمونه و جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازیم. جمع‌آوری اطلاعات باید به حدی پیش برود که داده‌ها تکراری شوند. در این زمان می‌توان گفت که داده‌ها به حد کافی گردآوری شده‌اند. اگر به این مرحله نرسیده‌اید، ممکن است در انتخاب نمونه یا فضای جمع‌آوری اطلاعات اشتباه کرده‌اید؛ بنابراین توجه داشته باشید که حجم نمونه در حین کار مشخص خواهد شد. همچنین علاوه بر افراد می‌توان فضا و موقعیت را مورد بررسی قرار داد.

نکات مهم در جمع‌آوری اطلاعات

مسیرهای پژوهش در این روش با نظریه‌ای خاص آغاز نمی‌شود. این رویکرد با تکیه بر داده موقعیت‌های خاص شروع شده و به نظریه نهایی ختم خواهد شد. تعامل و بررسی داده‌ها در این رویکرد نیاز به ذهنی باز و نظریه‌پرداز دارد. حساسیت نظری یکی دیگر از مسائلی است که باید در جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات به آن توجه کنید. داشتن حساسیت نظری کمک می‌کند تا پژوهشگر به فعالیت‌هایی از جمله تماس ذهنی متفکرانه با موقعیت خاص، مشاهده عمیق و کاربردی، طرح سؤال‌های مناسب برای مصاحبه، تحلیل و آنالیز درست و… بپردازد. به صورت کلی پژوهشگر باید با اشراف کامل نظری به پژوهش و آنالیز داده‌ها داشته باشد تا بتواند به نظریه‌ای خلاقانه برسد. در این جدول اشاره شده که پژوهشگر در رویکردهای متفاوت به دیدگاه‌های مختلفی دست پیدا کرده است.

همان‌طور که گفته شد، جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها در روش گراندد تئوری به صورت‌های مختلفی انجام می‌شود که این روش‌ها شامل مشاهده، مصاحبه، بررسی مدارک، نظرات مشارکت‌کنندگان و تحلیل شخصی پژوهشگر است. مصاحبه به‌صورت مستقیم با شرکت‌کننده انجام می‌شود و ارزیابی عمیقی بر روی ادراک، نگرش و علاقه فرد مقابل صورت می‌گیرد. مصاحبه در رویکرد گراندد تئوری به صورت باز یا نیمه ساختاریافته انجام خواهدشد. در مصاحبه‌های این روش، سؤالات به صورت استاندارد طرح شده و پاسخ پیش فرضی ندارند.

جمع‌آوری داده‌ها با توصیف موقعیت شروع شده و طوری پیش می‌رود که شناخت وضعیت تنها قابل اهمیت است. این مرحله با نام توصیف غنی شناخته می‌شود. توجه داشته باشید که در این مرحله داده‌هایی مانند مکان‌ها، کنش و رخدادها جمع آوری شده و به دنبال الگوی از پیش تعیین شده نخواهیم بود.

نکات موردنیاز در تحلیل یافته‌ها

تحلیل یافته‌ها در این رویکرد با استفاده از خردکردن، مفهوم پردازی، نام‌گذاری و مقوله‌بندی داده‌ها شکل می‌گیرد. اکثر رویکردها حین جمع‌آوری داده به تحلیل آن هم می‌پردازند. البته ممکن است که پس از اتمام جمع‌آوری داده‌ها، مجدد به تحلیل آن‌ها پرداخته شود. این تحلیل تا زمانی که پژوهشگر به اشباع نظری برسد، ادامه پیدا می‌کند. عناصر روش گراندد در جدول زیر است.

ابتدا جملات و داده‌های جمع‌آوری‌شده در یک جدول قرار می‌گیرند. سپس به داده‌ها یک کد معین اختصاص می‌دهند. در نتیجه با شناسایی کدها یک عنوان مفهومی در نظر گرفته می‌شود. در مرحله بعد مفاهیم مشترک را شناسایی کرده و مقوله‌های فرعی را محدود می‌کنیم. درنهایت با تشخیص ویژگی‌های مشترک این مقوله‌های فرعی، مقوله اصلی را سازماندهی می‌کنیم.

کوچک‌ترین واحد داده‌ای که پژوهشگر به دست می‌آورد هم قابل‌تحلیل است، زیرا دارای یک کد معرف است که شامل ابزار، منبع داده و مشخصات مشارکت‌کننده خواهد بود. هرکدام از کدگذاری‌ها در این رویکرد با علامت و کدهای مشخصی نشانه‌گذاری می‌شوند. برای مثال کد مصاحبه IN، پرسش‌نامه بازQN، مشاهده OB، اسنادDO، تأملات شخصی SE و …. است. به همین ترتیب بقیه ابزارها کدگذاری خواهندشد.

فرایند کدگذاری در رویکردهای گلیزری، اشتراوسی دارای شباهت‌هایی است؛ اما به طور کلی تفاوت‌های آن‌ها بر رویکرد غالب است. در رویکرد نظام‌مند اشتراوسی کدگذاری جزئیات و حساسیت‌های بیشتری را شامل می‌شود؛ اما در رویکرد گلیزری قواعد کمتری در پیاده‌سازی کدگذاری به کار گرفته شده است.

انواع کدگذاری

کدگذاری در رویکرد داده‌بنیاد به سه صورت باز، انتخابی و محوری صورت می‌گیرد که در این بخش با مفهوم این سه مورد آشنا خواهیم شد.

کدگذاری باز

در روش کدگذاری باز به کوچک‌ترین داده و مفهوم هم کد اختصاصی داده می‌شود. به عبارتی هرچه واحدها کوچک‌تر شود، بهتر است. واحد معنادار می‌تواند یک جمله یا یک بند بزرگ باشد. نکته مهم این است که مفاهیم از داده‌های مشخص باشد و از ذهن غیر استقرایی و نظریه‌های قبلی شکل نگرفته باشد. ملاحظات جدول زیر به توصیف کدگذاری باز پرداخته است.

سؤال‌هایی که در کدگذاری باز پرسیده می‌شود، در این جدول به صورت کامل قرار دارد.

کدگذاری محوری

پس از مطرح‌کردن کدگذاری باز توسط اشتراوس و کوربین، گلیزر مبحث کدگذاری انتخابی یا نظری را عنوان می‌کند. در کدگذاری نظری باید مقوله‌ها و مفاهیم توسط پژوهشگر مقایسه شود و بر اساس روابط مدنظر ترکیب، ادغام یا خلاصه شوند. البته توجه داشته باشید که این مقایسه با نتایج کدگذاری باز انجام می‌شود. انجام پژوهش با استفاده از رویکرد کدگذاری اشتراوس و کوربین می‌تواند به پژوهشگر کمک کند تا گامی بزرگ در راستای الگوی پارادایمی بردارد. استفاده از رویکرد گلیزر و کدگذاری محوری به پژوهشگر این امکان را می‌دهد تا نظریه‌ای حرفه‌ای خلق کند. در نتیجه هیچ مرزی را نمی‌توان برای استفاده از کدگذاری باز یا محوری انتخاب کرد.

در نظر داشته باشید که مهم‌ترین اقدامات برای مرحله کدگذاری شامل مقایسه و شناسایی روابط، کشف مقوله اصلی و اطمینان از محورهای مقوله‌ای است. شناسایی و کشف پدیده اصلی مهم‌ترین مقوله هسته‌ای است. نمونه مقوله‌ای کردن چندسطحی را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید.

مقوله‌های هسته‌ای، پژوهشگر را به کدگذاری محوری می‌رساند و شفافیت بیشتری در پژوهش ایجاد می‌کند. برای انتخاب مقوله محوری باید به ویژگی‌های زیر توجه داشته باشید.

کدگذاری انتخابی

کدگذاری انتخابی در نظر اشتراوس و کوربین یا گلیزر به‌عنوان یک پیدایش نظریه شناخته می‌شود. در نظر داشته باشید که کدگذاری انتخابی به صورت یک مرحله جدا در پایان پژوهش نیست و در طی کدگذاری باز اتفاق می‌افتد. نظریه برآمده از داده‌ها، نظریه‌ای در حد میانی است که باید دارای ویژگی‌هایی باشد.

مهم‌ترین فعالیت‌های کدگذاری انتخابی در جدول زیر درج شده است.

کدگذاری انتخابی با یکپارچه سازی و بهبود مقوله‌های موجود، به آرایش خاصی از نظریه‌ها می‌رسد. در این مرحله پژوهشگر باید همانند یک نویسنده مقولات، یادداشت‌ها، نوشته‌های کدگذاری و دیگر مستندات خود را به مقولات محوری ربط دهد.

زمانی که به عنوان یک پژوهشگر، نظریه شما با روش گراندد تئوری به دست آمد، باید به پارامترهای مختلفی توجه داشته باشید. اعتباربخشی، باورپذیری، انتقال‌پذیری، قابلیت اعتماد و تأییدپذیری از سری مواردی است که باید نظریه شمارا در بر بگیرد. با استفاده از رویکردها، اعتبار نتیجه پژوهش و یافته‌های خود را بسنجید تا اطمینان بیشتری از نتیجه کار خود داشته باشید.

برگرفته از ” سایت پیدا

تعریف عملیاتی متغیر های پژوهش به چه صورت می باشد؟

نوشته

جامعه آماري در پژوهش چیست؟

نوشته

نشریات و مجلات معتبر بین المللی (ISI) در حوزه آموزش و پژوهش آموزشی

نوشته

چه مراحلی برای انجام یک اقدام پژوهی در نظر گرفته می‌شود؟

نوشته

مسئله پژوهش را چگونه بیان کنم؟

تفاوت روش تحقیق کیفی با روش تحقیق کمی چیست؟

روش تحقیق کیفی و تحقیق کمی در چند جنبه متفاوت هستند. در ادامه، تفاوت‌های کلیدی بین این دو روش را بررسی خواهیم کرد:

هدف تحقیق: در تحقیق کمی، هدف اصلی تحقیق، اندازه‌گیری و توصیف روابط علّی و پیش‌بینی پدیده‌ها است. در حالی که در تحقیق کیفی، هدف اصلی تحلیل عمیق و درک فرآیندها، تجربیات، و معانی اجتماعی است.

• فواید رزماری و روش نگهداری از گیاه رزماری
• گزارش درس سمینار چیست؟ و از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟
• ریشه گون عمر را طولانی و سرماخوردگی را رفع می کند
• (بدون عنوان)
• آزمون ضریب همبستگی پیرسون
• رابطه مستقیم بیماریها با کمبود ویتامینها
• آزمون شفه (Scheffé’s test)
• آزمون شاپیرو-ویلک (Shapiro-Wilk test)
• آزمون زد یا Z Test
• آزمون ری برگمن (Roy-Bargman test)
• آزمون رگرسیون لجستیک (Logistic Regression)
• آزمون رگرسیون (Regression Analysis)
• ۱۲ داروی گیاهی برای کشتن میکروب معده
• آزمون دوربین-واتسون (Durbin-Watson Test)
• آزمون دو جمله‌ای (Binomial Test)
• آزمون دقیق فیشر (Fisher’s Exact Test)
• آزمون دانت یا Dunnett’s Test

طراحی تحقیق: در تحقیق کمی، طراحی تحقیق معمولاً شامل تعریف مشکل، فرضیه‌ها، جمع‌آوری داده‌ها، تجزیه و تحلیل آماری و نتیجه‌گیری است. در حالی که در تحقیق کیفی، طراحی تحقیق معمولاً شامل انتخاب روش‌های گردآوری داده‌ها مانند مصاحبه، مشاهده، گفتمان‌شناسی، تحلیل محتوا و تحلیل زمینه‌ای است.

نوع داده‌ها: در تحقیق کمی، داده‌ها به صورت اعداد و مقادیر مشخص اندازه‌گیری می‌شوند و به روش‌های آماری تحلیل می‌شوند. در حالی که در تحقیق کیفی، داده‌ها به صورت متنی، تصویری و صوتی جمع‌آوری می‌شوند و به روش‌های تفسیری و تحلیل کیفی تجزیه و تحلیل می‌شوند.

نمونه‌گیری: در تحقیق کمی، نمونه‌گیری معمولاً به صورت تصادفی و با استفاده از روش‌های آماری صورت می‌گیرد. در حالی که در تحقیق کیفی، نمونه‌گیری معمولاً به صورت هدفمند و با استفاده از تکنیک‌هایی مانند نمونه‌گیری گره‌ای و تکثیر نمونه‌ها صورت می‌گیرد.

تحلیل داده‌ها: در تحقیق کمی، تحلیل داده‌ها اغلب با استفاده از روش‌های آماری مانند آزمون فرضیه‌ها و مدل‌سازی آماری صورت می‌گیرد. در حالی که در تحقیق کیفی، تحلیل داده‌ها به صورت تفسیری، تحلیل محتوا، تحلیل گفتمان و تحلیل نظریه‌بنیادی صورت می‌گیرد.

با این حال، ممکن است در برخی تحقیقات،روش تحقیق کیفی و تحقیق کمی با هم ترکیب شوند و به عنوان روش تحقیق مختلط استفاده شوند. در این صورت، تحقیق‌گران از مزایای هر دو روش استفاده می‌کنند تا به نتایجی گسترده‌تر و جامع‌تر برسند.

اعتبار سنجی داده های پژوهش های کیفی

پارادایم هایی برای ارزیابی کیفیت و سنجش روایی و اعتبار تحقیقا ت کیفی 

پارادایم تفسیرگرایی و اثبات گرایی

روش شناسان كيفي معيارهاي بسيار متنوعي را براي ارزيابي داده ها و گزارشهاي كيفي پيشنهاد كرده اند كه ذكر همة آنها در اين نوشتار امكانپذير نيست. ازسال 1980 رویکردهای ارزیابی تحقیقات کیفی متفاوت شدند و به صورت الگوهای متفاوتی توسط برخی صاحب نظران ارائه شد.

نتیجه این کهﻣﺤﻘﻘﺎن ﻛﻴﻔﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ رﻫﻴﺎﻓﺖ کمی  رواﻳﻲ  مقاومت می کنند ، ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ آن اﺑﺰاري ﺳﺮد، ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ، ﺻﻮري و ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻜﺮرا  آن را به مواد ﺑﻲ ﺟﺎن و ﺳﺎﻛﻦ ﺗﺰرﻳﻖ ﻛﺮده و ﺑﻪ  ﻛﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد .

هامرسلی روایی کیفی را چنین تعریف می کند: رواﻳﻲ کیفی ﺑﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ از ﺳﺎزﮔﺎري اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ آن، ﻣﻮارد ﺑﻪﻳﻚ ﻣﻘﻮﻟﻪ ي ﻣﺸﺎﺑﻪ، ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮان ﻣﺘﻔﺎوت ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮ واﺣﺪ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺎ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت اﻟﺼﺎق می شود.( (Hammersley،1992)

در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻴﻔﻲ، رواﻳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﺬﻳﺮي و ﻫﻤﺴﺎزي؛ ﺟﻬﺖ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف، ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻛﻴﻔﻲ ﻃﻴﻔﻲ از ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ، ﻣﺸﺎﻫﺪه، ﺗﺼﺎوﻳﺮ، اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك و ﻏﻴﺮه را ﺟﻬﺖ ﺛﺒﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺧﻮد ﺑﻪ طور هماهنگ به کار می گیرند.

در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم رواﻳﻲ، ﻣﻔﻬﻮم اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻴﺰ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﭘﻠﻲ ﺑﻴﻦ ﺳﺎزه و داده ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد .

ﻫﺎﻣﺮﺳﻠﻲ، اﻋﺘﺒﺎر ﻛﻴﻔﻲ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ: با ﻣﻔﻬﻮم اﻋﺘﺒﺎر ﻛﻴﻔـﻲ ، ﻣـﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ را ﻣـﺪﻧﻈﺮ دارم، ﻳﻌﻨـﻲ ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻳـﻚ گزارش تا حدی به طور درﺳﺖ ﭘﺪﻳﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﺑﺪان ارﺟـﺎع می شود باز نمایی سازد .(Hammersley،1992)

همان طور که در جداول بالا می بینیم روش های زیادی توسط صاحب نظرا ن ارائه شده که در این جا به توضیح در رابطه با مرسوم ترین آن ها  می پردازیم .

ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﮔﻮﺑﺎ و ﻟﻴﻨﻜﻠﻦ

ﮔﻮﺑﺎ و ﻟﻴﻨﻜﻠﻦ (1985) به جای اﺳﺘﻔﺎده از واژﮔﺎن اﻋﺘﺒﺎر و رواﻳﻲ ﻛﻤﻲ از معیار اعتمادپذیری یا قابلیت اعتماد  ﺟﻬﺖ ارجاع به ارزیابی کیفیت نتایج کیفی استفاده  ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ . ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﻤﺎد، ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺳﺎده، ﻣﻴﺰاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﻳﻚ   ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻴﻔﻲ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﻬﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮد .ﮔﻮﺑﺎ و ﻟﻴﻨﻜﻠﻦ معتقدند که ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﻤﺎد درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪة ﭼﻬﺎر ﻣﻌﻴﺎر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ زﻳﺮ اﺳﺖ :

 1-باور پذیری    ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺑﺎور داﺷﺘﻦ ﺑﻪ یافته های ﺗﺤﻘﻴﻖ ارﺗﺒﺎط دارد.

درﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎورﭘﺬﻳﺮ، داده ها ،هم ساز و هم بسته هستند ﻧﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﻣﺘﻨﺎﻗض. باور پذیری می تواند از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻔﻆ و ﮔﺴﺘﺮش ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﺎن، ﻣﺸﺎﻫﺪة دﻳﺮﭘﺎ و ﻣﺼﺮاﻧﻪ، زاویه بندی (Royse, 2004) دﻗﺖ در اﺟﺮاي ﻓﻨﻮن ﻛﺎر ﻣﻴﺪاﻧﻲ ،ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺣﺮﻓﻪ اي ﻣﺤﻘﻖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑنیان هایﻓﻠﺴﻔﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻴﻔﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ Patton, 2001)

2- اطمینان پذیری  (اعتماد)  ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ داده ﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻌﻴﻦ از آﻧﺠﺎ آﻣﺪه، ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮔﺮدآوري ﺷﺪه و ﭼﻄﻮر ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﻧﺪ.

راﻫﺒﺮد ﻛﻠﻴﺪي ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن پذیری، آزمون تشخیص است .ﺑﺎ ﻳﻚ آزﻣﻮن ﺗﺸﺨﻴﺺ، ﻣﺴﻴﺮ روﺷﻦ و ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻴﻦ  داده ﻫﺎ و ﻛﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد .ﺑﻌﻼوه ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﺬﻳﺮي ﻧﺘﺎﻳﺞ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻨﺘﺮل اﻋﻀﺎء اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ.

) Krathwohl, 2004: 271-280; Teddlie & Tashakkori, 2009: 294(

کنترل اعضا یا اعتبار پاسخگو ﺗﻜﻨﻴﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﺧﻮد را ﺑﺎ  ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﻓﺮاد ﻣﻄﻠﻊ ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. ﻛﻨﺪ .ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻮﺳﻂ اﻋﻀﺎء در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﮔﺮدآوري داده ﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻳﻴﺪ ارزش ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﺎ ﺻﺤﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ پژوهشگر  آن ﻃﻮر ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻇﻬﻮر می یابند به کار می رود. ( Depoy & Gitlin, 2005)

اعتبار ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻀﻮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮژه ﻫﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را در ﭘﺮﺗﻮ واﻛﻨﺶ ﻫﺎي ﺳﻮژه ﻫﺎي ﻣﺎن ﭘﺎﻻﻳﺶ میکنیم .( Silverman, 2005 )

اﻃﻤﯿﻨﺎن ﭘﺬﯾﺮي از ﻧﻈﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ، ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺒﯿﻪ ﭘﺎﯾﺎﺋﯽ می باشد .

اﻃﻤﯿﻨﺎن ﭘﺬﯾﺮي زﻣﺎﻧﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ محقق  دﻗﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎ را اﺛﺒﺎت ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ .اﻃﻤﯿﻨﺎن پذیری بدون اﻋﺘﺒﺎر ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽ شود.

3- تایید پذیری    ﺗﺄﻳﻴﺪﭘﺬﻳﺮي ﺑﻪ ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻛﻴﻔﻲگزارش طبیعت گرایانه ی  ﻛﻴﻔﻲ اﻃﻼق می شود(. Erlandson, 1995)

 در این زمینه محقق باید نشان دهدکه یافته های آن آن ﻋﻤﻼ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ داده هاﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺗﺄﻳﻴﺪﭘﺬﻳﺮي ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﺳﺎزي روش ها تا حد امکان و نیز یادداشت کردن  ﻫﻤﻪ ﺑﻴﻨﺶها،ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻟﺠﺴﺘﻴﻜﻲ و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺮح کامل ﻣﻲ ﺷﻮد .ﺗﺄﻳﻴﺪﭘﺬﻳﺮي ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت روش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﺎي ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در ﺗﺤﻘﻴﻖ ارﺗﺒﺎط دارد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﺟﺰﺋﻴﺎﺗﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﮔﺮدآوري و ﺗﺤﻠﻴﻞ داده را ارزیابی کنیم .

تایید نتایج و یافته ها می تواند از طریق تکرار فرایند جمع اوری اطلاعات و داده ها ،رجوع مجدد به مشارکت کنندگان وکسب تایید از جانب آنان با تشکیل جلسه های گروهی یا انفرادی استفاده از ابزارها و روش های مکمل ،و مهم تر از همه استفاده از فرایند مثلث سازی انجام داد.(میرزایی ،1395،ص575)

ﻣﺜﻠﺚ ﺳﺎزي ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻌﺪد داده  ها برای ترسیم نتایج وآن چه حقیقت را تشکیل می دهد ،اشاره دارد.

هدف مثلث سازی ، ﻏﻠﺒﻪ ﺑﻪ ﺳﻮ ﮔﯿﺮي های ذاتی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﯾﮏ روش، ﯾﮏ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮ و ﯾﺎ ﯾﮏ ﺗﺌﻮري در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن روﯾﮑﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد در ﯾﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽتواند  ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ اﻋﺘﻤﺎد و اﻋﺘﺒﺎر اﻃﻼﻋﺎت ﮔﺮدد زﯾﺮاقدرت یک روش ضعف روش دیگر را پوشش می دهد. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ از اﻧﻮاع روش ﻫﺎي ﻣﺜﻠﺚ ﺳﺎزي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﯾﯿﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎ و ﯾﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن از ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده می کنند.

روش ﻫﺎي ﻣﺜﻠﺚ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﯿﻔﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:

اﻟﻒ-ﻣﺜﻠﺚ ﺳﺎزي ﻣﻨﺎﺑﻊ داده ﻫﺎ   به استفاده از منابع متعدد داده ها در مطالعه ،مانند ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺎران وبیماران پیرامون یک موضوع یکسان اطلاق می شود.

ب- ﻣﺜﻠﺚ ﺳﺎزي ﻣﺤﻘﻖ  به کار گرفتن بیش از یک پژوهشگر برای جمع آوری ،تجزیه تحلیل ﯾﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ داده  ها ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.

ج- مثلث سازی نظریه یا تئوری  استفاده از دیدگاهﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﯿﺮ داده ﻫﺎﺳﺖ .

د- مثلث سازی روش  اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ آوري داده ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ.

ﻻزم ﺑﻪ ذکر است  ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام از روش ﻫﺎي ﻣﺜﻠﺚ ﺳﺎزي داراي ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﻮﻧﺪ،ﻗﺒﻞ از اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ توسط محقق بررسی شوند.

4- انتقال پذیری    اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺳﺖ .اﻧﺘﻘﺎل ﭘﺬﻳﺮي ﺑﺎ  کاربردپذیری ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ارﺗﺒﺎط دارد .در داﻧﺶ اﺛﺒﺎت ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ، اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺮ  ﺗﻌﻤﻴﻢ ﭘﺬﻳﺮي ﻳﺎ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ .ﻓﺮض ﻫﺴﺘﻲ شناختی ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آن اﻳﻦ ﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﺳﻮي زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﺟﻮد دارد و ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﺣﺪي در ﻣﻮرد آن داراي داﻧﺶ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﺳﺖ .ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻛﻴﻔﻲ، ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﺑﺮ ﺗﻌﺪد و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ واﻗﻌﻴﺎت ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺄﻛﻴﺪ دارﻧﺪ .در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ  واﻗﻌﺎ می تواند بداند یافتهﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﻴﺪان ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ. به عبارت دیگر ،انتقال پذیری درﺟﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ  ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺘﻔﺎوت دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻛﺎر رود.

ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻧﺘﻘﺎل از ﻧﻈﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ، ﺷﺒﯿﻪ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﭘﺬﯾﺮي در تحقیقات کیفی ست.

اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ داده ﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در وﺿﻌﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ،  ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان معنای مشابه ایجاد کنند.

ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻧﺘﻘﺎل، ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻣﻮارد ذﯾﻞ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻨﺎﺳﺐ داده ﻫﺎ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ :

1-اراﺋﻪ ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﺤﯿﻂ،ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻨﺎﺳﺐ داده ﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. برﺧﯽ از اﯾﻦ ﺟﺰﺋﯿﺎت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﺜﻞ ﺳﻦ، ﺟﻨﺲ، ﺳﺎﺑﻘﻪ ﮐﺎر، ﻣﯿﺰان ﺗﺤﺼﯿﻼت، ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮔﺮوه و ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن آن ﺑﺎﺷﺪ. اراﺋﻪ اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﮔﺰارش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ کمک ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ در ذﻫﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺑﻬﺘﺮي از زﻣﯿﻨﻪ اي از آن ﺑﭙﺮدازد ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ و ﻃﺒﻘﺎت ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از آن مشتق شده اند.علاوه برتوصیف و زمینه ی مطالعه ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﻋﺮﺻﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ، ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮐﻤﮏ می کنند ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ از ﺗﻨﺎﺳﺐ داده ﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ دﺳﺖ یابند. از طریق چنین اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ، ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺟﻤﻌﯿﺖ ﯾﺎ ﻣﮑﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﺎرﺑﺮد دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ 

2- ﺣﺘﯽ اﻻﻣﮑﺎن، ﺳﻮاﺑﻖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ .ﻣﺘﻮن ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﻮﻧﺪ .ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻗﻀﺎوت ﻧﻬﺎﯾﯽ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻖ ، ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.

ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ، اﻋﺘﻤﺎدﭘﺬﻳﺮي ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻣﻌﻴﺎر ﻳﺎد ﺷﺪه را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي وي  ارزش توجه کردن دارد.

موارد دیگری نیز در حاشیه ی ارزیابی تحقیقات کیفی وجود دارند که ذکر ان ها خالی از تعریف نمی باشد.

ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺑﺮاي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻐﺎﯾﺮ    ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﯾﻖ جستجوی سیستماتیک  داده ﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزي وﺗﺌﻮري ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از داده ﻫﺎ، ﭼﺎﻟﺶ دارﻧﺪ؛ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﻮده و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ، دﻗﺖ ﻋﻠﻤﯽ داده ﻫﺎ را  از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ، اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ .ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻐﺎﯾﺮ از طریق نمونه ﮔﯿﺮي ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد .ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﯿﺮي از اﻓﺮادي ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎدي را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﻨﻨﺪ، می توانند ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺟﺎﻣﻊ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه ﺷﻮد .

 اﻋﺘﺒﺎر ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ   در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﯿﻔﯽ، ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﻤﻊ آوري اﻃﻼﻋﺎت و اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪه ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﻣﻮزش ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ، ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻫﺎ و ﺗﺠﺎرب آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ داده ﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒر بسیار مهم می باشد.

ﯾﮏ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﮐﯿﻔﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﻌﮑﺎس ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﻮد را  ، ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﺑﻄﻮر ﺑﯽ ﻃﺮﻓﺎﻧﻪ و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد در پژوهش اﺑﺮاز ﻧﻤﺎﯾﺪ .اﯾﻦ روﻧﺪ گاه به نام بازتاب در  ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ آورده شده است. و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻗﺪام برای ارزیابی عملکرد و دقت علمی در نظر گرفته شود.

ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن   ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﮐﻨﺘﺮل  ﮐﯿﻔﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﻬﺒﻮد دﻗﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﺻﺤﺖ اﻋﺘﺒﺎر ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﻣﺤﻘﻖ در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ، ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ  ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﺠﺪد ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺟﻬﺖ تایید یافته های مطالعه ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد . ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﯿﻔﯿﺖ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﯿﻔﯽ در ﻃﻮل دوره اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ . ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي دﻗﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ،فرصتی ﺑﺮاي ﻧﻘﺪ اﻇﻬﺎرات ﺧﻮد پیدا خواهند کرد. ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺳﻮد از اﻧﺠﺎم ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﺎزه ﻣﯽ دﻫﺪ ﺗﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﻓﺮﺻﺖ ﻻزم ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﺖ و ﮐﺎﻣﻞ  ﺑﻮدن اﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد دﻗﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻄﺎﻟعه داشته باشد.

ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﻌﻴﺎﺭ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﮋﻭﻫﺶ

بالینگر (2004،2006) ﺑـﺮ  ﻧﻴـﺎﺯ ﺑـﻪ ﭘﻴﻮﻧـﺪﺩﺍﺩﻥ ﺍﻧﺘﺨﺎب ﻣﻌﻴﺎﺭﻫﺎﻱ ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖ شناسی پافشاری کرده ﺍﻭ ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻧﺸـﺎﻥ ﺩﺍﺩﻥ ﺑـﻪﺗﻐﻴﻴﺮﭘﺬﻳﺮﻱ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﻫﺎﻱ ﻛﻴﻔﻲ، ﭼﻬﺎﺭ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺭﺍ ﺑﺮﺷﻤﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ  :ﺍﻧﺴﺠﺎﻡ، ﺷﻮﺍﻫﺪﻣﺮﺑﻮﻁ به ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻧﻈﺎﻡ مﻨﺪ ﻭ ﺩﻗﻴﻖ ﭘﮋﻭﻫﺶ، ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎﻱ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻭ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﻛﻨﻨﺪﻩ ﻭ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﭘﮋ ﻭﻫﺸﮕر.

منظور از انسجام، ﻣﻴﺰﺍﻥ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻭ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻫﺪﻑ ﻫﺎ ﻭ ﺭﻭﺵﻫـﺎﻱ  ﻗﻄﻌﻪ ﺍﻱ ﺍﺯ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﺑﺎ ﺭﻭﺷﻲﺍﺳﺖکه ﭘﮋﻭﻫﺸﮕﺮ ﺑﺮﺍﻱ ﻧﻘﺶ ﺧﻮﺩ ﺩﻟﻴـﻞ ﻣـﻲ ﺁﻭﺭﺩ.  بالینگر پژوهش مشارکتی را پیشنهاد می کند ﭘﮋﻭﻫﺸﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ  ، ﺩﻧﺒﺎﻝ ﺷﻮﺍﻫﺪﻱ ﺍﺳﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﭘﮋﻭﻫﺸﮕﺮ در سرتاسر رابطه اش با شرکت کنندگان ، ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻛﺎﻣﻞ ﺍﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻩ ﻭ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ،به کاﺭﮔﻴﺮﻱ

ﺷﺮکﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎﻥ ﻭﺁﻣﺎﺩﮔﻲ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻗﺪﺍﻡﺩﺭ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ  ﻫﻤﻜﺎﺭ ﭘﮋﻭﻫﺸﮕﺮﺩﺭﮔﻴﺮ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ  . ﭼﮕــﻮﻧﮕﻲ ﺗﻔﺴــﻴﺮ ﻣﻨﺎﺳــﺐ ﻭ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﻛﻨﻨــﺪﻩ ﻱ ﭘﮋﻭﻫﺸــﮕﺮ ﺑﺮﺣﺴــﺐ ﺭﻭﺵ ﺷﻨﺎﺳــﻲ ﺍﻭمتفاوت است. ﺍﺭﺍﻳﻪ  ﻱ ﺍﺛﺮ ﺑﻪ ﭘﮋﻭﻫﺸﮕﺮ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ کند ﺗـﺎ ﺍﺭﺯﻳـﺎﺑﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎﻱ ﺍو ﺗﺎ ﭼﻪ  ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ، ﺟﺎﻟﺐ ﻭ ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪﻩ ﻫﺴﺘﻨﺪ.

در نهایت بالینگر ﻣﻼﺣﻈﻪی ﻧﻘﺶ ﭘﮋﻭﻫﺸﮕﺮﻭ ﺍﻃﻤﻴﻨﺎﻥ ﺍﺯﺳـﺎﺯﮔﺎﺭ ﺑـﻮﺩﻥﮔﺰﺍﺭﺵ ﺑـﺎ ﺭﻭﺵﺷﻨﺎﺳـﻲ ﭘـﮋﻭﻫﺶ ﺭﺍ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ .

ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎﻝ ، ﻣﻌﻴﺎﺭﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﮋﻭﻫﺸﮕﺮﺍﻥ ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ، ﺑﺮﺣﺴـﺐ ﺍﻟﺰﺍﻣـﺎﺕ ﻣﺮﺑـﻮﻁبه زمینه تغییر می کند و آن چه مهم است این است که تلاش کنیم شفاف باشیم.

