تحقیق پیمایشی Survey method روشی برای بررسی توزیع ویژگیهای یک جامعه از طریق گردآوری داده است. برخی این روش را معادل گردآوری اطلاعات از طریق پرسشنامه می دانند اما در واقع پیمایش فراتر از صرفا گردآوری داده‌ها و یکی از انواع روش تحقیق محسوب می‌شود. اگرچه پرسشنامه در این روش کاربرد گسترده‌ای دارد، اما برای جمع‌آوری اطلاعات میتوان از فنون دیگراستفاده کرد. پیمایش، مجموعه‌ای از روشهای منظم و استاندارد است که برای جمع آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده ها و یا مجموعه های بزرگتر مورد استفاده قرار می گیرد وهمچنین روشی برای بدست آوردن اطلاعاتی درباره ی دیدگاه‌ها، باورها، نظرات، رفتارها یا مشخصات گروهی از اعضای یک جامعه آماری از راه انجام تحقیق است.
این روش احتمالا بهترین روش موجود برای آن دسته از پژوهندگان اجتماعی است که علاقه مند به جمع آوری داده های اصلی برای توصیف جمعیت های بزرگ هستندکه نمی توان بطور مستقیم آنهارا مشاهده کرد . با نمونه گیری احتمالی دقیق میتوان گروهی از پاسخگویان را فراهم کرد که ویژگیهای آنان منعکس کننده ویژگیهای جمعیت بزرگتر باشد هم چنین این روش وسیله خوبی برای سنجش نگرشها و جهت گیریها است . میتوان از پیمایشها برای هدفهای توصیفی واکتشافی استفاده کرد. پیمایش از روشهای تحقیق اجتماعی است، که مانند هر روش دیگر طرفداران و منتقدانی دارد.
تحقیق پیمایشی روشی است برای بدست‌آوردن اطلاعاتی در باره دیدگاه‌ها، باورها، نظرات، رفتارها، انگیزه‌ها یا مشخصات گروهی از اعضای یک جامعه این روش آماری است که از راه انجام تحقیق و پژوهش علمی میسر می‌شود. همچنین پیمایش را میتوان روشی علمی در تحقیقات اجتماعی قلمداد کرد که شامل، روشهای منظم و استاندارد برای جمع‌آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده‌ها یا مجموعه‌های بزرگتری از گروههای مختلف جامعه است. در حقیقت پیمایش را میتوان هم به ابزار استفاده برای جمع‌آوری داده‌ها و هم به فرایند‌های بکار گرفته شده هنگام بهره‌گیری از آن ابزار تلقی کرد.
پیمایش مجموعه ای از روش های منظم و استاندارد است که برای جمع آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده ها و یا مجموعه های بزرگتر مورد استفاده قرار می گیرد. پیمایش به معنی تکنیک خاصی در گردآوری اطلاعات نیست هر چند عمدتاً از پرسشنامه استفاده می شود اما فنون دیگری از قبیل مصاحبه عمیق و مصاحبه ساختنی مشاهده تحلیل محتوی جز این ها هم به کار می رود.
تحقیق پیمایش عبارت است از اجرای پرسشنامه ها روی نمونه ای از پاسخگویانی که از میان جمعیتی انتخاب می شوند و به عبارتی پیمایش مجموعه ای از روش های منظم و استاندارد است که برای جمع آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده ها و یا مجموعه های بزرگتر مورد استفاده قرار می گیرد. فنون دیگری از قبیل مصاحبه عمیق و مصاحبه ساختنی مشاهده تحلیل محتوی جز این ها هم به کار می رود.
انواع روش تحقیق پیمایشی
پیمایش مقطعی
روش مقطعی (Cross Sectional) بر گرد آوری داده ها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع زمانی خاص دلالت دارد. برای مثال بررسی میزان علاقه دانشجویان سال اول دبیرستان به ادامه تحصیل در یک رشته خاص. بیشتر تحقیقات مدیریت در دوره کارشناسی ارشد تحقیقات پیمایشی-مقطعی هستند. روش مقطعی به منظور گردآوری داده‌ها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع از زمان (یک روز، یک هفته، یک ماه) از طریق نمونه‌گیری از جامعه انجام می شود. اینگونه پژوهش به توصیف جامعه براساس یک یاچند متغیر می‌پردازد. برای مثال به منظور بررسی میزان علاقه دانشجویان کارشناسی مدیریت به ادامه تحصیل در شاخه های مختلف مدیریت می توان از روش تحقیق پیمایشی به شیوه مقطعی استفاده کرد. در تحقیقات مدیریت، مطالعات مقطعی به منظور شناخت ماهیت و میزان تغییرات که نمایانگر سطوح سنی مختلف است انجام می شود.
