براي داوري درباره ي علل تغيير جديد و اثبات ادّعاي خويش درباره ي عمل جديد و اصلاح عمل و تغيير وضعيت نامطلوب به مطلوب بايد شواهد و دلايلي ارايه دهيد . درواقع شواهد (2) براي ارزشيابي عمل اقدام پژوه صورت مي گيرد.   عمده ترين اقداماتي كه در اين مرحله صورت مي گيرد عبارت است از :

1- مقايسه ي اطلاعات و داده ها يا وضعيت قبلي با داده ها يا وضعيت جديد .

2- اظهار نظر همكاران در مورد تغييرات ايجاد شده ( وضعيت جديد  ) .

3- اظهار نظر والدين دانش آموز يا خود دانش آموز درباره ي تغييرات ايجاد شده .

به طور كلي گردآوري اطلاعات دراين مرحله براي توضيح و تفسير مرحله ي بعد ( ارزيابي نتايج ) صورت مي گيرد و منابع گردآوري اطلاعات در اين مرحله نيز همان منابع شواهد (1) خواهد بود .

      پس از اينكه راه جديد و موقتي ( مرحله ي 5 ) كاملاً طراحي و آماده شد آن را به اجرا مي گذاريم . اين مرحله از اقدام پژوهي بخش مهمي از كار معلم پژوهنده را تشكيل مي دهد . اقداماتي كه در اين مرحله بايد صورت گيرد عبارت است از :

1- هر يك از راه حل هاي پيشنهادي مرحله ي قبل را براي كاهش يا حل مسأله اجرا مي كنيم .

2- در هر مرحله از اقدام ، گزارشي كلي از اثرات مثبت و منفي راه حل ها (شكست ها و موفقيت ها) ارايه مي دهيم ؛ به عبارت ديگر نتايج بدست آمده در هر مرحله را گزارش مي دهيم .

3- اگر در هر يك از مراحل به موفقيتي دست نيافتيم ، مراحل بعدي را اجرا مي كنيم تا به نتيجه برسيم.

4- موانع و مشكلاتي را كه در هر يك از اين مراحل با آن مواجه شديم ، ذكر مي كنيم .

5- نتايج بدست آمده را قبل از دادن گزارش نهايي ، با همكاران در ميان مي گذاريم و نظرات آنان را جويا مي شويم .

      در اين مرحله اقدام پژوه تلاش خواهد كرد بعد از ترسيم الگوها و شناخت عواقب و پيامدها ، به كمك اطلاعاتي كه در اختيار دارد چند راه را براي حل مسأله سبك و سنگين كند و از ميان آن ها يك راه را انتخاب و ويژگي ها و جوانب آن را به درستي مشخص نمايد و قبل از اقدام ، آن را به همكاران نشان دهد تا در باره ي آن نقادي كنند و درنهايت پس از اصلاح راه حل انتخابي ، به اجراي آن اقدام كند . لازم به يادآوري است كه نظر همكاران در اين مرحله بايد در طرح اقدام پژوهي ذكر شود .

به عبارتي معلم پژوهنده مي تواند در اين مرحله ليستي از عوامل حل يا كاهش  مسأله را ارائه نمايد تا آن را در مرحله ي بعد به اجرا درآورد .

ü مبنای درس پژوهی یک مدل بهسازی مستمر و بلند مدت است

ü درس پژوهی به طور مداوم بر یادگیری دانش آموزان متمرکز است

ü درس پژوهی نوعی همکاری گروهی و مشارکتی است

ü درس پژوهی بر بهبود مستقیم آموزش با توجه به شرایط تاکید دارد

جوهره و منطق درس پژوهی

§ درس پژوهی بر این فرض بنا شده است که عمل آموزش همیشه می تواند پیشرفت

کند همان طوری که یادگیری و عملکرد دانش آموزان می تواند پیشرفت کند

)دادلی، 2006 )

§ فریدمن ) 2005 ( با بیانی دیگر معتقد است استدلال پشتوانه درس پژوهی این است که

بهترین جا برای بهبود آموزش کلاس درس است، جایی که یادگیری دانش آموزان

به عنوان قلب فرایند در حال شکل گیری است. بیشتر معلمان احساس می کنند که

هیچ گونه راهنمایی درباره این که چه چیزی را چگونه تدریس کنند دریافت نمی کنند.