نتیجه

ﺑﻪ ﻃﻮﺭ  ﻛﻠﻲ،  ﺍﻧﻮﺍﻋﻲ  ﺍﺯ ﻣﻌﻴﺎﺭﻫﺎﻱ ﺍﺭﺯﻳـﺎﺑﻲ ﺑـﺮﺍﻱ ﭘﮋﻭﻫﺸـﮕﺮﺍﻥ ﻛﻴﻔـﻲ ﻭﺟـﻮﺩ ﺩﺍﺭ ﻧـ ﺪ. ﺍﻟﮕﻮﻫﺎﻱ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺩﺭ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ ﻭ ﺩﻗﺖ ﺯﻳﺎﺩ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺍﺷﺘﺮﺍﻙ ﺩﺍﺭﻧـﺪ ﻭ ﻫﻤـﻪﻱ ﺍﻳﻨﻬﺎ ﻣ ﺴﺘﻠﺰﻡ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻭ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺷﻮﺍﻫﺪ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺎﻡ              ﻣﻨـﺪ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﺛﺮ ﻭ ﺻﺪﺍﻗﺖ ﺍﺧﻼﻗﻲ ﺭﺍ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﻫﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺄ ﻛﻴﺪ  ﺑﺴـﻴﺎﺭﻱ ﺑـﺮ ﻣﺮﺑـﻮﻁ ﺑـﻮﺩﻥ ﺍﺯﺟﻤﻠﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻭ ﻛﻤﻚ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ . ﻣﻌﻴﺎﺭﻫﺎﻱ ﻛﻴﻔﻲ ﺭﺍﻫﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﮋﻭﻫﺸﮕﺮ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﻣﻲ ﺁﻭﺭﻧﺪ ﺗﺎ ﺍﺯ ﺫﻛﺮ ﺩﻟﻴﻞ ﺑﺮﺍﻱ ﺷﻮﺍﻫﺪﺵ ﺍﺯ ﻣﻨﻈﺮ ﻣﻌﻴﺎﺭﻫﺎﻱ ﻋﻠﻤﻲ ﻓﺮﺍﺗﺮ ﺭﻭﺩ  ﺩﺭ ﻋﻮﺽ، ﻣﻌﻴﺎﺭﻫﺎ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺑهﺳﻤﺖ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖﻫـﺎ  ﻭ ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎﻱ ﺧﺎﺹ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻛﻴﻔﻲ ﻭ ﻛﺎﻭﺵ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺴـﺘﺮﺩﻩ ﺗـﺮ ﺗﻨﺎﺳـﺐ ﺍﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻳـﻚ پﺮﻭﮊﻩﻱ ﺧﺎﺹ ﻫﺪﺍﻳﺖ میﻛﻨﻨﺪ. ﻣﻌﻴﺎﺭﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗـﺎ ﻧﻘـﺎﻁ ﻗـﻮﺕ ﻭﺿﻌﻒ را بکاویم.

البته ﻫـﺮﭘﮋﻭﻫﺸﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺍﺯ ﻣﻨﻈﺮ ﺷﺮﺍﻳﻂﺧﻮﺩﺵ ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮﺩ  . ﺍﮔﺮ ﻫﺪﻑ ﭘﮋﻭﻫﺶ،  ﻋﻴﻨﻲ ﻭ ﻧﻈﺎﻡ مند بودن است، ﭘﮋﻭﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻗﺖﺑﺴﻴﺎﺭ، ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺍﮔﺮ  ﻫـﺪﻑ ﭘﮋﻭﻫﺸـﮕﺮ ﺗﺮﻏﻴـﺐ ﻣﺨﺎﻃـﺐ است باید  ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺍﺭﺍﻳﻪ ﻱ ﺷﻮﺍﻫﺪ ﻛﺎﻓﻲ (ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﺯﺑﻴﻨﻲ ﺭﻭﺵ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻳﺎ ﺳﺆﺍ ﻝ  ﻫـﺎ ) ﻳـﺎ ﺍﺯطریق ارایه ی موردی ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﺍﺛـﺮ ﺍﻭ ﻗﺎﺑـﻞ اعتماد و قبول است. وﺭﻳﺸﻪ ﺩﺭ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺩﺍﺭﺩ.  و دست آخر  می توان ذکر کرد که ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﯿﻔﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺤﻘﻖ، در اراﺋﻪ ﮔﺰارش دﻗﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ و ﻗﺪرت ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد.

برگرفته از وبلاگ مدیریت آموزشی

ملاحظات اخلاقی در پژوهش کیفی با تاکید بر دیدگاه اشتراوس و کوربین

نوشته

روش های نمونه گیری احتمالی و غیر احتمالی

نوشته

مراحل طراحی پرسشنامه و اعتبار سنجی آن

نوشته

تحلیل محتوای کیفی چیست؟

نوشته

جلسه 22 مقدمات spss – اصلاح یا حذف سیستماتیک ردیف های بدون جواب + شناسایی داده های پرت

اگر می خواهید در خصوص نرم افزار Nvivo آموزش ببینید. اینجا کلیک کنید مجموع آموزش 8 ساعت و 24 دقیقه

تحلیل داده های آماری

ملاحظات اخلاقی در پژوهش کیفی با تاکید بر دیدگاه اشتراوس و کوربین

بحث اخلاق مداری در پژوهش یکی از مقولات پرکاربرد در اخلاق کاربردی و اخلاق حرفهای است.

درتحقیق کیفی سه بخش عمده گردآوری داده ها، روشهای تحلیل و تفسیری و ارائه نتایج وجود دارد.

در اینت حقیق جایگاه اخلاق در پژوهش کیفی یا عبارت دیگر اخلاق پژوهش در این سه بخش و با استفاده از روش کتابخانه ای انجام شد.

نتایج تحقیق نشان می دهد که :

1- ناشناسی

2 محرمانگی

3 آسیب نرساندن

4رعایت حریم شخصی افراد

5 کسب رضایت آگاهانه

6 صداقت

7 رازداری

8- اصول اخلاقی مرحله گردآوری – داده ها در تحقیق و اصول امانتداری و قضاوت مستدل اصول اخلاقی پژوهش در مرحله تحلیل و تفسیر و اصول نقد پذیری، صداقت و رعایت حقوق تمام ذینفعان در تولید و نشر علم اصول اخلاق در مرحله ارائه نتایج می باشند.

برگرفتهاز: سیویلیکا

اگر می خواهید در خصوص نرم افزار Nvivo آموزش ببینید. اینجا کلیک کنید مجموع آموزش 8 ساعت و 24 دقیقه

تحلیل داده های آماری

نمونه سوالات مصاحبه در تحقیق کیفی

نوشته

تعیین حجم نمونه در پژوهش

نوشته

تحلیل داده های آماری فصل 4 پایان نامه و مقالات علمی با بالاترین کیفیت، قیمت بسیار مناسب

نوشته

نشریات و مجلات معتبر بین المللی (ISI) در حوزه ارتباطات

نوشته

کامل ترین پکیج آموزش کاربردی نرم افزار انویو Nvivo (فصل پنجم)

• پژوهشگر كيفي بايد چه ويژگي‌هايي داشته باشد؟

پژوهشگر كيفي بايد چه ويژگي‌هايي داشته باشد؟

محقق كيفي لازم است برخي مهارتها را در خود تقويت كند تا بتواند داده هاي خوب جمع اوري كرده و بخوبي تحليل كند و اعتبار نتايج كار پژوهشي خود را افزايش دهد.

با توجه به اينكه ابزار پژوهش در تحقيق كيفي، محقق است بنابراين مهارتهاي محقق در كيفيت پژوهش كيفي بسيار تاثيرگذار است. تحقيق كيفي در واقع يك هنر است كه پژوهشگر زماني ميتواند ادعا كند كه آن را فراگرفته كه درگير پزوهش شود دقيقا مانند فراگيري يكي از شاخه هاي هنر مانند نقاشي و موسيقي.از این رو روش شناسی مناسب ارائه است، تا محقق در درياي تحقيق شنا نكند، درك درستي از پژوهش كيفي نخواهد داشت.

برخي از مشخصات مهم پژوهشگر كيفي عبارتند از:

برخي از مشخصات مهم پژوهشگر كيفي عبارتند از:

1. قدرت تفكر انتزاعي (abstract Thinking) كه در آن فرد توانايي شناسايي عمق مفاهيم و تجربيات و تفاسير پاسخگويان را خواهد داشت.

در واقع محقق لازم است بتواند انتزاعي فكر كند و آنچه كه در پس پشت تفاسير و تجربيات افراد از پديده هاي گوناگون است شناسايي كند و آن ها را استخراج كند.

2. قدرت انعطاف پذيري: محقق لازم است به ابهام در نتايج واقف بوده و بعلت پيچيده بودن پديده هاي اجتماعي، در دريافت نقدهاي مفيد منعطف باشد.

طبق بیان نقل قول ها برای گزارش ما مهم هستند.

انتظار بدست آمدن نتايج بسيار شفاف و مشخص و با لبه هاي منظم را نداشته باشد بلكه پديده هاي اجتماعي در هم تنيده هستند و با هم در ارتباط نزديك بوده و لازم است محقق بتواند ابهام فوق را تحمل كند.

3. محقق كيفي لازم است با فرضيات قبلي خود و سوگيريهاي خود كه ممكن است بر جمع آوري داده و تحليل كيفي تاثير بگذارد كاملا آشنا باشد و در تمام طول تحقيق کیفی به آنها آگاه بوده و از آلوده كردن نتايج با آنها جلوگيري كند.

4. محقق لازم است نسبت به كلام و رفتار پاسخگو حساسيت لازم را داشته باشد و معناي آنها را درك كند.

برخی به ‌‌”حساسیت‌ نظری‌‌” محقق اشاره دارند.بنابراین از این رو قابلیت اطمینان بین کدگذار مهم و خوب است.

حساسیت نظری بـرای‌ ارزیابی‌ مهارت و آمادگی محقق برای انجام یک‌ تحقیق کیفی گاه كاربرد دارد.

حـساسیت نظری نشان‌دهنده آگاهی محقق از معانی‌ داده‌ها، بینش‌ و توانایی معنا بخشیدن به داده‌ها، ظرفیت درک و توانایی جدا كردن موارد مرتبط از نامرتبط است.

حساسیت نظری از‌ طريق مرور ادبيات تجربي و نطري، تجارب حرفه‌ای و شخصی ممكن است بدست آيد.

اگر می خواهید در خصوص نرم افزار Nvivo آموزش ببینید. اینجا کلیک کنید مجموع آموزش 8 ساعت و 24 دقیقه

برگرفته از آکادمی پژوهش کیفی – دکتر فریده فراهانی

تحلیل داده های آماری

تحلیل گفتمان   ( Discourse Analysis )  چیست؟

Discourse Analysis در زبان فارسی علاوه بر  تحلیل گفتمان، به   سخن‌کاوی، تحلیل کلام و تحلیل گفتار، گفتمان‌شناسی و …  نیز ترجمه شده است.

تحلیل گفتمان (Discourse Analysis) این نوع تحلیل بین رشته ای است و دانشمندان زبان شناسی ،  علوم اجتماعی، ارتباطات ،علوم سیاسی،  روانشناسی، نقد ادبی و انسان‌شناسی و … از آن بهره می گیرند. 

اما معمولا زیرشاخه علم زبان‌شناسی در نظر گرفته می‌شود .

تحلیل گفتمان (Discourse Analysis)  در اواسط دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی در پی تحولات معرفتی در علوم اجتماعی و انسانی ظهور کرد.

گفتمان چیست؟

گفتمان ( Discourse ) شکلی از کاربرد گفتگو است، اما به صورتی کلی‌تر. بدین معنا که در گفتمان تنها معنای ظاهری مطرح شده در گفتگو نقش ندارد بلکه شرایط زمانی، مکانی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را به صورت پنهان با خود در بردارد.
در نظر فوکو، گفتمان‌ها درباره موضوعات صحبت نمی‌کنند و هویت موضوعات را تعیین نمی‌کنند بلکه سازنده موضوعات‌اند و در فرایند این سازندگی مداخله خود را پنهان می‌کنند. گفتمان روشن می‌سازد چه کسی در چه زمانی و با چه آمریتی صحبت می‌کند.

موضوع این رشته‌ مطالعاتی می‌تواند از تک‌جمله تا متن و حتی یک اثر ادبی کامل یا یک رویداد ارتباطی را در بر گیرد. لازم به ذکر است که زبان‌شناس‌ها، تحلیل‌های خود را به طور غالب به ساختار جمله محدود می‌‌کنند اما در تحلیل گفتمان، کاربرد طبیعی زبان در واحدهای بزرگ‌تر از جمله نیز مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرند. تفاوت دیگر تحلیل گفتمان با زبان‌شناسی این است که در این رشته تحلیلگران به جای پرداختن به ساختار متن، ویژگی‌های روان‌شناختی و اجتماعی سخنگویان زبان که در تحلیل گفتمان حائز  اهمیت است، مد نظر قرار می‌دهند.

کاربردهای تحلیل گفتمان
تحلیل گفتمان از سطح گفتار فراتر رفته و شامل گفتار، نوشتار و همچنین شامل ناگفته‌ها و نانوشته‌های یک متن نیز می‌شود و مضامین خاصی را با خود به همراه دارد.
تحلیل گفتمان از لحاظ روش در زمره تحلیل‌های کیفی قرار می‌گیرد. ادعای تحلیل گفتمان آن است که تحلیلگر در بررسی یک متن از خود متن فراتر می‌رود و وارد بافت یا زمینه متن می‌شود. یعنی از یک طرف به روابط درون متن و از طرف دیگر به بافت‌های موقعیتی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی متن می‌پردازد.
تحلیل گفتمان در رشته‌هایی چون زبان‌شناسی، نقد ادبی، قوم‌نگاری، جامعه‌شناسی، روانشناسی ادراکی و اجتماعی، معنی‌شناسی، علوم سیاسی، علوم اجتماعی، ارتباطات و مطالعات فرهنگی کاربرد دارد.
اهداف تحلیل گفتمان
مهمترین اهداف تحلیل گفتمان را به این ترتیب خلاصه کرد :
۱ـ نشان دادن رابطه بین نویسنده، متن و خواننده
۲ـ روشن ساختن ساختار عمیق و پیچیده تولید متن یعنی “جریان تولید گفتمان”
۳ـ نشان دادن تاثیر بافت متن ( واحدهای زبانی ) و بافت موقعیتی ( عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، تاریخی و شناختی ) بر روی گفتمان
۴ـ نشان دادن موقعیت و شرایط خاص تولید کننده گفتمان ( شرایط تولید گفتمان )
۵ـ نشان دادن بی‌ثباتی معنا؛ یعنی معنا همیشه در حال تغییر است، هرگز کامل نیست و هیچ وقت به‌طور کامل درک نمی‌شود.
۶ـ آشکار ساختن رابطه بین متن و ایدئولوژی. تحلیل گفتمان از بدو پیدایش همواره درصدد بوده است تا نشان دهد که هیچ متن یا گفتار و نوشتاری بی‌طرف نیست بلکه به موقعیتی خاص وابسته است. این امرممکن است کاملا غیرعمدی و ناآگاهانه باشد.
۷ـ و هدف عمده تحلیل گفتمان این است که تکنیک و روش جدیدی را در مطالعه متون، رسانه‌ها، فرهنگ‌ها، علوم، سیاست، اجتماع و… بدست دهد. مبادی فکری این روش همان پیش‌فرض‌های پسامدرن هستند.
صاحب نظران تحلیل گفتمان
مهم‌ترین افرادی که تحلیل گفتمان را از بعد روش مدنظر قرار داده‌اند و در سطوح متفاوتی از بررسی‌های گفتمانی به آن توجه داشته‌اند ون دایک ( Teun A. van Dijk ) و فرکلاف ( Norman Fairclough ) هستند.
ـ روش ون دایک
ون دایک، بررسی مقوله‌ها و مفاهیم زیر را برای تحلیل گفتمان پیشنهاد می‌کند :
۱ـ استدلال : که باید ارزیابی منفی از واقعیت را به دنبال داشته باشد.
۲ـ معانی بیان : برجسته کردن اغراق‌آمیز کنش‌های منفی “دیگران” و کنش‌های مثبت “ما” از قبیل حسن تعبیرها، تکذیب‌ها، قصور در بیان کنش منفی “ما”.
۳ـ سبک واژگان : انتخاب کلماتی که مستلزم ارزیابی‌های منفی یا مثبت است ( واژه هایی دارای بار معنایی خاص )
۴ـ قصه‌گویی : گفتن رویدادهای منفی به گونه‌ای که انگار فرد، خود آن را تجربه کرده است و نیز گفتن ویژگی‌های منفی رویدادها به گونه‌ای که پذیرفتنی باشد.
۵ـ تاکید ساختاری بر منش‌های منفی “دیگران” در تیترها، لیدها، خلاصه‌ها و دیگر قلمروهای طرح متن ( گزارش‌های خبری ) و ساختارهای انتقالی نحو جمله ( اشاره به عوامل منفی در شاخص‌ها و موقعیت‌های موضعی )
۶ـ نقل قول از شواهد، منابع و کارشناسان معتبر مثلا در گفتگوهای خبری
ـ روش نورمن فرکلاف
نورمن فرکلاف، تحلیل گفتمان را در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین مدنظر قرار می‌دهد. او معتقد است :
متن در درجه اول دارای کلیتی است که بدان وابسته است. در داخل متن مجموعه‌ای از عناصر وجود دارند که نه تنها به یکدیگر مرتبط بوده بلکه کلیتی را می‌سازند که بدان گفتمان می‌گویند.
متن یا گفتمان به مجموعه‌ای از عوامل بیرونی متکی است .این عوامل هم در فرایند تولید متن موثرند و هم در فرآیند تفسیر متن. فرآیند تولید و تفسیر با همدیگر دارای تعامل و کنش متقابلند و درنتیجه همدیگر را متاثر می‌سازند.
یک متن علاوه بر بافت متن و فرآیند و تفسیر متن به شدت متاثر از شرایط اجتماعی است که متن تولید و یا تفسیر می‌شود. بافت اجتماعی و فرهنگی، تاثیر بسیار بیشتری نسبت به بافت متن و فرآیند تولید و تفسیر آن دارد.
با این مقدمه و پیش‌فرض‌ها سطوح تحلیل گفتمان از منظر نورمن فرکلاف قابل هضم‌تر می‌شود. او سه سطح را به کار می‌گیرد :
ـ سطح اول، گفتمان به مثابه متن
ـ سطح دوم، گفتمان به مثابه تعامل بین فرآیند تولید و تفسیر متن
ـ سطح سوم که سطح کلان است، گفتمان به مثابه زمینه است.