پیمایش طولی
در روش تحقیق طولی (Longitudinal) ، داده ها در طول زمان گردآوری شده تا رابطه بین متغیرها در طول زمان سنجیده شود. برای مثال «سیر تحول ثبت نام دانشجویان دختر در دوره های تحصیلات تکمیلی» یا «بررسی تحول مهارت های زبان فارسی پایه اول تا پنجم ابتدائی». تحقیقات تحولی که به بررسی روندها و تحول پدیده ها در طول زمان می پردازند از این دسته هستند. در تحقیقات طولی، داده ها در زمان های مختلف گردآوری می شود تا تغییرات بر حسب زمان بررسی شده و به رابطه این متغیرها از نظر تغییرات در طول زمان پی برده شود. بررسی روند فرایندها، بررسی یک گروه ویژه یا بررسی یک گروه منتخب در این نوع مطالعه استفاده می شود. این مطالعات در طول یک زمان ۵ ساله یا ۱۰ ساله انجام می شود. این مطالعات نیاز به زمان و هزینه بالایی دارند و برای دانشجویان دوره ارشد مدیریت مناسب نیستند.
پیمایش یک فرایند پژوهشی است که به منظور جمع‌آوری اطلاعات درباره این موضوعات که: مردم چه می‌دانند؟ چه فکر می‌کنند؟ چه کاری انجام می‌دهند؟ و… انجام می پذیرد.پژوهشهای پیمایشی میتوانند در سه سطح انجام‌پذیرند که شامل توصیف، تبیین و کشف هستند.
پژوهشهای افکارسنجی و نظرسنجی از جمله پیمایشهایی محسوب می‌شوند که در بخش توصیفی مطرح می‌شوند. در حوزه توصیف، این روش به منظور توصیف یک جامعه تحقیقی در زمینه یک پدیده معین انجام می‌شود. به همین دلیل در پیمایشهای توصیفی، پژوهشگر در مورد علت وجودی پدیده یا چرایی مسئله بحث نمی کند بلکه تنها به چگونگی آن مسئله به پژوهش و کاوش می‌پردازد و آنرا صرفاًَ توصیف می‌کند. پرسشهایی مثل چگونه، چه کسی، چه چیزی، کجا، چه مقدار، چه تعداد؟ و… از جمله مهمترین مولفه‌های مطرح شده در پیمایشهای توصیفی است.
تفاوت پرسشنامه و پیمایش
پژوهش پیمایشی به معنی گردآوری داده‌ها نیست و پیمایش با پرسشنامه تفاوت دارد. در یک پیمایش علاوه بر پرسش، گردآوری و تحلیل داده‌ها را نیز شامل می‌شود. در حوزه تبیین، علاوه بر توصیف و چگونگی پدیده‌ها، به تفسیر و بیان علل احتمالی و همچنین تبیین علّتها و دلایل رفتارها و تشریح علّی انگیزه‌های افراد نیز پرداخته می‌شود. در این نوع مطالعات (پیمایشهای تبیینی) به چرایی رفتار ها پرداخته می‌شود. تبیین عبارت است از برقراری رابطه‌ای درونی و متقابل بین متغیرهای مختلف پژوهش است. درپیمایش‌های تبیینی، پرسشهایی مثل: چرا ؟ به چه دلیل؟ برای چه؟ و… از جمله مهمترین مولفه‌های مطرح شده به شمار می روند.
مراحل پژوهش پیمایشی
جمع‌آوری اطلاعات: چنانچه پیمایشها به خوبی طرح و هدایت شوند این امکان را به سازمانها می‌دهند که اطلاعاتی دقیق درباره طیف گسترده‌ای از مسائل جمع‌آوری کنند. پیمایش روشی است کاملاً اثر بخش و کارا جهت جمع آوری اطلاعات مورد نیاز. پیمایشهای سازمانی ازحیث جمع‌آوری اطلاعات انعطاف‌پذیرند و میتوان از آن برای دستیابی به اهداف متعدد و مختلفی همچون، ارزشیابی نیازهای کارکنان، دیدگاههای مشتریان، شناخت انگیزه‌های کارکنان و همچنین نظرات و ترجیحات مشتریان نسبت به کالاها و خدماتی که دریافت کرده‌اند، استفاده کرد.
بهبود ارتباطات: پیمایش می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای بهبود ارتباطات بین بخش‌های مختلف یک سازمان عمل کند. پیمایشها برای ایجاد ارتباطات رو به بالا، از کارکنان سطوح پایین به سمت مدیران مفید هستند و همچنین میتوانند در ارتقاء وتحکیم روابط برون‌سازمانی و چگونگی مناسبات دو سویه بین سازمان و مشتریات راهگشا باشد. پیمایشها و نظرسنجی‌ها میتوانند به عنوان ابزاری مشخص و ایمن برای برقراری ارتباط بین مدیران و کارکنان و سازمان و مشتریان استفاده شوند. پیمایشهای موثر به کارکنان این احساس را می‌دهند که آنها بخشی از فرایند تصمیم‌گیری هستند و نظرات و پیشنهادهای آنها برای سازمان اهمیت دارد.