درس پژوهی روشی برای باز کردن درهای کلاس درس و پایانی بر جدایی

معلمان از یکدیگر است.

      در اين مرحله از پژوهش ، معلم پژوهنده پس از جمع آوري اطلاعات در شواهد (1) به تجزيه و تحليل و سامان دهي اطلاعات مي پردازد تا در مواقع ضروري از آن ها به درستي استفاده نمايد . همچنين هدف از تجزيه و تحليل داده ها ارائه ي طرحي درست و جامع براي مرحله ي بعدي (اقدام راه حلهاي پيشنهادي) است ؛ به عبارتي مشخص نمودن تناقض اطلاعات بدست آمده از مورد پژوه ، طبقه بندي اطلاعات و تبديل برخي از داده هاي  كيفي به كمي از اهداف اين مرحله مي باشد . بطور كلي تجزيه و تحليل داده ها درسه مرحله انجام مي گيرد كه عبارت است از : ذخيره سازي  ، رمزگذاري و بازيابي .

1-4- ذخيره سازي :

      در اين مرحله معلم پژوهنده بايد كليه ي اطلاعاتي  راكه براي تشخيص مسأله ( شواهد 1 ) بدست    مي آورد ذخيره نمايد . نبايد همه ي داده ها را در يك جعبه يا پوشه تحت عنوان « بايگاني من … » نگه داريم چرا كه در دستيابي به اطلاعاتي خاص به مشكل برخواهيم خورد . بهتر است اطلاعات بدست آمده به صورتهاي گوناگون ذخيره سازي شوند . مانند : اسناد و مدارك (پوشه هاي مخصوص) ، كارهاي بچه ها ، نوارهاي ويديويي يا صوتي ، ديسكتهاي رايانه اي و … .

2-4- رمز گذاري :

      هر يك از اطلاعات ذخيره شده را با گذاشتن علامت يا بر چسبي خاص برروي هر كدام از ابزار    ذخيره ي اطلاعات مشخص مي نماييم تا در كوتاه ترين زمان به آن ها دسترسي يابيم . به عنوان نمونه اگر ابزار ما پوشه باشد ، پوشه ها را در رنگ هاي مختلف انتخاب مي كنيم و هررنگ را به اطلاعات ويژه اي اختصاص مي دهيم . مثلاً پوشه ي زرد براي اطلاعات مربوط به مشكل اصلي مسأله ، پوشه ي قرمز براي اطلاعات مربوط به ريشه هاي مشكل ، پوشه ي سبز براي اطلاعات مربوط به عواقب و نتايج مثبت يا منفي مسأله و … .

3-4- بازيابي :

      در واقع هدف از بازيابي ، بكارگيري سريع اطلاعات ذخيره شده در صورت لزوم است تا بتوانيم آن را در اختيار ديگران قرار دهيم ، تحليل كنيم و راهكاري براي كاهش يا حل مسأله اتخاذ نماييم .

4-4- انواع الگوها و چارچوب تفسير داده ها در اقدام پژوهي :

      در روش هاي تحقيقي گوناگون داده ها طبق الگوهاي گوناگون تفسير مي شوند . در اقدام پژوهي نيز آقاي استرينگر چهار الگو را براي تفسير داده ها پيشنهاد مي كند عبارتند از : 1- الگوي شش پرسش          2- الگوي ترسيم مفاهيم  3- الگوي تجزيه و تحليل مسائل   4- الگوي بررسي سازماني . دراين مبحث به سه الگوي نخست پرداخته مي شود .

1-4-4- الگوي شش پرسش :

در اين روش اطلاعات بدست آمده ي معلم پژوهنده در شواهد(1) بايد به شش پرسش جواب دهد ؛ به عبارت ديگر معلم پژوهنده بايد اطلاعات خود را در  قالب اين شش پرسش دسته بندي و تفسير نمايد.