۱ـ توصیف
مجموعه ویژگی‌های صوری‌ای که در یک متن یافت می‌شوند می‌توانند بعنوان انتخاب‌های خاصی از میان گزینه‌های مربوط به واژگان و دستور موجود تلقی شوند که متن از آنها استفاده می‌کند. به منظور تفسیر ویژگی‌هایی که به صورت بالفعل در یک متن وجود دارند، معمولا توجه به دیگر انتخاب‌های ممکن نیز ضروری است؛ یعنی انتخاب از میان نظام‌های گزینه‌ای انواع گفتمان‌هایی که ویژگی‌های موجود از آنها گرفته شده‌اند.
درنتیجه، در تحلیل متون، کانون توجه دائما بین آنچه در متن وجود دارد و انواع گفتمان‌هایی که متن از آنها استفاده می‌کند در نوسان است. مثلا به این سوالات در خصوص واژگان در متن باسخ می‌دهیم :
۱ـ کلمات واجد کدام ارزش‌های تجربی هستند؟ چه نوع روابط معنایی به لحاظ ایدئولوژیک بین کلمات وجود دارد؟
۲ـ کلمات واجد کدام ارزش‌های رابطه‌ای هستند؟ آیا عباراتی وجود دارند که دال برحسن تعبیر باشند؟ آیا کلماتی وجود دارند که رسمی یا محاوره‌ای باشند؟
۳ـ کلمات واجد کدام ارزش‌های بیانی هستند؟
۴ـ در کلمات از کدام استعاره‌ها استفاده شده است؟
و از جهت دستوری :
۵ـ ویژگی‌های دستوری واجد کدام ارزش‌های تجربی هستند؟ جملات معلوم هستند یا مجهول؟ جملات مثبت هستند یا منفی؟
۶ـ ویژگی‌های دستوری واجد کدام ارزش‌های رابطه‌ای هستند؟ از کدام وجه‌ها ( خبری، پرسشی دستوری، امری ) استفاده شده است؟ آیا ویژگی‌های مهم وجهیت رابطه‌ای وجود دارند؟ آیا از ضمیرهای ما و شما استفاده شده است و اگر پاسخ مثبت است، نحوه استفاده از آنها چگونه بوده است؟
۷ـ ویژگی‌های دستوری واجد کدام ارزش‌های بیانی هستند؟
۸ـ جملات ( ساده ) چگونه به یکدیگر متصل شده‌اند؟ از کدام کلمات ربطی منطقی استفاده شده است؟ آیا جملات مرکب از مشخصه‌های همپایگی یا وابستگی برخوردارند؟ برای ارجاع به داخل و بیرون متن از چه ابزارهایی استفاده شده است؟
۹ـ از کدام قراردادهای تعاملی استفاده شده است؟ آیا روش‌هایی وجود دارندکه به کمک آنها یک مشارک نوبت سخن گفتن دیگران را کنترل کند؟
۱۰ـ متن واجد چه نوع ساخت‌های گسترده‌تری است.
۲ـ تفسیر
ـ بافت یا زمینه : تفسیر‌های گفتمان از بافت موقعیتی و بینامتنی چیست؟
ـ انواع گفتمان : چه نوعی از گفتمان مورد استفاده خواهد بود ( و درنتیجه، کدامین قواعد، نظام و اصول در زمینه نظام آوایی، دستوری، انسجام جمله‌ای، واژگان، نظام‌های معنایی یا کاربردی به کار گرفته می‌شود؛ و نیز کدام چارچوب‌ها؟
در واقع مرحله تفسیر روشن می‌سازد که فاعلان در گفتمان مستقل نیستند. این مرحله به‌خودی‌خود بیانگر روابط قدرت و سلطه و ایدئولوژی‌های نهفته در پیش‌فرض‌ها، که کنش‌های گفتمانی معمول را به صحنه مبارزه اجتماعی تبدیل می‌کند نخواهد بود. به منظور تحقق چنین هدفی مرحله تبیین هم ضروری است.
۳ـ تبیین
می‌توان از مرحله تفسیر به تبیین با توجه به این نکته گذر کرد که با بهره گرفتن از جنبه‌های گوناگون دانش زمینه‌ای بعنوان شیوه‌های تفسیری در تولید و تفسیر متون، دانش یاد شده بازتولید خواهد شد. این بازتولید برای گفتمان پیامدی جانبی، ناخواسته و ناخودآگاه است؛ این امر در واقع به نوعی در مورد تولید و تفسیر نیز صدق می‌کند.
بازتولید مراحل گوناگون تفسیر و تبیین را به یکدیگر پیوند می‌دهد زیرا درحالی‌که تفسیر چگونگی بهره جستن از دانش زمینه‌ای در پردازش گفتمان را مورد توجه قرار می‌دهد، تبیین به شالوده اجتماعی و تغییرات دانش زمینه‌ای و البته بازتولید آن در جریان کنش گفتمانی می‌پردازد.
هدف از مرحله تبیین، توصیف گفتمان بعنوان بخشی از یک فرآیند اجتماعی است؛ تبیین گفتمان را بعنوان کنش اجتماعی توصیف می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه ساختارهای اجتماعی، گفتمان را جهت می‌بخشند؛ همچنین تبیین نشان می‌دهد که گفتمان‌ها چه تاثیرات بازتولید کننده‌ای می‌توانند بر آن ساختارها بگذارند، تاثیراتی که منجر به حفظ یا تغییر آن ساختارها می‌شوند. دانش زمینه‌ای واسطه تعین اجتماعی این تاثیرات است؛ به این معنا که ساختارهای اجتماعی به دانش زمینه‌ای شکل می‌دهند و این یکی شکل دهنده گفتمان‌هاست و گفتمان‌ها دانش زمینه‌ای را حفظ می‌کنند یا آن را تغییر می‌دهند و این دومی باز به نوبه خود حافظ یا تغییر دهنده ساختارهاست.
منظور از ساختارهای اجتماعی هم همان مناسبات قدرت است و هدف از فرآیندها و اعمال اجتماعی، فرآیندها و اعمال مربوط به مبارزه اجتماعی است. بنابراین، تبیین عبارت است از دیدن گفتمان بعنوان جزئی از روند مبارزه اجتماعی در ظرف مناسبات قدرت.
آنچه را در مورد تبیین باید گفت در قالب سه پرسش زیر مطرح می‌کنیم :
۱ـ عوامل اجتماعی : چه نوعی از روابط قدرت در سطوح گوناگون نهادی، اجتماعی و موقعیتی در شکل دادن این گفتمان موثر است؟
۲ـ ایدئولوژی : چه عناصری از دانش زمینه‌ای که مورد استفاده واقع شده‌اند دارای خصوصیات ایدئولوژیک هستند؟
۳ـ تاثیرات : جایگاه این گفتمان نسبت به مبارزات در سطوح گوناگون نهادی، اجتماعی و موقعیتی چیست؟ آیا این مبارزات علنی است یا مخفی؟ آیا گفتمان یاد شده نسبت به دانش زمینه‌ای هنجاری است یا خلاق؟ آیا در خدمت حفظ روابط موجود قدرت است یا در جهت دگرگون ساختن آن عمل می‌کند؟
پیش‌فرض‌ها ( انگاره ) و مفروضات تحلیل گفتمان
پیش‌فرض‌ها و مفروضات تحلیل گفتمان که از برآیند قواعد تحلیل متن، هرمنوتیک، نشانه‌شناسی، مکتب انتقادی، روانکاوی مدرن و دیدگاه فوکو شکل گرفته، عبارت است از :
۱ـ متن یا گفتار واحد توسط انسان‌های مختلف، متفاوت نگریسته می‌شود. یعنی انسان‌های مختلف از متن واحد برداشت یکسان و واحدی ندارند. دالی متفاوت می‌تواند برای اشاره به مدلولی ظاهرا یکسان استفاده شود.
۲ـ خواندن ( برداشت و تفسیر از متن ) همیشه نادرست خواندن ( برداشت نادرست از متن ) است.
۳ـ متن را باید بعنوان یک کل معنادار نگریست و این معنا لزوما در خود متن نیست.
۴ـ هیچ متن خنثی یا بی‌طرفی وجود ندارد، متن‌ها بار ایدئولوژیک دارند.
۵ـ حقیقت همیشه در خطر است. در هر گفتمانی حقیقت نهفته است اما هیچ گفتمانی دارای تمامی حقیقت نیست.
۶ـ نحوه Syntax متن نیز معنادار است، چون که نحو دارای معانی اجتماعی و ایدئولوژیک است و این معانی در جای خود به عواملی که دال‌ها را می‌سازند ـ نظیر : رمزها، بافت‌ها، مشارکت‌ها و تاریخ مختلف ـ وابسته‌اند.
۷ـ معنا همان قدر که از متن Text ناشی می‌شود، از بافت یا زمینه اجتماعی و فرهنگی Context نیز تاثیر می‌پذیرد. معنا و پیام یک متن در بین نوشته‌های آن متن قرار دارد.
۸ـ هر متنی در شرایط و موقعیت خاصی تولید می‌شود. از این‌رو رنگ خالق خود را همیشه به خود دارد.
۹ـ هر متنی به یک منبع قدرت یا اقتدار ( نه لزوما سیاسی ) مرتبط است.
۱۰ـ گفتمان سطوح و ابعاد متعددی دارد. یک سطح گفتمانی وجود ندارد و یک نوع گفتمان هم وجود ندارد.
تفاوت تحلیل محتوا با تحلیل گفتمان
روش “تحلیل گفتمان” یک روش کیفی است که از اصلاح روش‌های اولیه تحلیل رسانه‌ها حاصل شده است، اصطلاحی که شالوده زبان‌شناسی دارد. درحالی‌که تحلیل محتوا یک روش کمی است براساس اندازه‌گیری، مقدار چیزی، در یک نمونه سنجیده می‌شود.
“تئو. ای. وان دایک” چهار جزء متمایز رویکرد به گفتمان را اینگونه برمی‌شمارد :
اول، تحلیل گفتمان یک پیام رسانه‌ای را بعنوان یک گفتمان تمام عیار مستقل بررسی می‌کند. تحلیل محتوا در پژوهش ارتباطات جمعی معمولا برای یافتن روابط ( یا همبستگی‌ها ) میان این و یا آن ویژگی ـ اغلب محتوا و گاهی سبک ـ پیام‌ها و ویژگی‌های فرستنده/سخنگو یا خوانندگان انجام می‌گیرد.
گفتمان رسانه‌ای بعنوان شکلی از “عمل اجتماعی” کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است و آشکار کردن ساختارهای ذاتی در همه سطوح هدفی معقول محسوب می‌شود.
دوم اینکه، هدف تحلیل گفتمان عمدتا تشریح داده‌های کیفی است و نه داده‌های کمی. البته معیارهای کمی را می‌توان به خوبی بر تحلیلی، آشکار از نوع عمدتا بیشتر کیفی بنیان نهاد.
سوم اینکه، درحالی‌که تحلیل محتوا عمدتا بر مبنای داده‌های قابل مشاهده و محاسبه‌پذیری چون واژه‌ها، عبارات، جمله‌ها مبتنی است، تحلیل گفتمان به ساختارهای معناشناختی توجه دارد و فرض‌ها، ارتباط‌ها، دلالت‌ها و راهبردها را هم روشن می‌سازد. به دیگر سخن در تحلیل گفتمان به جای شمارش و مقادیر آماری با معناشناسی کاربردی متن سروکار داریم.
فنون پیشرفته‌تر تحلیل محتوا هم راجع به ساختارهای زبانی‌است و با بحث‌های زبان‌شناسی درآمیخته شده است. اما مطلقا به آن نمی‌توان تحلیل گفتمان گفت چرا که تحلیل گفتمان افق‌های بسیار دورتری را دنبال می‌کند. اصولا تحقیقات کیفی چنین است و تحلیل گفتمان هم بعنوان یکی از الگوهای تحلیل کیفی از این مشخصه بهره‌مند است.
بررسی نمونه‌های عملی تحلیل گفتمان
۱ـ در فصلنامه رسانه شماره ۵۴ تابستان ۱۳۸۲ تحقیقی از سوی دکتر محمد مهدی فرقانی با عنوان “تحول گفتمان توسعه سیاسی در ایران” ( از مشروطه تا خاتمی ) منتشر شده است که براساس روش “تحلیل گفتمان” صورت گرفته است.
محقق برای بررسی گفتمان حاکم در زمینه توسعه سیاسی، یک روزنامه که نماینده گفتمان حاکمیت بوده است انتخاب و از میان سرمقاله‌های آن متن معرف، برگزیده شده و با استفاده از شیوه تحلیل گفتمان و الگوی ترکیبی فرکلاف و ون دایک، این متون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است تا یافته‌های آن بر مبنای تحلیل شرایط و بسترهای تاریخی، سیاسی و اجتماعی، تبیین شوند. این مقاله در پی آن است که گفتمان مسلط توسعه سیاسی را در سرمقاله‌های روزنامه‌های هشت دوره مزبور، مورد تحلیل و بررسی قرار دهد تا از خلال آن عناصر و ساخت گفتمان حاکم در هر دوره و در نهایت سیر تحول گفتمان توسعه سیاسی در یکصد سال اخیر را بازشناسی و معرفی کند.
۲ـ پایان نامه آقای اردشیر زابلی زاده در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی به تحلیل گفتمان هفته نامه‌های استان کردستان پرداخته است. در این تحقیق به بررسی عملی و محتوایی متون سرمقاله‌های سه نشریه استان پرداخته شده است. بنابراین “جامعه آماری” این تحقیق عبارت بودند از : نشریات استانی آبیدر، سیروان، ئاسو در سال ۱۳۸۲ به صورت روش” نمونه‌گیری تصادفی ساده” و از بین ۵۰٪ مطالب نشریات فوق در این تحقیق استفاده شده است. “واحد تحلیل” مضامین و معنای مقالات و سرمقاله نشریه بوده است.
در “روش گردآوری اطلاعات”، دو روش تحلیل گفتمان مثل روش تحلیل محتوا، اطلاعات و داده‌ها موجودند و محقق صرفا سعی می‌کند براساس فرضیات و سوالات تحقیق، اطلاعات لازم را گردآوری نماید. در واقع نوعی ابزار غیر تصدیعی ( غیر مزاحم ) در اختیار محقق می‌باشد و محقق مجبور به گردآوری و جمع‌آوری اطلاعات نیست بلکه اطلاعات به صورت غیرمنسجم موجودند فقط نقش وی تنظیم و تنسیق اطلاعات براساس سوالات و فرضیات تحقیق بوده است. در روش تجزیه و تحلیل، سرمقاله‌ها و مقالاتی که متناسب با فرضیات تحقیق بوده است.
تحلیل گفتمان انتقادی
گفتمان انتقادی، بحث تحلیل گفتمان را یک سطح ارتقا می‌دهد. تحلیل گفتمان از نظر شمول معنایی در گستره‌ای فراتر از زبان‌شناسی اجتماعی و زبان‌شناسی انتقادی به همت متفکرانی چون ژاک دریدا، میشل پشو و میشل فوکو و به ویژه توسط اندیشمندانی چون ون دایک و نورمن فرکلاف که به‌طور مستقیم به این رشته اهتمام ورزیدند، وارد مطالعات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شد و شکل انتقادی به خود گرفت.
یعنی اگر تحلیل گفتمان را سطح توصیف بدانیم، آن را به سطح تفسیر و تبیین می‌رساند و ضمن توصیف و تفسیر متن، به این سوال پاسخ می‌دهد که چرا از میان گزینه‌های ممکن زبانی باید این متن را انتخاب کرد و در طی یک واقعه مشخص چرا اشخاص از عبارات زبانی و دستوری خاصی استفاده می‌کنند. تحلیل گفتمان انتقادی این چراها را کمتر به نویسنده مرتبط می‌کند. بلکه بنگاه‌ها و مراکزی که این مجموعه را اداره می‌کنند و فرد هم جزئی از آن است، این متن را رقم می‌زند. در اصل می‌گوید تولید و فهم متن با عوامل بافت‌های کلان یعنی تاریخ، ایدئولوژی، جامعه، فرهنگ و قدرت مرتبط است.
از سوی دیگر نگاه انتقادی آن معطوف به سویه‌ای‌است که زبان را آینه شفافی می‌داند که مفاهیم و اندیشه‌ها را منتقل می‌کند. تحلیل گفتمان انتقادی بر این باور است که زبان برخلاف این تعریف مثل آینه یا شیشه ماتی است که حقایق را در بسیاری موارد تحریف می‌کند.
فوکو معتقد بود که زبان‌شناسان تاکنون از ابزارهای زبانشناختی تشکیل متن صحبت کرده‌اند اما به خدمت گرفتن این ابزارها به‌طور کامل باعث می‌شود به لایه‌های معنایی دست یابیم اما لایه‌های معنایی دیگری هم در این متن هست که تاکنون از چشم آنها دور مانده است.
این نظر فوکو به رویکردی در درون تحلیل گفتمان با عنوان CDA، زبان‌شناسی گفتمان انتقادی یا تحلیل گفتمان انتقادی مطرح شد. فوکو معتقد بود هیچ متنی عاری از القائات ارزشی، روابط قدرت و مولفه‌های فرهنگی نیست. اگر قرار است متنی تفسیر بشود ما باید درصدد یافتن این لایه‌های معنایی نیز باشیم.
تحلیل گفتمان انتقادی معتقد است که رد پای تاریخ، جهان‌بینی، ارزش‌ها، مولفه‌های اجتماعی ـ فرهنگی، در جای‌جای زبان مشهود است.
کار تحلیل‌گر متن این است که ورای این معانی که تحلیل گفتمان متعارف می‌دهد، برود و این لایه‌های معنایی را نیز بگوید. یعنی کسی که در متون سیاسی و رسانه‌ای کار می‌کند، باید به خواننده این آگاهی را بدهد که چه متنی را می‌خواند و لایه‌های معنایی آنچه می‌خواند را بر او آشکار می‌کند.