1-علل و اهداف چستند؟ )

2-چگونه ؟ ( اعمال و رويداد ها چگونه روي مي دهد ؟ تصميمات چگونه اتخاذ مي شود ؟ افراد چگونه با هم رابطه برقرار مي كنند؟ )

3-چه كسي ؟ ( چه كسي درگير اين مسأله است ؟ چه كسي رفتار دوستانه دارد ؟ چه كسي نفوذ بيشتري دارد؟ )

4-چه چيزي ؟ ( مسايل عمده ي فعاليت ها چه هستند ؟ چه چيزي در مسأله داراي ارزش است؟ )

5-چه موقع ؟ ( اين اتفاقات چه هنگامي روي مي دهد ؟ چه موقع مي توان آن ها را مشاهده كرد؟ )

6-كجا ؟ ( كجا زندگي مي كنند ؟ كجا درس مي‌خوانند ؟ كجا كار مي كنند و كجا با هم رابطه دارند؟ )

همه ي موارد فوق را مي توان در جدولي ترسيم كرد .

2-4-4- الگوي ترسيم مفاهيم :

هدف از اين الگو يافتن راهي براي پي گيري راهبردهاي چندگانه و چند جانبه و جامع است . به عبارت ديگر هدف از ترسيم اين الگو پاسخ به سه سؤال اساسي است :

2-    خود مسأله چيست ؟

3-    عوامل مؤثر برمسأله (عوامل ايجاد مسأله) چيست ؟

4-    روابط عوامل مؤثر بر مسئله چگونه است ؟

به عنوان نمونه ، موضوع رفتار جوانان در مدرسه ( اعتياد ، بزهكاري ، فرار از مدرسه و … . )

مشكلات بهداشتي

مشكلات مالي

مسائل خانوادگي

رفتار جوانان در مدرسه

موفقيت تحصيلي

حضور در مدرسه

مسائل والدين

 3-4-4- الگوي تجزيه و تحليل مسائل :

اين روش نيز مشابه الگوي ترسيم مفاهيم است و از آن در ريشه يابي و كشف عوامل مؤثر بر مسأله يا مشكل استفاده مي شود . اين روش نيز پاسخ به چند سئوال اساسي است :

1-مشكل اصلي چيست ؟

2-ريشه هاي اصلي مشكل چيست ؟

3-ديگر عوامل مهم مربوط به ريشه ها و پيش زمينه هاي مشكل چيست ؟

4-نتايج و عواقب مسأله چيست ؟

به عنوان نمونه ، موضوع بزهكاري نوجوانان :

كاهش فرصت ها

سوابق زندان

درگيري با جوانان

مخالفت و تعارض با جوانان

(نتايج و عواقب)

بزهكاري هاي نوجوانان

(پيش زمينه ها و علائم)

موفقيت هاي تحصيلي

فقدان فعاليت هاي تفريحي    ويژه ي جوانان

برنامه هاي درسي نامناسب و نامربوط

فقدان علاقه در

دانش آموز

حضور ضعيف در مدرسه

      هدف اين مرحله از فرايند تحقيق عملي كه يكي از مهم ترين مراحل چرخه ي اقدام پژوهي است ، كمك به گروه هاي ذي نفع در تحقيق براي توصيف روشن و جامع وضعيت و موقعيت خود است .

آنچه كه يك اقدام پژوه بايد در بيان مسأله بايد رعايت نمايد به اختصار عبارت است از :

1.      مسأله يا مشكل به وضوح بيان و ابعاد آن به درستي تحليل شود . بنويسيد كه چگونه به مسأله ي مورد نظر برخورد كرده ايد .

2.    اهميت مسأله كاملاً توصيف شود ؛ نقش و جايگاه مسأله ي مورد نظر را در فرايند يادگيري – ياددهي و همچنين پيامدهاي حل يا عدم حل آن را شرح دهيد .

3.    ويژگي هاي افرادي را كه مسأله به آن ها مربوط مي شود به روشني توصيف كنيد ؛ توضيح دهيد كه مسأله ي مورد نظر به يك فرد مربوط مي شود يا به گروه يا مدرسه .

4.      عوامل احتمالي ايجاد مسأله را از ديد خود و يا در قالب قوانين علمي بنويسيد .

5.      چه وضعيت يا موقعيت آموزشي بايد تغيير كند تا مسأله حل گردد يا بهبود حاصل شود .

6.    با دلايل و شواهد توضيح دهيد كه مسأله ي مورد نظر وجود داشته است ؛ اين شواهد مي تواند اسناد آموزشي ، نظر همكاران و يا نظر مورد پژوه باشد.

7.      پاسخ به اين سئوال كه از كجا و چگونه به مشكل يا مسأله خود پي برده ايد ؟

منابع توصيف وضعيت موجود (بيان مسأله) :

* پرسش از همكاران درباره ي وضعيت موجود مسأله ي پژوهش .

* دعوت از افرادي كه از وضعيت موجود ناخرسند هستند  .

* نمرات و پرونده هاي تحصيلي .

* اظهارات والدين ، مدير ، مشاور و … .

      نخستين گام در هر پژوهش تعيين موضوع يا زمينه ي تحقيق است . هر موضوع اقدام پژوهي در گام نخست بايد داراي ويژگي هايي باشد تا اقدام پژوه بتواند آن  را در عمل پياده نمايد ، اين ويژگي ها عبارتند از :

1. با شغل اقدام پژوه در ارتباط باشد . مثال :

چگونه مي توانم دانش آموز خود را در برقراري ارتباط اجتماعي با ديگر دانش آموزان كلاس و محيط مدرسه ياري دهم . (مناسب)

براي بهبود وضعيت اقتصادي دانش آموزان بي سرپرست چه بايد كرد . (نامناسب)

2. قابل بررسي و تحقيق پذير باشد ؛ بدين معنا كه وسيع نباشد و منابع اطلاعات در دسترس باشد . مثال:

چگونه توانستم دانش آموزان مقطع دبيرستان را به درس انگليسي علاقمند نمايم . (مناسب)

براي بهبود وضعيت معيشتي معلمان چه بايد كرد . (موضوع نامناسبي است زيرا وسيع است ، قابل بررسي توسط معلم پژوهنده نيست و به امكانات زيادي نياز دارد)

3. مورد علاقه پژوهشگر باشد ؛ موضوع اقدام پژوهي مسأله اي باشد كه معلم به هنگام كار به آن بر     مي خورد و علاقمند است كه آن را حل نمايد .

4. داراي اهميت باشد؛ به عبارت ديگر كاربردي باشد؛ حل آن پيشرفتي در كار حاصل نمايد و…. مثال:

براي كاهش اضطراب امتحان در دانش آموز خود چگونه عمل كردم . (مناسب)

چگونه توانستم طرحي جامع براي اوقات فراغت دانش آموزان تدوين نمايم . (نامناسب است زيرا اهميتي در كلاس درس و محيط كار معلم ندارد.)

5. در توان پژوهشگر باشد ؛ با توجه به امكانات و شرايط موجود و تخصخص معلم پژوهنده قابل بررسي باشد .

مثال : چگونه توانستم با برگزاري امتحان هاي كوتاه مدت هفتگي موجبات پيشرفت دانش‌آموزانم را در درس رياضي فراهم سازم . (مناسب)

       – چگونه مي توان با تغيير محتواي كتاب درسي ميزان يادگيري را در فراگيران افزايش داد . (نامناسب است زيرا از توان معلم پژوهنده خارج است و با توجه به شرايط كلاس ، زمان و تخصص قابل اجرا نيست.)

6. منابع اطلاعات كافي در اختيار باشد ؛ با توجه به اينكه اطلاعات ، اساس هر پژوهش را تشكيل    مي دهد ، عدم دسترسي محقق به اطلاعات كافي كار تحقيق را دشوار مي كند . منابعي مانند كتاب ، روزنامه ، مجله و … بايد در اختيار پژوهشگر باشد .