منابع
۱ـ وان دایک، تئون. ای ( ۱۳۸۲ )، مطالعاتی در تحلیل گفتمان : از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی، گروه مترجمان، تهران : مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
۲ـ فرکلاف، نورمن ( ۱۳۷۹ )، ” تحلیل انتقادی گفتمان”. گروه مترجمان. تهران : مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها. بهرامپور، شعبانعلی )
۳ـ بلیک رید و ادوین هارولدس ( ۱۳۷۸ )، طبقه‌بندی مفاهیم در ارتباطات، مترجم مسعود اوحدی، تهران : انتشارات سروش
۴ـ اختیار، منصور ( ۱۳۴۸ )، معنی‌شناسی، تهران : انتشارات دانشگاه تهران.
۵ـ یارمحمدی، لطف الله ( ۱۳۸۳ )، گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی، تهران : هرمس.
۶ـ صفوی، کورش ( ۱۳۸۲ )، معنی‌شناسی کاربردی، تهران : انتشارات همشهری.
۷ـ وان دایک، تئون. ای ( ۱۳۷۸ )، “تحلیل گفتمان : پرورش و کاربست آن در ساختار خبر، مترجم : محمدرضا حسن زاده، تهران : پژوهش معاونت سیاسی صداوسیمای جمهوری اسلامی.”
۸ـ فرقانی، محمدمهدی. تحول گفتمان توسعه سیاسی در ایران ( از مشروطه تا خاتمی ). فصلنامه رسانه. شماره ۵۴ تابستان ۱۳۸۲.
۹ـ آقاگل‌زاده، فردوس ( ۱۳۸۵ )، تحلیل گفتمان انتقادی. ناشر : انتشـارات علمی فرهنگی
۱۰ـ یحیایی ایله‌ای، احمد. وب سایت ارتباطات اجتماعی. http://www.yahyaee.com
۱۱ـ پایان نامه اردشیر زابلی زاده ( ۸۴-۸۳ ) در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی : تحلیل گفتمان هفته‌نامه‌های استان کردستان.

1. سایت فرادرس
2. سایت کیانی

مراحل طراحی پرسشنامه و اعتبار سنجی آن

نوشته

انوع روش های جمع آوری داده های در پژوهش کیفی

نوشته

انواع روایی در روش تحقیق

نوشته

روش داده بنیاد تحلیلی و راه های تحقیق آن

نوشته

تحلیل آماری چیست؟

روش تحقیق کیفی: انواع و مثال ها

تحقیقات کیفی مبتنی بر رشته‌های علوم اجتماعی مانند روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی است. بنابراین، روش‌های تحقیق کیفی امکان کاوش و پرسش عمیق و بیشتر از پاسخ‌دهندگان را بر اساس پاسخ‌هایشان فراهم می‌کند. مصاحبه کننده/محقق همچنین سعی می کند انگیزه و احساسات آنها را درک کند. درک اینکه مخاطب شما چگونه تصمیم می گیرد می تواند به نتیجه گیری در تحقیقات بازار کمک کند.

 اگر می خواهید در خصوص نرم افزار Nvivo آموزش ببینید. اینجا کلیک کنید مجموع آموزش 8 ساعت و 24 دقیقه

تحقیق کیفی چیست؟

تحقیق کیفی به عنوان یک روش تحقیق تعریف می شود که بر به دست آوردن داده ها از طریق ارتباط باز و محاوره ای تمرکز دارد .

این روش در مورد “آنچه” مردم فکر می کنند و “چرا” آنها چنین فکر می کنند است. به عنوان مثال، فروشگاهی را در نظر بگیرید که به دنبال بهبود حمایت خود است. یک مشاهده سیستماتیک نتیجه می گیرد که مردان بیشتری از این فروشگاه بازدید می کنند. یک روش خوب برای تعیین اینکه چرا زنان از فروشگاه بازدید نمی کنند، انجام یک روش مصاحبه عمیق با مشتریان بالقوه است.

به عنوان مثال، محققان پس از مصاحبه موفقیت آمیز با مشتریان زن و بازدید از فروشگاه ها و مراکز خرید اطراف، شرکت کنندگان را از طریق نمونه گیری تصادفی انتخاب کردند. در نتیجه، مشخص شد که فروشگاه کالاهای کافی برای زنان ندارد.

بنابراین زنان کمتری از فروشگاه بازدید می‌کردند، که تنها با تعامل شخصی با آنها و درک اینکه چرا آنها از فروشگاه بازدید نمی‌کردند، درک می‌شد، زیرا تعداد محصولات مردانه بیشتر از محصولات زنانه بود.

انواع روش تحقیق کیفی با مثال

روش‌های تحقیق کیفی به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که به آشکار کردن رفتار و ادراک مخاطب هدف با اشاره به یک موضوع خاص کمک می‌کند. انواع مختلفی از روش های تحقیق کیفی مانند مصاحبه های عمیق، گروه های متمرکز، تحقیقات قوم نگاری، تحلیل محتوا و تحقیق موردی وجود دارد که معمولاً مورد استفاده قرار می گیرند.

نتایج روش های کیفی بیشتر توصیفی است و به راحتی می توان از داده های به دست آمده استنباط کرد .

روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی و رفتاری نشات گرفته است . امروزه دنیای ما پیچیده‌تر است و درک اینکه مردم چه فکری می‌کنند و درک می‌کنند دشوار است. روش‌های تحقیق آنلاین درک آن را آسان‌تر می‌کنند، زیرا تحلیلی ارتباطی و توصیفی‌تر است .

در زیر روش های تحقیق کیفی که اغلب مورد استفاده قرار می گیرند، آورده شده است. همچنین، نمونه‌های تحقیق کیفی را بخوانید :

1. مصاحبه انفرادی

انجام مصاحبه های عمیق یکی از رایج ترین روش های تحقیق کیفی است. این یک مصاحبه شخصی است که در یک زمان با یک پاسخ دهنده انجام می شود. این روش صرفاً یک روش مکالمه است و فرصت هایی را برای دریافت جزئیات عمیق از پاسخ دهنده دعوت می کند.

یکی از مزایای این روش این است که فرصتی عالی برای جمع آوری داده های دقیق در مورد آنچه افراد باور دارند و انگیزه های آنها فراهم می کند . اگر محقق تجربه خوبی داشته باشد، پرسیدن سؤالات درست می تواند به او در جمع آوری داده های معنادار کمک کند. اگر به اطلاعات بیشتری نیاز دارند، محققان باید چنین سوالاتی را بپرسند که به جمع آوری اطلاعات بیشتر کمک می کند.

این مصاحبه ها می تواند حضوری یا تلفنی انجام شود و معمولا بین نیم ساعت تا دو ساعت یا حتی بیشتر طول می کشد. وقتی مصاحبه عمیق چهره به چهره انجام می شود، فرصت بهتری برای خواندن زبان بدن پاسخ دهندگان و مطابقت با پاسخ ها می دهد.

2. گروه های کانونی

گروه متمرکز نیز یک روش تحقیق کیفی متداول است که در جمع آوری داده ها استفاده می شود. یک گروه متمرکز معمولاً شامل تعداد محدودی از پاسخ دهندگان (6 تا 10) از داخل بازار هدف شما است.

هدف اصلی گروه تمرکز یافتن پاسخ به سؤالات «چرا»، «چی» و «چگونه» است. یکی از مزیت های گروه های متمرکز این است که لزوماً نیازی به تعامل شخصی با گروه ندارید. امروزه می توان یک نظرسنجی آنلاین در دستگاه های مختلف برای گروه های متمرکز ارسال کرد و با کلیک یک دکمه پاسخ ها را جمع آوری کرد.

گروه های کانونی در مقایسه با سایر روش های تحقیق کیفی آنلاین روشی پرهزینه هستند . به طور معمول، آنها برای توضیح فرآیندهای پیچیده استفاده می شوند. این روش برای تحقیقات بازار بر روی محصولات جدید و آزمایش مفاهیم جدید بسیار مفید است.

اگر می خواهید در خصوص نرم افزار Nvivo آموزش ببینید. اینجا کلیک کنید مجموع آموزش 8 ساعت و 24 دقیقه

3. تحقیق قوم نگاری

تحقیق قوم نگاری عمیق ترین روش تحقیق مشاهده ای است که افراد را در محیط طبیعی آنها مطالعه می کند.

این روش محققین را ملزم می‌کند تا با محیط‌های مخاطبان هدف، که می‌تواند در هر جایی از یک سازمان گرفته تا یک شهر یا هر مکان دوردست باشد، سازگار شوند. در اینجا، محدودیت های جغرافیایی می تواند در هنگام جمع آوری داده ها مشکل ساز شود.

این طرح پژوهشی با هدف درک فرهنگ‌ها، چالش‌ها، انگیزه‌ها و تنظیماتی که رخ می‌دهند انجام می‌شود. به جای تکیه بر مصاحبه ها و بحث ها، تنظیمات طبیعی را از نزدیک تجربه می کنید.

این نوع روش تحقیق می‌تواند از چند روز تا چند سال طول بکشد، زیرا شامل مشاهده عمیق و جمع‌آوری داده‌ها در آن زمینه‌ها است. این روشی چالش برانگیز و زمان بر است و صرفاً به تخصص محقق برای تجزیه و تحلیل، مشاهده و استنتاج داده ها بستگی دارد.

4. تحقیق موردی

روش مطالعه موردی در چند سال گذشته تکامل یافته و به یک روش تحقیق با کیفیت با ارزش تبدیل شده است. همانطور که از نام آن پیداست، برای توضیح یک سازمان یا یک موجودیت استفاده می شود.

این نوع روش تحقیق در حوزه های مختلفی مانند آموزش، علوم اجتماعی و موارد مشابه مورد استفاده قرار می گیرد. این روش ممکن است دشوار به نظر برسد. با این حال ، یکی از ساده‌ترین راه‌های انجام تحقیق است، زیرا مستلزم بررسی عمیق و درک کامل روش‌های جمع‌آوری داده‌ها و استنباط داده‌ها است.

5. نگهداری سوابق

این روش از اسناد قابل اعتماد موجود و منابع اطلاعاتی مشابه به عنوان منبع داده استفاده می کند. از این داده ها می توان در تحقیقات جدید استفاده کرد. این شبیه رفتن به کتابخانه است. در آنجا، می‌توان کتاب‌ها و سایر منابع مرجع را برای جمع‌آوری داده‌های مرتبط که احتمالاً می‌تواند در تحقیق مورد استفاده قرار گیرد، بررسی کرد.

6. فرآیند مشاهده

مشاهده کیفی فرآیندی از تحقیق است که از روش های ذهنی برای جمع آوری اطلاعات یا داده های سیستماتیک استفاده می کند. از آنجایی که تمرکز بر مشاهده کیفی، فرآیند تحقیق استفاده از روش‌شناسی ذهنی برای جمع‌آوری اطلاعات یا داده‌ها است. مشاهده کیفی در درجه اول برای یکسان سازی تفاوت های کیفیت استفاده می شود.

مشاهده کیفی با 5 اندام حسی اصلی و عملکرد آنها – بینایی، بویایی، لامسه، چشایی و شنوایی سر و کار دارد. این شامل اندازه گیری یا اعداد نیست، بلکه ویژگی ها را شامل می شود.

تحقیق کیفی: جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها

الف- جمع آوری داده های کیفی

جمع‌آوری داده‌های کیفی امکان جمع‌آوری داده‌های غیر عددی را فراهم می‌کند و به ما کمک می‌کند تا چگونگی تصمیم‌گیری را بررسی کنیم و بینش دقیقی را در اختیار ما قرار دهد. برای رسیدن به چنین نتایجی، داده‌های جمع‌آوری‌شده باید کل‌نگر، غنی و ظریف باشند و یافته‌هایی از طریق تحلیل دقیق به دست آیند.

1. هر روشی را که محقق برای جمع‌آوری داده‌های کیفی انتخاب کند، یک جنبه بسیار واضح است که این فرآیند حجم زیادی از داده‌ها را تولید می‌کند. علاوه بر تنوع روش های موجود، روش های مختلفی نیز برای جمع آوری و ثبت داده ها وجود دارد.

به عنوان مثال، اگر داده‌های کیفی از طریق یک گروه متمرکز یا بحث یک به یک جمع‌آوری شود، یادداشت‌های دست‌نویس یا نوارهای ضبط‌شده ویدیویی وجود خواهد داشت. در صورت وجود ضبط، باید قبل از شروع فرآیند تجزیه و تحلیل داده ها، رونویسی شوند.

2. به عنوان یک راهنمای تقریبی، یک محقق با تجربه ۸ تا ۱۰ ساعت طول می‌کشد تا ضبط‌های مصاحبه را رونویسی کند، که می‌تواند تقریباً ۲۰ تا ۳۰ صفحه دیالوگ ایجاد کند. بسیاری از محققان همچنین دوست دارند پوشه های جداگانه ای را برای نگهداری ضبط های جمع آوری شده از گروه های مختلف متمرکز نگه دارند. این به آن‌ها کمک می‌کند تا داده‌های جمع‌آوری‌شده را تقسیم‌بندی کنند.
3. در صورت وجود یادداشت‌های در حال اجرا، که به عنوان یادداشت‌های میدانی نیز شناخته می‌شوند، در حفظ نظرات، زمینه‌های محیطی، تجزیه و تحلیل محیطی ، نشانه‌های غیرکلامی و غیره مفید هستند. چنین یادداشت‌هایی معمولاً غیررسمی هستند، اما باید به شیوه‌ای مشابه ضبط‌های ویدیویی یا نوارهای صوتی ایمن شوند.