1-1 راه هاي شناخت مسأله يا موضوع پژوهش (منابع مربوط به موضوع پژوهش) :

      شواهد لازم براي مشخص كردن زمينه و موضوع پژوهش را مي توانيد از منابع ذيل بدست آوريد :

    v     يادداشت هاي روزانه اي كه تفكرات اساسي خود را در آن ثبت مي كنيد يا يادداشت هاي مربوط به فعاليت هاي روزانه ي دانش آموزان در دفتر مدرسه .

    v     احساس شما به عنوان يك معلم ؛ احساس مي كنيد كه وضعيت مطلوب نيست و كارها به خوبي پيش نمي رود بنابراين موقعيت بايد تغيير كند .

      v        اسناد و مدارك آموزشي مانند برگه هاي امتحاني ، پرونده هاي تحصيلي دانش آموزان ، دفتر ثبت نمرات روزانه و … .

      v        واكنش يا شكايت مديريت مدرسه‌، والدين دانش آموزان و … در جلسات آموزشي مدرسه .

      v        شركت در جلسات ، گردهمايي ها ، سخنرانيها و  … .

2-1 ملاحظات عملي در طرح يك موضوع يا سئوال اقدام پژوهي :

    v     موضوع پژوهش بصورت سئوالي مطرح و از كلماتي مانند چگونه مي توانم ، چگونه مي توان ، چگونه توانستم و … در ابتداي سئوال استفاده شود .

      v        روشن و قابل فهم باشد به عبارت ديگر چند پهلو نباشد مثال :

چگونه مي توانم مشكل زبان را در دانش آموز خود ، علي ، برطرف نمايم ؟ (نامناسب است زيرا مشخص نيست كه در اين عبارت ، زبان به معني لسان است يا به معني زبان در درس انگليسي يا فارسي)

      v        حداقل بصورت جمله ي كوتاه مطرح گردد . مثال :

چگونه  مي توانم مطمئن باشم روشي را كه درباره ي غيبت دانش آموزانم بكار مي برم مناسب است و چه راهكارهاي مناسب تري را مي توانم بكار گيرم ؟ (نامناسب)

چگونه مي توانم علاقمندي به يادگيري درس شيمي را در دانش آموز خود افزايش دهم ؟

چگونه توانستم دانش آموز خود را در يادگيري و درك مفاهيم قرآني تقويت كنم (چگونه توانستم يادگيري و درك مفاهيم قرآني را در دانش آموز خود تقويت نمايم) .

براي كاهش اضطراب امتحان دانش آموز خود چگونه عمل كردم ؟

    v     در طرح پرسش ، از كاربرد اصطلاحات و مفاهيم مبهم  پرهيز شود و در صورت استفاده از چنين اصطلاحات و مفاهيمي ، معناي آن در داخل پرانتز و در مقابل آن اصطلاح ، به صورت كوتاه ذكر گردد . مثال :

چگونه مشكل فوبياي اجتماعي حامد را حل نمودم ؟ (در اينجا فوبياي اجتماعي به معناي يك بيماري روحي و رواني بايد توضيح داده شود)‌

چگونه توانستم در تدريس مشاركتي تفكر واگرا (حل يك مسأله از چند راه)را جايگزين تفكر همگرا (حل يك مسأله از يك راه)نمايم ؟

      v    حدود مسأله و افرادي كه مسأله به آن ها مربوط مي شود مشخص شود . مثال :

چگونه توانستم مشكل انشا نويسي دانش آموز خود ، زهرا ، را در پايه ي پنجم بهبود بخشم ؟

مقدمه : در كتاب هاي مختلف اقدام پژوهي از مقدمه سخني به ميان نيامده است امّا در برخي از گزارش هاي اقدام پژوهي به مقدمه برمي خوريم . به طور كلي مبحث مقدمه در اختيار معلم پژوهنده است زيرا روش پژوهش در عمل روشي «مارپيچي» يا «دوري» است . بنابراين وجود مقدمه در طرح اقدام پژوهي به سليقه ي معلم پژوهنده بستگي دارد . به طور كلي آنچه را كه محقق در بخش مقدمه ذكر مي كند مي تواند در مرحله ي بيان مسأله بنويسد . اهم  مطالبي كه پژوهشگر در مقدمه ذكر مي كند عبارت است از :

1-    معرفي خود معلم پژوهنده ؛ نام و نام خانوادگي ، سابقه و پايه ي تدريس و رشته تحصيلي .

2-   معرفي مورد پژوه ؛ شامل معرفي دانش آموز يا دانش آموزان  و بيان ويژگي هاي ظاهري ، شخصيتي و خصوصيات اخلاقي آنان . اگر مورد پژوه دانش آموزان يك كلاس باشند      ويژگي هاي كلي آن ها در بحث يادگيري و ميزان يادگيري آن ها در فهم موضوع بيان مي شود .

3-    معرفي مكان آموزشي ؛ نام مدرسه ، دخترانه يا پسرانه ، شهري يا روستايي و معرفي فضاي فيزيكي آموزشي .

4-    معرفي درس ، پايه و در صورت لزوم مبحث درسي اي كه مسأله ي تحقيق به آن مربوط مي شود .

5-   معلم پژوهنده مي تواند در ابتداي مقدمه درباره ي ابعاد موضوع يا فضاي مفهوم پژوهش خود (مثلاً درباره ي انشا و نقش آن در فرآيند يادگيري) مطالبي را از كتاب ها و منابع ديگر نقل كند .

پيش از انجام اقدام پژوهشی لازم است چه آمادگي هايی داشته باشیم؟

       براي انجام هر پژوهش ، لازم است پژوهشگر از آمادگي هاي لازم و مقدماتي خاصي برخوردار باشد كه پژوهش در عمل نيز از اين مسأله مستثني نيست . در اين مبحث بطور خلاصه به چند نمونه از آمادگي هاي لازم پيش از اقدام پژوهي اشاره مي شود .

الف : گروههاي كاري و مرتبط با شما :

      برخي از گروه هايي كه ممكن است معلم پژوهنده به ارتباط با آنان نياز داشته باشد عبارتند از :

1-  مشاركت كنندگان : مانند كاركنان محل خدمت شان ، شاگردان مدرسه اي كه در آن كار مي كنيد ، اولياي دانش آموزان و … .

2-  دوستان نقاد شما : گروه موثر ديگري هستند كه لازم است با آنان در ارتباط باشيد . نقادي        مي تواند هم توسط شخص پژوهنده و هم توسط همكاران ، مديريت ، معاونت مدرسه و  … انجام گيرد .

3-  استادان يا راهنمايان شما : گروه ديگري هستند كه مي توانند شما را در رسيدن به هدف يعني تغيير وضع موجود و نامطلوب ياري دهند .

4-  همكاران پژوهشگر شما : برخي از افراد نيز همچون شما به حل مسأله يا تغيير وضع نامطلوب موجود علاقمند هستند ، پس بايد بكوشيد در ارزيابي چگونگي پيشرفت و يافته هاي خود از نظريات و افكار آنان بهره مند شويد .

5-   گروه ارزياب : شامل كساني است كه به كار شما اعتبار مي بخشند . اين افراد كه مي توانند با انتقادها و ارزيابي هاي خود شما را راهنمايي كنند ، ممكن است همكاران شما و مشاركت كنندگان در اجراي پژوهش باشند .

 ب : توسعه ي مهارت هاي فردي :

      در اينجا مهارت ها و ويژگي هايي وجود دارد كه به شخص معلم پژوهنده مربوط مي شود ؛ او بايد در انجام پژوهش ، از اين مهارت ها و ويژگي ها برخوردار باشد و آنها را به كار بندد . برخي از اين مهارت ها و ويژگي ها عبارتند از :

1-  مهارت گوش دادن : سعي كنيد بيشتر از آنچه حرف مي زنيد گوش دهيد و سخناني را كه در يك جمع در رابطه با مسأله يا مشكل شما به ميان مي آيد ، ضبط و آن را بازبيني نماييد .

2-  مهارت در مديريت : لازم است با اصول و روش هاي درست مديريت آشنايي داشته باشيد .     وقت شناسي ، شركت منظم در جلسات و احترام به حرف هاي ديگران از جمله اين مهارت هاست . پس ابتدا خود و سپس ديگران را اداره كنيد .