ب- تجزیه و تحلیل داده های کیفی

تجزیه و تحلیل داده های کیفی مانند یادداشت ها، فیلم ها، تصاویر ضبط شده صوتی و اسناد متنی. یکی از پرکاربردترین روش ها برای تحلیل داده های کیفی ، تحلیل متن است.

تجزیه و تحلیل متن یک روش تجزیه و تحلیل داده است که به طور مشخص با سایر روش های تحقیق کیفی متفاوت است، که در آن محققین زندگی اجتماعی شرکت کنندگان در مطالعه تحقیق را تجزیه و تحلیل می کنند و کلمات، اعمال و غیره را رمزگشایی می کنند. 

تصاویری نیز وجود دارد که در این تحقیق مورد استفاده قرار می‌گیرد و پژوهشگران زمینه استفاده از تصاویر را تحلیل کرده و از آنها استنباط می‌کنند. در دهه گذشته، تجزیه و تحلیل متن از طریق آنچه در پلتفرم های رسانه های اجتماعی به اشتراک گذاشته می شود، محبوبیت بالایی به دست آورده است.

ویژگی های روش تحقیق کیفی

1. روش‌های تحقیق کیفی معمولاً داده‌ها را در جایی که شرکت‌کنندگان در حال تجربه مسائل یا مشکلات تحقیقاتی هستند، جمع‌آوری می‌کنند . اینها داده های بلادرنگ هستند و به ندرت شرکت کنندگان را برای جمع آوری اطلاعات از مکان های جغرافیایی خارج می کند.
2. محققان کیفی معمولاً به جای تکیه بر یک منبع داده ، اشکال متعددی از داده‌ها مانند مصاحبه، مشاهدات و اسناد را جمع‌آوری می‌کنند .
3. این نوع روش تحقیق در جهت حل مسائل پیچیده از طریق تجزیه به استنتاج های معنادار، که به راحتی برای همه قابل خواندن و درک است، کار می کند.
4. از آنجایی که این یک روش ارتباطی تر است، افراد می توانند اعتماد خود را به محقق ایجاد کنند و اطلاعات به دست آمده از این طریق خام و بدون تقلب است.

روش تحقیق کیفی مطالعه موردی

بیایید صاحب کتابفروشی را مثال بزنیم که به دنبال راه‌هایی برای بهبود فروش و ارتباط با مشتری است. با یک جامعه آنلاین از اعضای وفادار کتابفروشی مصاحبه شد و سؤالات مربوطه پرسیده شد و سؤالات توسط آنها پاسخ داده شد.

در پایان مصاحبه متوجه شد که بیشتر کتاب‌های موجود در فروشگاه‌ها برای بزرگسالان مناسب بوده و گزینه‌های کافی برای کودکان و نوجوانان وجود ندارد.

با انجام این تحقیق کیفی صاحب کتابفروشی متوجه شد که کاستی‌ها چیست و خوانندگان چه احساسی دارند. از طریق این تحقیق اکنون صاحب کتابفروشی می تواند کتاب هایی را برای رده های سنی مختلف نگهداری کند و فروش و دسترسی به مشتری خود را بهبود بخشد.

چنین نمونه‌هایی از روش تحقیق کیفی می‌تواند به عنوان مبنایی برای انجام تحقیقات کمی بیشتر ، که راه‌حل‌هایی را ارائه می‌کند، باشد.

زمان استفاده از تحقیقات کیفی

محققان زمانی که نیاز به دریافت بینش دقیق و عمیق دارند از تکنیک های تحقیق کیفی استفاده می کنند. گرفتن “داده های واقعی” بسیار مفید است. در اینجا چند نمونه از زمان استفاده از تحقیقات کیفی آورده شده است.

• توسعه یک محصول جدید یا ایجاد یک ایده.
• مطالعه محصول/برند یا خدمات خود برای تقویت استراتژی بازاریابی خود.
• برای درک نقاط قوت و ضعف خود.
• درک رفتار خرید
• برای مطالعه واکنش مخاطبان خود به کمپین های بازاریابی و سایر ارتباطات.
• بررسی جمعیت شناسی بازار، بخش ها و گروه های مراقبت از مشتری .
• جمع آوری داده های درک یک نام تجاری، شرکت یا محصول.

روش‌های تحقیق کیفی در مقابل روش‌های تحقیق کمی

تفاوت های اساسی بین روش های تحقیق کیفی و روش های تحقیق کمی ساده و سرراست است. آنها در موارد زیر متفاوت هستند:

• اهداف تحلیلی آنها
• انواع سوالات پرسیده شده
• انواع ابزار گردآوری داده ها
• اشکال داده ای که تولید می کنند
• درجه انعطاف پذیری

ویژگی های	روش تحقیق کیفی	روشهای تحقیق کمی
اهداف تحلیلی	این روش تحقیق بر توصیف تجربیات و باورهای فردی متمرکز است.	روش تحقیق کمی بر توصیف ویژگی های یک جمعیت متمرکز است.
انواع سوالات پرسیده شده	تلاش های باز پایان	سوالات بسته
ابزار جمع آوری داده ها	استفاده از روش های نیمه ساختار یافته مانند مصاحبه های عمیق، گروه های متمرکز و مشاهده شرکت کنندگان	از روش های بسیار ساختارمند مانند مشاهده ساختاریافته با استفاده از پرسشنامه و نظرسنجی استفاده کنید
شکل داده های تولید شده	داده های توصیفی	داده های عددی
درجه انعطاف پذیری	پاسخ‌های شرکت‌کنندگان بر چگونگی و سؤالات بعدی که محققان می‌پرسند تأثیر می‌گذارد	پاسخ‌های شرکت‌کنندگان تأثیری نمی‌گذارد یا تعیین نمی‌کند که محققان چگونه و کدام سؤالات بعدی را می‌پرسند

برگرفته از https://www.questionpro.com/ ترجمه شده در وبسایت روا20 : https://rava20.ir/

کپی با ذکر سایت و درج لینک روا20 بلامانع می باشد.  سایت روا20

اگر می خواهید در خصوص نرم افزار Nvivo آموزش ببینید. اینجا کلیک کنید مجموع آموزش 8 ساعت و 24 دقیقه

فروشگاه محصولات فیزیکی

نمونه سوالات مصاحبه در تحقیق کیفی لازم است در راستای پاسخگویی به اهداف پژوهش کیفی باشد، بعبارتی دیگر برای واکاوی و کاوش در تفاسیر و ادراکات خاص مشارکت‌ کننده در تحقیق بوده و محققان باید بکوشند تا از تحمیل ساختارها و مفروضات خود به گفته های مشارکت‌ کننده در پژوهش اجتناب کنند. لازمه این امر صراحت و انعطاف‌ پذیری مصاحبه‌ کننده است تا او بتواند امکان ظهور ایده ‌های جدید را فراهم سازد و اجازه ندهد که مفروضات و ایده ‌های قبلی خود، ماهیت مصاحبه را تعیین کنند. محقق باید آماده باشد تا به دنبال عمق امور سطحی به کاوش بپردازد، تا بتواند به صورت عمقی پدیده مورد نظر را بررسی کند و برای غافلگیر شدن از مسیر مصاحبه کیفی آمادگی داشته باشد. او باید معانی و تفاسیر را روشن کند و آنها را به مشارکت کنندگان تفهیم کند تا اطمینان حاصل کند که آنچه که ضبط می‌شود، صدا و باورهای آنها است و نه مفروضات و تفاسیر خود محقق. تفسیر داده ها پس از تحلیل داده‌ها و ظهور مضامین انجام خواهد گرفت.

اگر می خواهید در خصوص نرم افزار Nvivo آموزش ببینید. اینجا کلیک کنید مجموع آموزش 8 ساعت و 24 دقیقه

شفاف ‌سازی پاسخ های مشارکت کننده در تحقیق یا مصاحبه شونده، زمانی اهمیت پیدا می کند که محقق و مصاحبه ‌شوندگان زبان را به نحوی متفاوت به کار می‌گیرند. برای مثال زمانی که متخصص بالینی با بیماری مصاحبه می‌کند، ممکن است که متخصص بالینی زبانی تخصصی را به کار گیرد که برای بیمار قابل درک نیست. شفاف‌ سازی هنگامی که مصاحبه ‌شونده و مصاحبه‌ کننده زبان و واژگان مشترک نیز دارند، مثلاً هنگامی که یکی از محققین شاغل با شاغلین مشابه مصاحبه می‌کند، حتی از این هم مهم‌تر است. در اینجا فرض بر این است که تفاسیر نیز مشترک است ولی آنچه که بسیار مهم است این است که محقق معانی و مفروضات مشارکت کنندگان را روشن سازد تا اطمینان حاصل شود که واژگان و ایده ‌های ذکر شده حاصل تفسیر افراطی مطالبی نیست که ممکن است عملاً ذکر نشده باشند.

سوالات مصاحبه کیفی و مشخصه های آن

پرسش‌ های مصاحبه کیفی خوب باید تشریحی، بی‌طرفانه، حساس و شفاف باشند. شش نوع پرسش پیشنهاد می شود که لازم است منظور محقق در مورد ماهیت و هدف هر پرسش روشن باشد، در این صورت مشارکت‌ کننده قادر خواهد بود تا به نحوی مناسب به پرسش‌ها پاسخ دهد. این گونه پرسش ها عبارتند:
· رفتاری/ تجربه
· عقاید/ ارزش‌ها
· احساسات/ عواطف
· دانش
· احساسات
· پیشینه

نحوه شروع مصاحبه

در اغلب موارد بهتر است که مصاحبه را با پرسش‌ های مربوط به اطلاعات پیشینه آغاز کرد، که پاسخ دادن به آنها برای مشارکت ‌کنندگان آسان است و آنگاه هم زمان با توسعه روابط مصاحبه به سراغ پرسش‌ های پیچیده ‌تر و حساس‌ تر رفت.

راهنمای موضوعی در مصاحبه کیفی

محققان در مصاحبه‌ های کیفی به ندرت دارای متن مصاحبه مشخص و انعطاف ‌ناپذیرند. بلکه برنامه مصاحبه براساس مجموعه ‌ای از مضامین و یادآورها یا راهنمای موضوعی شکل می‌گیرد. این مضامین و یادآور ها برای شروع مصاحبه حول پدیده مورد نظر به کار گرفته می‌شوند و نقش این راهنمای موضوعی، کمک به محقق برای بخاطر سپردن موضوعات است تا او بتواند موضوعات کلیدی را در مصاحبه سوال کند. به دلیل ماهیت مکالمه ‌ای و کمی ساختارمندی در این فرآیند ، ممکن است محقق به دام برخی تله‌ ها بیفتد که حقیقت کامل آنها تنها زمانی آشکار می‌شود که محقق در حال پیاده کردن مصاحبه و گوش دادن به نوار ضبط ‌شده از گفتگو ست.

اشتباهات در سوالات مصاحبه کیفی

برخی از این تله ‌ها و دام‌ های متداول در پرسیدن سوالات در مصاحبه عبارتند از:
· پرسش‌ های دو پهلو یا متعدد، که مصاحبه‌ کننده تعدادی سوال را مطرح می‌کند که همگی به موضوع مربوطند ولی همه آنها به پاسخ‌ های هوشمندانه ای نیاز دارند.
· پرسیدن سوال‌ های تلقینی و القایی که فرد را به پاسخی مشخص سوق می دهد.
· همراه داشتن متن مصاحبه انعطاف ‌ناپذیر که غالباً دامی برای محققان تازه کار است که حس می‌کنند لازم است که دستورالعملی دقیق و ساختار یافته در اختیار داشته باشند تا بتوانند تا حدودی این رویداد ظاهرا غیر قابل کنترل را تحت کنترل درآورند.
· استفاده از راهنما به عنوان متن مصاحبه، که چنانچه اظهارات مشارکت‌ کنندگان بیشتر شفاف نشوند و یا پیگیری نشوند ممکن است منجر شود به نادیده گرفتن تغییر مسیر های جالب و مفید گردد. در واقع راهنمای مصاحبه نوعی برنامه مسافرت تقریبی به دست می‌دهد که با استفاده از آن می‌توان مصاحبه را انجام داد. در این برنامه آنچه که در هر مرحله از سفر به طور دقیق رخ می‌دهد، مدت هر توقف، یا اینکه محقق در هر لحظه خاص در کجا خواهد بود به طور دقیق مشخص نمی‌شود ولی از مسیر مسافرت و سطحی که در نهایت پوشش داده خواهد شد، درکی آشکار به دست می‌دهد.
· عدم اصلاح راهنمای مصاحبه متعاقب تجارب حاصله از مصاحبه ‌های پیشین.
· عدم پرسیدن سوال‌ های اکتشافی یا پروب ها که فرصت کاوش بیشتر در موضوع را در اختیار پاسخ‌ دهنده قرار می‌دهند.

سوال های اکتشافی در مصاحبه کیفی

چهار نوع سوال اکتشافی در هنگام مصاحبه کیفی می توان بکار برد که عبارتند از:
o سوال‌ های اکتشافی برای جزئیات بیشتر؛ یعنی پرسش‌ های مربوط به چه کسی، کجا، چه چیزی و چگونه؛
o سوال‌ های اکتشافی تفسیری، که غالباً نشانه‌ های غیر کلامی اند که برای ترغیب پاسخ ‌دهنده به ادامه صحبت به کار گرفته می‌شوند
o سوال‌ های اکتشافی توضیحی، شامل بیان مجدد پاسخ ‌ها و تفکر دوباره در مورد آنچه که پاسخ ‌دهنده گفته است؛
o سوال‌ های اکتشافی مقابله‌ ای، که چیزی برای «مخالفت» در اختیار پاسخ ‌دهنده قرار می‌دهند.
اکثر مصاحبه‌ های کیفی به صورت چهره به چهره و رودررو انجام می‌شوند. اما نباید فراموش کرد که مصاحبه‌ های کیفی را می‌توان با استفاده از تلفن یا اینترنت هم انجام داد که هر دوی آنها این عیب را دارند که مصاحبه ‌کننده نمی‌تواند به ارتباطات غیر کلامی پاسخ‌ دهنده دسترسی داشته باشد و این امر می‌تواند به سردرگمی در مورد ماهیت مکث‌ های صورت گرفته در روند مصاحبه منجر شود. مزایای این دو روش این است که می‌توان به افرادی که به دلیل فاصله [از طریق تلفن] یا به دلیل نقص شنوایی غیر قابل دسترسی‌ هستند ولی می‌توانند [از طریق اینترنت] به راحتی گفتگو کنند، دسترسی پیدا کرد.