3-  مهارت در همكاري و مشاركت : پژوهش در عمل مستلزم آن است كه خود را عضوي از يك گروه بدانيد و كار خويش را براساس اين تفكر پي ريزي كنيد .

4-  توجه به گوناگوني انديشه ها و رفتارها : افراد با يكديگر تفاوت دارند و زمينه هاي فكري و عملي آنان نيز متفاوت است پس بايد سعي كنيد در تحقيق خود از افكار و نظريات همه ي كليه افراد بهره گيريد و آن ها را به كار بنديد .

5-  تقويت اراده و اعتماد به نفس : پژوهش هميشه با مشكلات و موانعي همراه است پس هيچ گاه از كلمه ي «نمي توانم» استفاده نكنيد ؛ خواستن توانستن است .

ج : ملاحظات عملي

      پژوهشگر علاوه بر توجه به مهارت هاي لازم براي ايجاد ارتباط ميان افراد ، بايد پيش از طراحي تحقيق و اجراي آن ملاحظات عملي ديگري را نيز مدنظر داشته باشد كه اين ملاحظات عبارتند از :

1-  نقش پژوهشگر : پژوهنده بايد اعتماد كساني را كه با آنان كار مي كند ، نسبت به خود جلب نمايد تا افراد در برابر او احساس بيگانگي نكنند ؛ طرز پوشيدن لباس ، نوع وسيله ي رفت و آمد ، نحوه ي سخن گفتن به هنگام مذاكره و … همگي مي تواند در افرادي كه با آنان كار مي كنيد تاثيرگذار باشد و پژوهش را به سمت و سويي خاص سوق دهد .

2-  شناسايي گروه هاي ذي نفع : بايد همه ي گروه هاي ذي نفع در پژوهش را در سازمان ، نهاد يا گروهي كه با آن ها كار مي كنيد شناسايي نماييد و بكوشيد همه ي آن ها چنين احساس كنند كه در صورت همكاري با شما و تغيير وضع موجود و نامطلوب ، منافع آنان تأمين خواهد شد .

3-  شناسايي افراد متنفذ : در همه ي گروه ها ، سازمان ها و نهاد ها و افرادي وجود دارند كه بيش از ديگران داراي نفوذ هستند و مي توانند اطلاعات مناسب و دقيقي در اختيار محقق قرار دهند .      بي توجهي به اين افراد ممكن است مانع پيشرفت كارها شود .

4-  ايجاد تصويري روشن از موقعيت ها : گاهي پژوهشگران به علت عدم آگاهي از وضعيت و موقعيت محيط كار دچار شكست مي شوند پس لازم است پيش از آغاز كار تصوير روشني از تاريخچه و وضعيت افراد و كار خود ترسيم كنيد .به عنوان نمونه اگر فرد مورد مطالعه دانش آموز باشد اين تصوير شامل مواردي همچون پيشينه ي تحصيلي دانش آموز ، وضعيت خانوادگي او ، گروه هاي مرتبط ، مشكلات و امكانات موجود و  …

 د : روابط انساني و مراعات اخلاق :

      از آنجا كه در پژوهش هاي علوم رفتاري محور پژوهش انسان است ، از اين رو ضرورت  دارد معلم پژوهنده مسايل اخلاقي و روابط انساني خاصي را در محيط كار خود رعايت كند كه عبارتند از :

1-  ضرورت مذاكره با مسئولان : لازم است مسئولين رده بالاي محيطي را كه در آن به تحقيق خواهيد پرداخت ، در جريان كار تحقيق بگذاريد .

2-  رازداري در ارايه ي گزارش : حفظ اسرار مربوط به اطلاعات جمع آوري شده ، هويت اشخاص و مكان ، داده ها و آمار و ارقام ، وظيفه ي هر معلم پژوهنده است .

3-  حفظ حق همكاري نكردن ديگران : اگر فرد يا گروهي مايل به همكاري نباشد ، محقق نمي تواند مشكل آنان را حل كند و اصولاً در چنين شرايطي محقق مخير نيست كه تحقيق را ادامه دهد .

4-   حفظ اعتماد:  اعتماد گروه كاري را به خود جلب نماييد و از سوء تفاهمات در امر پژوهش بپرهيزيد .

5-   آگاه سازي ديگران : شركت كنندگان را از آنچه كه در جريان پژوهش براي شما اتفاق مي افتد آگاه كنيد.

      سرچشمه ی پیشرفت و توسعه یا پسرفت و عقب ماندگی هر کشور و ملّتی بی شک آموزش و پرورش است. اگر کشوری دارای منابع سرشار طبیعی ، خاک حاصلخیز ، صنایع مهم  و … داشته  باشد ، امّا آموزش و پرورش پیشرفته ای نداشته باشد و آموزش و پرورش دغدغه ی اول مسئولین (البته نه با حرف بلکه در عمل) آن نباشد، شک نکنید به جایی نخواهد رسید و اگرچه ظاهراً پله های ترقی را طی کند ولی شک نکنید روزی با کلّه از همین پله ها در خاک فروخواهد رفت! آموزش و پرورش سیستم پیچیده ای است که دارای عناصر مختلفی است امّا شک نکنید که یکی از مهم ترین منابع و پایه ی اصلی این سیستم معلمان هستند. سیستم آموزشی که معلمان قدرتمند، متفکر، پژوهشگر و …  داشته باشد بی شک توسعه پیدا خواهد کرد و با خود جامعه را هم ارتقاء خواهد داد. امّا اگر این موارد در معلمان مشاهده نشود جامعه روزی ورشکسته خواهد شد. ای کاش مسئولین می فهمیدند که ارزش آموزش و پرورش و معلم از هر صنعتی بیشتر است و برگشت سرمایه گذاری در آن از هر نوع سرمایه گذاری بالاتر خواهد بود.

اولین قدم برای ارتقاء معلمان  ارتقاء فکری آن هاست. بطوریکه معلم مربی موفقیت، برنامه ریز، روانشناس، استراتژیست ، منتقد، دارای تفکر منطقی و … گردد. فكر نو و كارساز بايد از ذهن خود معلمان تراوش كند ؛ به عبارت ديگر اگر قرار باشد در عالم معلمي كاري كارستان و درخور توجه صورت گيرد ، تفكر و فلسفه ي آن بايد در درجه نخست بر شاخسار انديشه ي معلمان جوانه زند و رشد كند و زمینه مناسب برای این مهم اقدام پژوهی است،  اگر پژوهش هاي دانشگاهي فراواني در زمينه ي تعليم و تربيت انجام دهيم ، ولي نتوانيم نتايج و يافته هاي آن را براي معلمان قابل درك سازيم و دانش تربيتي را در وجود آن متمكّن كنيم ، اين پژوهش ها عليرغم اهميت و ارزش فراوان خود تحول كارسازي در انديشه و عمل معلمان ايجاد نخواهد كرد . امّا اقدام پژوهي كه پژوهشي براي ارتباط يافته هاي يك پژوهشگر و كاربست آن در محيط كاري او است اين امكان را فراهم مي آورد كه تحول كارسازي در فكر و عمل معلّمان ايجاد شود .

برای آموزش و پرورش پیشرفته باید معلمان پیشرفته داشت.

اقدام پژوهي در برنامه هاي پيش از خدمت و ضمن خدمت آموزش حرفه اي ، به ويژه در تربيت معلمان ، داراي كاربردهاي وسيعي است . اخيراً دامنه ي آن ، ساير مشاغل مثل حرفه هاي بهداشتي، ‌خدماتي ، نظامي ، مدني و نيز مواردي همچون امور مذهبي و سياسي را در بر گرفته است. در برخي موارد ، از اقدام پژوهي مبنايي براي اقدام مشاركتي در راه اصلاحات اجتماعي و نوآوري هاي فرهنگي استفاده مي شود . به علاوه ، اقدام پژوهي به عنوان شكلي با ارزش از پيشرفت فردي و اجتماعي ، براي جوانان و بزرگسالان در محيط هاي آموزشگاهي و اجتماعي ،‌ مورد توجه قرار مي گيرد .

پس باید چشم ها را شست و جور دیگر دید … ادامه دارد