نمونه سوالات مصاحبه کیفی و راهنمای موضوعی

در اینجا نمونه ای از راهنمای موضوعی از بخشی از یک مطالعه کیفی در مورد رفتار های جنسی در جوانان ارائه شده است . مقاله اصلی در لینک زیر قابل دسترسی است .
https://www.who.int/reproductivehealth/topics/adolescence/discussion_topics/en/
جدول زیر بخش کوچکی از راهنمای موضوعی مصاحبه عمیق با جوانان در مورد رفتار های پرخطر جنسی است که این بخش متمرکز بر موضوع منبع اطلاعات در مورد روابط جنسی است .
موضوع 1 :
· مهمترین منبع اطلاعات
· منبعی که مکرر استفاده می شود و مهمترین منبع اطلاعات
نمونه سوالات اصلی در مصاحبه کیفی:
· چگونه از روابط، رابطه جنسی و پیشگیری از بارداری مطلع شده اید؟
· چقدر در مورد مسائل جنسی آگاهی دارید؟
· برای اطلاعات به چه کسی یا چه چیزی تکیه می کنید؟
· مهم ترین منابع برای شما چه کسانی یا چه کسانی هستند؟ هر منبع چقدر برای شما مهم است؟
· منابع: افراد و/یا رسانه ها
نمونه سوالات فرعی و اضافی:
· تغییرات بدن، قاعدگی، زیست شناسی جنسی/تولید مثل، بارداری، روابط، عشق، ازدواج، زمان داشتن رابطه جنسی، نحوه انجام آن، پیشگیری از بارداری، بیماری های مقاربتی، HIV و غیره.
· آیا می توانید به یاد بیاورید که چه چیزی به شما گفته شد / چه چیزی فهمیدید؟
· چند سالتان بود؟
· چه احساسی داشتید/عمل کردید؟
· نظرتان درباره آن چه بود؟
پیشنهادات برای بسط بیشتر:
· بازیگران اصلی؟
· مهمترین منبع تاثیر گذار

چند سوال رايج در پژوهش كيفی

سوال اول: آیا سوالات مصاحبه باید برای همه شرکت کنندگان (مصاحبه شوندگان) یکسان باشد یا هر کس به فراخور آگاهی-حوزه تخصصی-سازمانش فرق میکند؟
پاسخ : مسلما” با توجه به هدف مطالعه کیفی شما، باید یک راهنمای موضوعی در دست مصاحبه گر باشد که موضوعات مهم در پاسخ به سوال تحقیق خود را از مصاحبه شونده سوال کند . این موضوعات از این جهت بهتر است در قالب یک راهنمای موضوعی مشخص بیاید که موضوعی از قلم نیفتد و همچنین اگر به ترتیب پرسیده شود، در تحلیل کار شما راحت تر خواهد بود . بخصوص اگر رویکرد شما محتوایی موضوعی باشد.
البته اگر شما از گروههای مختلف قرار است مصاحبه کنید، مثلا” والدین، نوجوانان، معلمین، مسلما” سوالات در مورد یک موضوع خاص متفاوت خواهد بود ، ولی در یک گروه خاص، مثلا” نوجوانان، با توجه به تجربیات متفاوت افراد و نگرش های متفاوت، ممکن است نحوه سوال کردن شما و سوالات کوتاه بعدی (پروب ها یا کاوشگرها) که برای دادن عمق بیشتر یا وسعت بیشتر به پاسخ ها می پرسید، متفاوت باشد مثلا” اگر کسی رفتار پرخطر داشت ، از او راجع به جزئیات آن سوال میشود ، اگر نداشت، ممکن است در مورد عوامل بازدارنده رفتار پرخطر از او بپرسید . به هر حال از قبل شما بر اساس هدف مطالعه کیفی، باید بدانید بدنبال چه نوع اطلاعاتی از افراد هستید . البته در تحقیق کیفی این انعطاف وجود دارد که در بین تحقیق شما صحبتهای متفاوتی با افراد متفاوت داشته باشید متناسب با نوع پاسخ آنها و تجربه ای که فرد مورد نظر دارد.

سوال دوم : آیا اگر مصاحبه شونده از محقق درخواست کند که قبل از وقت مصاحبه، لیست سوالات را ببیند، باید چکار کرد؟
پاسخ : این موضوع بخصوص در افراد متخصص و مسئول ممکن است اتفاق بیفتد که دلایل آن می تواند صرفه جویی در وقت و ارزیابی از نوع مصاحبه و شاید آمادگی باشد، ولی به نظر بنده، تا جایی که امکان دارد محقق ، کلیات موضوع مصاحبه را میتواند اطلاع دهد و سعی کند جزئیات بیشتر و یا لیست سوالات را در اختیار نگذارد زیرا هر چه سوالات در محیط طبیعی خود مطرح شود و عکس العمل و پاسخ های فرد در شرایط طبیعی داده شود، اعتبار داده ها بیشتر خواهد بود . هر نوع آمادگی قبل از مصاحبه، ممکن است ماهیت مصاحبه را از حالت طبیعی خود خارج نماید.
ماهیت طبیعت گرایانه در تحقیق کیفی آنها را از تحقیق کمی با ابزار پرسشنامه و حتی سوالات باز متمایز می کند. البته در حالاتی که شما مجبور باشید با افراد خاصی از مسئولین حتما” مصاحبه انجام دهید و این شرط را برای شما قرار داده اند، ممکن است به ناچار این کار را انجام دهید و محور سوالات را ارسال نمایید ولی در زمان مصاحبه با استفاده از پروب ها یا سوالات تکمیلی سعی کنید به پاسخ آنها عمق و وسعت بیشتری بدهید . دقت نمانید انجام مصاحبه عمیق و تحقیق کیفی یک هنر است که به تجربه محقق و مهارت او بستگی زیاد دارد.

سوال سوم: آیا این درست است که در تحلیل چارچوب، کدها را بر اساس یک چارچوب از قبل تعیین شده تم بندی می کنیم. ولی در تحلیل محتوا چارچوب مشخص قبلی نداریم؟
پاسخ : در خصوص سوال شما باید بگویم تحلیل محتوا یک رویکرد تحلیلی است که شما از قبل یک سری موضوعات مشخص داشته و در قالب آن ها به دنبال داده های عمیق با انجام کار کیفی میگردید و از دل آن داده ها طبقات و مضامینی در پاسخ به سوال تحقیق خود، استخراج می کنید. حال این رویکرد تحلیلی را می توان به روش تحلیل چارچوب (framework) انجام داد میتوان با استفاده از نرم افزارهای تحلیل داده های کیفی مانند مکس کیو دا یا NVivo انجام داد. زمانی که نرم افزار در دسترس نبود .، روش چارچوب با استفاده از فایلهایی ورد و اکسل استفاده میشد ولی الآن به نظر بنده ، با در دست بودن نرم افزار برای مدیریت داده های کیف، نیازی به استفاده از روش چارچوب نیست . نرم افزار مکس کیو دا و سایر نرم افزارها بسیار کار تحلیل را با مدیریت داده کیفی آسان کرده است. (مطالعه کیفی)

برگرفته از آکادمی پژوهش کیفی – دکتر فریده فراهانی

اگر می خواهید در خصوص نرم افزار Nvivo آموزش ببینید. اینجا کلیک کنید مجموع آموزش 8 ساعت و 24 دقیقه

آیا مدرک زبان در آزمون دکتری اهمیت دارد؟

نوشته

میوە ای کە سنگ کلیە را پودر می کند!

نوشته

نشریات و مجلات معتبر بین المللی (ISI) در حوزه علم مواد، پوشش ها و فیلم ها

نوشته

نشریات و مجلات معتبر بین المللی (ISI) در حوزه زبان و زبان شناسی

نوشته

🌟 مشاوره و خدمات تخصصی و حرفه‌ای در زمینه‌ی نگارش پایان نامه و مقاله

کپی با ذکر سایت و درج لینک روا20 بلامانع می باشد.  سایت روا20

فروشگاه محصولات فیزیکی

• روش داده بنیاد تحلیلی و راه های تحقیق آن

روش داده بنیاد تحلیلی و راه های تحقیق آن یکی از رویکردهای روش شناسی کیفی است که در تولید نظریه های جدید کاربرد دارد. تحلیل داده بنیاد یا بعبارتی تحقیق داده بنیاد که گاه توسط محققین به جای هم بکار می روند، یک روش کیفی است که شما را قادر می سازد پدیده یا فرآیند خاصی را مطالعه کنید و نظریه های جدید بر اساس این روش کشف نمائید، بطوریکه این نظریه ها مبتنی بر تجزیه و تحلیل داده های دنیای واقعی باشند. تحقیق داده بنیاد دارای رویکرد استقرایی است که در آن از دل داده ها، نظریه های جدید استخراج می شوند. در این رویکرد، جمع آوری و تحلیل داده ها و توسعه نظریه در یک فرآیند رفت و برگشت اتفاق می افتد، این فرایند تا زمانی ادامه می یابد که در آن داده‌های بیشتر به شما دید و بینش بیشتری برای تولید نظریه جدید اضافه نمی‌کنند (اشباع نظری).

چه زمانی بهتر است از تحلیل داده بنیاد استفاده کنید؟

وقتی هیچ نظریه ای برای توضیح پدیده مورد نظر وجود نداشته باشد، می توانید از روش داده بنیاد تحلیلی و راه های تحقیق با بروز ترین متد ها در آکادمی پژوهش کیفی توسط دکتر فریده خلج آبادی فراهانی مدرس و مشاور پژوهش کیفی و از تحلیل داده بنیاد یا نظریه زمینه ای استفاده کنید. حتی می‌توانید از تحقیق داده بنیاد در صورتی که نظریه ای وجود دارد استفاده کنید، مشروط بر این که آن نظریه بر اساس داده های جوامع دیگر بوده و یا بطور بالقوه ناقص است چون داده‌های مورد استفاده برای استخراج آن نظریه از افراد دیگری غیر از جامعه مورد نظر شما، جمع‌آوری شده است. زمانی که به دنبال کشف فرایند شکل گیری یک پدیده در قالب یک نظریه هستید میتوانید از تحلیل داده بنیاد استفاده کنید.

تحقیق داده بنیاد چه مزایایی دارد؟

تحقیق داده بنیاد یا همان تحلیل داده بنیاد مزایای بسیاری دارد که در ادامه به ۶ مزیت از آن پرداخته ایم. با ما همراه باشید تا با مزیت های این روش تحقیق بیشتر آشنا شوید.

یافته ها به طور دقیق زمینه و قوانین دنیای واقعی را نشان می دهند.

تئوری هایی که با استفاده از تحقیق داده بنیاد استخراج می شوند، مستقیماً از مشارکت کنندگان در دنیای واقعی در بافت دنیای واقعی با استفاده از روش هایی مانند مصاحبه های عمیق و مشاهده منتج شده اند، بنابراین این نتایج، با دقت بیشتری منطبق بر دنیای واقعی هستند. برخلاف سایر رویکردهای تحقیقاتی است که ممکن است در شرایط خاص و به دور از دنیای واقعی انجام شود و یا در محیط‌های آزمایشگاهی رخ ​​می‌دهند.

یافته های پژوهش ارتباط نزدیکی با داده ها دارند.

بعلت اینکه در تحقیق داده بنیاد تاکید اولیه بر جمع آوری داده است برای تعیین نتیجه نهایی، یافته های پژوهش به شدت با داده ها ارتباط دارند. این درست برخلاف رویکردهای تحقیقاتی دیگر است که در آنها تکیه بر چارچوب‌های های نظری خارجی است که در آن بیشتر داده‌ها حذف می‌شوند.

تحقیق داده بنیاد برای مکاشفه جدید، بسیار عالی هستند.

تحقیق داده بنیاد یک روش تحقیق قوی با رویکرد استقرایی به منظور کشف نظریه های جدید است. در این روش، هیچ فرضیه از پیش تعیین شده ای هدایت داده ها را به عهده نمیگیرد و شما با فرضیه وارد جمع آوری داده نمی شوید و نگران اعتبار یا توصیف نیستید. درعوض، به داده‌هایی که جمع‌آوری می‌کنید اجازه می دهید در فرایند تجزیه و تحلیل، تولید نظریه را هدایت کرده و به کشف جدید بینجامد.

راهبردهایی برای تجزیه و تحلیل ارائه میدهد

فرآیند تحقیق داده بنیاد راهبردهای خاصی را برای تحلیل ارائه می کند که بسیار مفید هستند. در حالی که تحلیل داده بنیاد یک روش بسیار باز است، استراتژی های تجزیه و تحلیل شما را قادر می سازد در فرآیند کشف، ساختارمند و تحلیلی بمانید.

همزمانی و در هم تنیده بودن جمع آوری و تحلیل داده ها

جمع آوری داده ها و تحلیل داده ها همزمان و به شدت در هم تنیده هستند. با اولین جمع آوری داده ، آن ها را تجزیه و تحلیل می کنید، و آنچه که از تحلیل یاد می گیرید، به شما کمک می کند داده های مناسب تری جمع آوری کنید. این کمک می کند تا اطمینان حاصل شود که داده هایی که جمع آوری می کنید برای توضیح یافته های حاصل از تجزیه و تحلیل کافی است.

سپری در برابر سوگیری و خطای تایید ایجاد می کند

از آنجایی که جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها همزمان بوده و به شدت در هم تنیده شده‌اند، شما آنچه را که از دل داده‌ها استخراج می شود، دنبال می‌کنید. این یک سپر و محافظ عالی در مقابل تأیید باورهای قبلی شما در مورد موضوع فراهم می کند.

فایل ویدیویی 9 ساعته وبینار گراندد تئوری با تحقیق داده بنیاد را میتوانید در اینجا تهیه کنید.

تحقیق داده بنیاد چه معایبی دارد؟

تحقیق داده بنیاد مانند تمامی تحقیق های دیگر معایبی دارد. حال که از مزایای تحقیق داده بنیاد مطلع شدید بهتر است با معایب این روش تحقیق نیز آشنا شوید.

مشکل در انتخاب مشارکت کننده در تحقیق

تحقیق داده بنیاد بر فرآیند انتخاب رفت و برگشتی به نام نمونه‌گیری نظری متکی است که در آن هنگام تجزیه و تحلیل داده‌ها، به‌طور همزمان و پیوسته با انتخاب و مصاحبه با شرکت‌کنندگان جدید و مشارکت کنندگان قبلی انجام می‌ گیرد. معیارهای انتخاب و ورود مشارکت کننده در تحقیق نیز بر اساس آموخته های شما تغییر می کند. از آنجایی که معیارهای انتخاب مشارکت کنندگان از پیش تعریف نشده است، یافتن مداوم شرکت کنندگان مناسب برای مطالعه میتواند کاری بس چالش برانگیز باشد.

زمان بر بودن جمع آوری داده ها

در حقیقت شما نمی دانید چه مقدار داده جمع آوری کنید یا چه تعداد مصاحبه باید انجام دهید بنابراین باید کاملا در زمان خود انعطاف پذیر باشید. با گراندد تئوری یا تحقیق داده بنیاد، شما به طور مداوم داده ها را جمع آوری و تجزیه و تحلیل می کنید تا زمانی که به اشباع نظری برسید، این مرحله ، نقطه ای است که در آن داده های جدید بینش جدیدی را به نظریه در حال تکامل شما اضافه نمی کند. این بدان معنی است که شما احتمالاً قبل از تکمیل نظریه خود، چند مرحله از جمع آوری داده ها را انجام می دهید.

چالش در تحلیل داده

تجزیه و تحلیل داده ها به صورت چرخشی انجام می شود و شامل مقایسه مداوم بین بخش های مختلف متن مصاحبه یا گزیده های داده ها است. نگه داشتن سوابق و ردپای مقایسه مداوم داده ها در حین پیشرفت تحلیل می تواند چالش برانگیز باشد. استفاده از یک نرم افزار تجزیه و تحلیل داده های کیفی مانند مکس کیودا MAXQDA میتواند مفید باشد تا به شما کمک کند در طول تجزیه و تحلیل سازماندهی خود را حفظ کنید.

فایل ویدیویی 9 ساعته ” وبینار تحلیل داده های کیفی با استفاده از نرم افزار مکس کیو دا 2020″ را در اینجا می توانید تهیه کنید.

تحقیق داده بنیاد و تاریخچه آن

تحقیق داده بنیاد یا نظریه زمینه ای، اولین بار توسط جامعه شناس بارنی گلیزر و آنسلم اشتراوس توسعه یافت. در این دوره، آنها رویکرد غالب به تحقیقات کیفی را مورد انتقاد قرار دادند که به نظر آنها بسیار محدود بود. مطالعات کیفی در این زمان از روش‌های سنتی پیروی می‌کردند که اساساً شامل ارائه یک فرضیه و انجام تحقیقات برای تایید آن بود. گلیزر و اشتراوس با اتخاذ رویکردی استقرایی به تحقیقات کیفی، پیشگام روشی جدید برای کشف نظریه بودند. آنها به طور رسمی روش تحقیق جدیدی را با عنوان “کشف نظریه داده بنیاد” در سال 1967 ارائه کردند. از آن زمان، تحولات زیادی در نظریه بر پایه یا داده بنیاد پدید آمد، از جمله مبانی تحقیقات کیفی: رویه‌ها و تکنیک‌های نظریه پایه (1990) توسط اشتراوس و کوربین.
این مفهوم از ظهور طبیعی نظریه با طراحی یک چارچوب کدگذاری تحلیلی برای تولید نظریه ها از داده ها به طور سیستماتیک تغییر کرد. در دهه 1990، کتی چارماز رویکرد جدیدی به نام نظریه زمینه‌ای ساخت‌گرا منتشر کرد و استدلال کرد که نه داده‌ها و نه نظریه‌ها کشف نمی‌شوند، بلکه از طریق تجربیات گذشته و حال محققان برساخت یا ساخته می‌شوند.

روش تحقیق داده بنیاد

در اینجا یک مرور کلی انجام می دهیم در مورد اینکه چگونه می توانید تحلیل داده بنیاد یا تحقیق داده بنیاد را انجام دهید. لازم است توجه کنید که این فرایند تنها روش دنبال کردن تحقیق داده بنیاد یا گراندد تئوری نیست، بلکه تنها مجموعه ای از نکات به دست آمده از منابع مختلف تحقیق داده بنیاد است که می توانید استفاده کنید تا از آنها برای مطالعه نظریه زمینه ای یا تحقیق داده بنیاد خود الهام بگیرید.

مراحل انجام تحقیق داده بنیاد یا تئوری زمینه ای
1. تعیین سوالات تحقیق اولیه
2. جمع آوری داده ها (نمونه گیری نظری)
3. متون پیاده شده را بارها بخوانید
4. به کلمات ، جمله ها و پاراگراف ها برچسب یا کد بدهید (کدگذاری باز)
5. کدها را بر اساس اشتراکات مفهومی در قالب طبقات گروه بندی کنید (کدگذاری محوری)
6. مفاهیم بیشتری را در اسناد و متون پیاده شده تجزیه و تحلیل کنید و با کدها مقایسه کنید
7. مراحل 2-6 را تکرار کنید تا به اشباع نظری برسید
8. ایده مرکزی را تعریف کنید(کدگذاری انتخابی)
9. نظریه زمینه ای یا داده بنیاد خود را بنویسید
نکته : تحقیق خود را به صورت رفت و برگشتی دنبال کنید.

تحقیق داده بنیاد یا گراندد تئوری یک فرآیند خطی نیست که در آن داده‌ها را جمع‌آوری کنید، آن‌ها را تجزیه و تحلیل کنید و سپس کارتان را تمام کنید. این یک روش تحقیق رفت و برگشتی است که شامل گذر از مراحل به صورت تکراری است. بخشی از آنچه نظریه داده بنیاد یا گراندد تئوری را منحصر به فرد می کند، این است که جمع آوری داده ها را با تجزیه و تحلیل ترکیب می کند. حتی پس از انجام برخی تحلیل ها بر بازگشت به میدان و جمع آوری داده تاکید می کند. شما با تعدادی شرکت کننده مجدد مصاحبه می کنید و داده ها را جمع آوری کرده و آن ها را تجزیه و تحلیل خواهید کرد، و دوباره با استراتژی بکارگیری مشارکت کننده متفاوت و تمرکز تحقیق به میدان بازگردید. سپس آن یافته ها را در دورهای بعدی تجزیه و تحلیل قرار می دهید. گراندد تئوری یا تحقیق داده بنیاد در واقع ماهیت گردشی دارد.

سوالات اولیه تحقیق را تعیین کنید.

با سوالات اولیه تحقیق خود را شروع کنید. ایده ای داشته باشید که چه پدیده ای را می خواهید توضیح دهید. این سوالات اولیه به راهنمایی اولین گام های شما در بکارگیری و تحلیل داده ها کمک می کند، اما بدانید که سؤالات ممکن است با مشاهده و یادگیری بیشتر از داده هایی که جمع آوری می کنید، تکامل یابند.

داده های کیفی را با استفاده از نمونه گیری نظری جمع آوری کنید.

در تحقیق داده بنیاد، به جای اینکه از قبل معیارهای مشخصی برای انتخاب مشارکت کنندگان در تحقیق داشته باشید، انتخاب افراد را بصورت رفت و برگشتی انجام میدهید. در واقع نمونه گیری نظری انجام میدهید. با نمونه‌گیری نظری، شما با انتخاب گروه کوچکی از شرکت‌کنندگان بر اساس سؤالات تحقیق اولیه خود شروع می‌کنید. هنگامی که داده هایی مانند ضبط مصاحبه های عمیق در اختیار دارید، آن داده ها را پیاده کرده و برای تحلیل آماده می کنید. پس از انجام برخی تحلیل‌های اولیه از آن داده‌ها، از آنچه از آن تحلیل آموخته‌اید استفاده می‌کنید تا مشخص کنید فرد بعدی برای مصاحبه باید چه خصوصیاتی داشته باشد.

متون پیاده شده را با استفاده از کدگذاری باز کد داده یا یا برچسب بزنید.

پس از جمع‌آوری برخی از داده‌ها، مانند پیاده کردن مصاحبه‌ها، می‌توانید کدگذاری باز را شروع کنید. کدگذاری باز زمانی است که متون پیاده شده را به گزیده ها (واحدهای معنایی یا عبارتهایی که حامل یک معنا هستند) جداگانه تقسیم می کنید. سپس گزیده ها (scripts) را به طور مداوم با گزیده های دیگر مقایسه کنید. این عمل مقایسه بخش مهمی از روش تحقیق داده بنیاد است به نام روش مقایسه ای مداوم، که در طول مراحل مختلف تحلیل خود از آن استفاده خواهید کرد.
· به شباهت ها و تفاوت های بین گزیده متون و کدها توجه کنید.
· کدهای مختلف از یک شخص را با هم مقایسه کنید
· گزیده ها و کدهای مشابهی را که بین افراد مختلف اتفاق می افتد، مقایسه کنید
· تجربیات افراد مختلف را در کدهای مشابه مقایسه کنید
· کدها را با هم مقایسه کنید زیرا از یک روز به روز دیگر متفاوت است
به عنوان مثال، در یک مطالعه در مورد قرنطینه کوید 19 یک شهر ، ممکن است کدی را بخوانید که فردی را که مشکل خواب دارد را توصیف می کند. شما باید آن کد را بردارید و آن را با سایر افرادی که مشکل خواب را تجربه کرده اند مقایسه کنید. به شباهت ها وتفاوت های بین آن تجربیات توجه کنید.
*برای هدف این مقاله به داده‌های جمع‌آوری‌شده به‌عنوان «نسخه مصاحبه» و «کد متن» اشاره می‌کنیم، اما می‌توانید از هر نوع داده کیفی مانند مشاهدات، یادداشت‌ها و غیره استفاده کنید.

با نوشتن یادداشت ها در حین تجزیه و تحلیل، در مورد افکار و تضادها کمی تامل کنید.

در مورد افکار تحلیلی خود فکر کنید و آنها را در قالب یادداشت بنویسید. یادداشت‌ها را به‌عنوان «یادداشت‌های تحلیلی خود» در نظر بگیرید تا رشته افکارتان را ثبت کنید و از تأملات خود یادداشت برداری کنید. عمل نوشتن یادداشت ها می تواند راهی عالی برای انعکاس هرگونه تناقضی باشد که در داده ها پیدا می کنید. یادداشت های شما ممکن است در نهایت به بلوک های سازنده نظریه شما تبدیل شوند.

گزیده های متن را با کدهای باز، کد بدهید.

همانطور که واحدهای معنایی و یا گزیده های مصاحبه یا اسناد را مقایسه می‌کنید، به دنبال مجموعه‌هایی از گزیده هایی از متن باشید که ایده یا مفهوم اصلی یکسانی را نشان می‌دهند و آنها را با هم گروه‌بندی کنید. می توانید از یک “کد” برای کپسوله کردن این گروه از واحدهای معنایی یا گزیده ها استفاده کنید. کدها مانند برچسب هایی هستند که به گزیده ای از متن اختصاص داده می شوند.
برای مثال، فرض کنید این گزیده ها را با هم مقایسه می‌کنید:
“من فقط به تماشای اخبار ادامه دادم، حتی تا اواخر شب. و متوجه شدم که خوابم سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود.”
” قطعاً برای مدتی بی خوابی را تجربه می کردم…”
“من خیلی نگران بودم. افکار مدام در سرم می چرخیدند و ساعت ها با چشمان باز آنجا دراز می کشیدم.”
همه اینها مفهوم “مشکل خواب” را نشان می دهد. بنابراین، اگر از نرم‌افزار تحلیل داده‌های کیفی استفاده می‌کنید، می‌توانید کدی به نام «مشکل خواب» ایجاد کنید و به همه این گزیده‌ها، کد «مشکل خواب» بدهید.
زمانی که کدی به نام “مشکل خواب” دارید، تمام گزیده هایی را دارید که در آینده تجزیه و تحلیل می کنید نه تنها باید با گزیده های دیگر مقایسه شوند، بلکه باید با کد “مشکل خواب” و هر کدی که می خواهید مقایسه کنید.

کدها را با استفاده از کدگذاری محوری به طبقاتی گروه بندی کنید.

همانطور که به تدریج فهرستی از کدها را ایجاد می کنید که مجموعه ای از گزیده ها را گرد هم می آورد، باید شروع به مقایسه کدها با سایر کدها نیز کنید. هنگامی که بین چندین کد ارتباط پیدا کردید، می توانید آنها را با هم در یک “دسته یا طبقه” گروه بندی کنید. این مرحله از تحقیق داده بنیاد را «کدگذاری محوری» نامیده می‌شود، جایی که شما محورهایی را پیدا می‌کنید که کدهای مختلف را به یکدیگر متصل می‌کنند. اگر از نرم‌افزار تحلیل داده‌های کیفی استفاده می‌کنید، این طبقات با یک سری «طبقات چند لایه همراه با طبقات فرعی» نشان داده می‌شوند که در یک سلسله مراتب روی هم چیده شده‌اند.
برای مثال در مرحله قبل کدی به نام مشکل در خواب داشتیم. فرض کنید کد دیگری نیز داشتید، “تجربه حملات پانیک”. ممکن است متوجه شوید که بین این ۲ کد رابطه وجود دارد و می‌توان آن‌ها را در دسته‌ای به نام «واکنش منفی به بیماری همه‌گیر همراه با اضطراب» دسته‌بندی کرد.
در نرم افزار تحلیل داده های کیفی، این سلسله مراتب به صورت زیر است:
• واکنش منفی به همه گیری همراه با اضطراب
– مشکل در خواب
– تجربه حملات پانیک

گزیده ها یا عبارتهای بیشتری را با استفاده از روش مقایسه ای مداوم تجزیه و تحلیل کنید.

به یاد داشته باشید، تحلیل داده بنیاد یک فرآیند چرخه ای است! حتی پس از ایجاد لیستی از کدها و گروه بندی کدها در دسته بندی ها، باید به تجزیه و تحلیل مصاحبه های بیشتر ادامه دهید و گزیده ها و عبارتهای جدید را با دسته بندی کدهای موجود خود مقایسه کنید. چنانچه بین گزیده‌های جدید خود با کدها و دسته‌های خود مقایسه می‌کنید، گزیده‌های شما معمولاً یکی از سه کار را انجام می‌دهند: در تضاد، گسترش یا پشتیبانی از کدها و دسته‌های موجود شما قرار می گیرند. در اینجا چیزی است که باید در هر سناریو در نظر بگیرید:
– تناقض: اگر کد جدید شما با یک کد مغایرت داشته باشد، ممکن است نشانه آن باشد که باید آن کد جدید را در نظر بگیرید یا آن را تغییر دهید. احتمالاً به این معنی است که باید به مرحله 2 برگردید و مراحل دیگری از جمع آوری داده ها را از طریق نمونه گیری نظری انجام دهید تا به توضیح تناقض کمک کنید.
– بسط: اگر گزیده جدید یا کد جدید شما، کدهای شما را بسط دهد، چه با افزودن توضیحات بیشتر یا توضیح جنبه های بیشتر کد خود، این نشانه خوبی است که شما همچنان به یادگیری بیشتر ادامه می دهید و به این معنی است که باید به جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها ادامه دهید تا زمانی که کدهای جدید شما به‌جای گسترش کدهای شما، به سادگی از کدهای شما پشتیبانی می‌کنند
– پشتیبانی: اگر کدهای جدید شما به طور کلی از کد شما بدون افزودن اطلاعات اضافی پشتیبانی می کند، این بدان معنی است که ممکن است به اشباع نظری رسیده باشید، که در آن گزیده های بیشتر یا کد بیشتر هیچ بینش اضافی در کدهای شما ایجاد نمی کنند و می توانید به مرحله بعد تحقیق خود بروید.
با تحلیل داده بنیاد، هدف شما کدگذاری یا پیگیری هر چیزی که در هر گزیده ای رخ می دهد نیست. به عنوان مثال، هنگامی که طبقه بندی را ایجاد می‌کنید که افراد تحت قرنطینه کوید 19 با اضطراب به اپیدمی واکنش منفی نشان می‌دهند، لازم نیست به عقب برگردید و تک تک گزیده‌هایی را که به آن طبقه دلالت می‌کند، کدگذاری کنید. با این حال، اگر به گزیده‌ای برخورد کردید که در آن شخصی به اضطراب همه‌گیری واکنش منفی نشان نداد، این ممکن است امیدی برای گسترش یا تغییر طبقه شما ایجاد کند.

جمع آوری و تحلیل داده ها را تا رسیدن به اشباع نظری ادامه دهید.

با تکرار این مراحل، چه زمانی میتوانید بفهمید که به اندازه کافی تحلیل کرده اید؟ چگونه می فهمید بهتر است نمونه گیری را متوقف کنید یا تجزیه و تحلیل داده های بیشتر را انجام ندهید؟ در تحقیق داده بنیاد یا تحلیل داده بنیاد، شما آنقدر ادامه دهید تا زمانی که به نقطه‌ای برسید که گزیده‌های متون پیاده شده مصاحبه ها چیز بیشتری به کدها و طبقات شما اضافه نکند. به عبارت دیگر، اگر شما بارها و بارها حتی با گزیده‌های اضافی، چیز جدیدی را فرا نمی گیرید یا دستگیرتان نمی شود، به این معنی است که کدها و طبقات شما از نظر تئوری اشباع شده‌اند. گزیده‌هایی که تاکنون جمع‌آوری کرده‌اید به تمام جنبه‌های مرتبط کدها و طبقات شما می‌پردازد و نیازی به پیگیری و نمونه گیری بیشتر یا تجزیه و تحلیل داده‌های بیشتر برای کدها و طبقات خاص شما نیست.

طبقه هسته یا مرکزی را با استفاده از کدگذاری انتخابی تعریف کنید.

زمانیکه احساس کردید به اشباع نظری در کدها و طبقات خود رسیدید، زمان آن رسیده است که یافته های خود را با کدگذاری انتخابی جمع کنید. با کدگذاری انتخابی، همه کدها و طبقات خود را تحت لوای یک طبقه اصلی به هم متصل می کنید. این مقوله هسته، تز اصلی و مرکزی تحقیق شما را نشان می دهد و ایده اصلی پشت نظریه شما است. این مقوله اصلی می تواند یک دسته بندی موجود باشد که قبلاً به دست آورده اید، یا می تواند یک طبقه جدید باشد که از تمام یافته های موجود تاکنون بدست آورده اید. این مقوله هسته ، مبنایی برای نظریه پایه جدید شما خواهد بود.

به عنوان مثال، اگر فهرستی از طبقاتی زیر دارید مانند:
• واکنش منفی به بیماری همه گیر همراه با اضطراب
• احساس تنهایی در حین قرنطینه
• ارتباط اجتماعی مجازی و حضوری
• سلامت روان قبل از کوید 19
• مسکن فعلی نامناسب برای در خانه ماندن

می‌توانید از کدگذاری انتخابی برای تعریف دسته اصلی و مرکزی به عنوان [دسترسی به مسکن مناسب برای در خانه ماندن ، کاهش اضطراب کوید 19 ناشی از در خانه ماندن] استفاده کنید تا همه طبقات موجود خود را به هم پیوند دهید.

نظریه بر پایه یا داده بنیاد خود را بنویسید.

هنگامی که طبقه هسته خود را از طریق کدگذاری انتخابی تعیین کردید، و مطمئن شدید که به اشباع نظری رسیده اید، زمان آن فرا رسیده است که نظریه جدید خود را بسازید. داده های کدگذاری شده و مجموعه ای از یادداشت های تحلیلی خود را جمع آوری کنید و از آنها برای توصیف نظریه جدید خود بهره ببرید.
• نظریه جدید خود را فقط در چند کلمه یا جمله بیان کنید
• حدود یا مرز نظریه خود را مشخص کنید
• خلاصه و شرحی بر نظریه خود بنویسید
• از داده های کدگذاری شده خود برای اعتباربخشی به نکاتی که در نظریه خود اشاره کرده اید، استفاده کنید
• در مورد آنچه مورد مطالعه قرار گرفته است ، بدقت بنویسید و نظریه خود را به شکلی توسعه دهید که سایر محققان بتوانند از آن استفاده کنند.

منابع:

Glaser, B. G., & Strauss, A. L. (1967). The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research.
Corbin, J., & Strauss, A. (1990). Grounded theory research: Procedures, canons, and evaluative criteria. Qualitative Sociology, 13, 3-21.
Charmaz, Kathy (2006). Constructing Grounded Theory: A practical guide through Qualitative Analysis. Thousand Oaks, California: Sage.

آموزش کامل نرم افزار انویو Nvivo فصل 1- قسمت سوم: پنجره های تخصصی

نوشته

تحلیل داده های کیفی با نرم افزار مکس کیو دی ای (Maxqda)

نوشته

روش های محاسبه میانگین در اکسل

نوشته

درگیری شغلی: کلیدی برای موفقیت سازمانی و پرسشنامه های استاندرد آن

نوشته

تحلیل تم یا تحلیل مضمون چیست؟

برگرفته از آکادمی پژوهش کیفی – دکتر فریده فراهانی