بازنگری و ارزیابی آثار: آن دسته از پیمایشهایی که به صورت مرتب انجام می‌شود، می‌تواند یک سیستم کشف سریع برای ارائه آثار تغییرات اعمال‌شده بر رفتار و دیدگاههای کارکنان و مشتریان در اختیار مدیران و تصمیم‌گیران سازمان قرار دهد. اگر مدیران بتوانند در همان اوایل به خوبی با تغییرات منفی ایجاد شده در دیدگاههای کارکنان مقابله کنند، میتوانند آشفتگی و اختلالی که موجب تداوم شرایط بد فعلی یا بدترشدن آن می‌شود را به حداقل برسانند.
انجام پیمایش
مراحل اصلی فرایند پیمایش عبارتند از : شناسایی و درک نیازهای اطلاعاتی، طرح نمونه‌گیری، به کارگیری ابزارهای مناسب جهت اندازه‌گیری، گردآوری داده‌ها، داده‌پردازی و نهایتاً تدوین و ارایه گزارش. پیمایشهای سازمانی در بخش نظرسنجی و افکار پژوهی با محوریت بررسی و شناخت ”چگونگی“ مسائل و پدیده‌های سازمانی طرح‌ریزی و اجرا می‌شود. لذا غالباً با رویکردی توصیفی به طرح و ارائه اطلاعاتی منظم و منسجم برای شناخت ابعاد گوناگون موضوعات سازمان از جمله بررسی نحوه و چگونگی میزان رضایتمندی کارکنان، بررسی میزان رضایتمندی مشتریان و مصرف‌کنندگان، نحوه و چگونگی ارتباطات درون سازمانی و برون سازمانی و…
به منظور ارایه اطلاعات‌دقیق‌درجهت تصمیم‌سازی مناسب می‌پردازند و این اطلاعات طبقه‌بندی شده را در اختیار مدیران ارشد و سیاستگذاران سازمان قرار می‌دهند. نظرسنجی‌ها همچنین میتوانند با چشم‌اندازی علمی و حرفه‌ای، ضمن ارائه طرح تحقیق علمی و پیروی از روش شناسی خاص در حوزه پژوهشهای تحلیلی، پا را فراتر از توصیف نهاده و به حوزه تبیین پدیده ها و مسائل سازمانی نیز وارد شوند و به ارائه راهکار و پیشنهاد بپردازند.
تهیه پرسشهای پیمایش
شاید هیچ مرحله‌ای از فرایند پیمایش مهمتر از تهیه پرسشها نباشد. پرسشها عناصر اساسی پیمایش هستند. کیفیت آنها در جذب اطلاعات موردنظر، تاثیری بیشتر از سایر بخش‌های فرایند پیمایش دارد. پرسشهای پیمایش از نظر شکل دو نوع هستند. پرسشهای بسته و پرسشهای باز. در پرسشهای بسته از پاسخگویان می خواهند که از مجموعه ای مشخص از پاسخ ها، یکی را انتخاب کند. انواع پرسشهای بسته عبارتند از: پرسشهای چند انتخابی، پرسش های بلی – خیر و پرسشهایی با مقیاس درجه بندی عددی. در پرسش های باز از پاسخ‌‌دهنده می خواهند که به زبان خود و هرچقدر که می‌خواهد پاسخ بدهد. انواع این پرسشها عبارتند از پرسشهای پُرکردنی، پاسخ‌های کوتاه، مقاله، توضیح و تشریح.
استفاده از پرسش های بسته در پیمایش های سازمانی بسیار مطلوب و جذاب هستند. پاسخ‌دهندگان به سرعت و به راحتی می توانند به پرسشهای بسته پاسخ دهند و در زمان صرفه‌جویی کنند و از طرفی دامنه پاسخ های مربوط به اهداف پیمایش را محدود کرده و الگوی واحدی را در اختیار همه قرار می‌دهند. پرسشهای بسته به پاسخگویان این امکان را می‌دهد تا به خوبی پرسشها را تفسیر کنند و به آنها پاسخ دهند. پرسشهای باز نیز دارای اهمیت و ارزش خاصی هستند پرسشهای باز یا پرسشهای بدون ساختار از پاسخ‌دهندگان می‌خواهند هر طور که می خواهند و به زبان خود به پرسش ها پاسخ دهند.
نتیجه‌گیری
روش پیمایشی یکی از روش‌ها تحقیق در مدیریت علوم و رفتاری است که بیش از سایر روش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. روش پیمایش با سایر روش‌ها دارای تفاوتهایی است. برای مثال در روش مطالعه موردی، تنها یک واحد تحلیل وجود دارد و تمام داده‌ها برای همان “یک مورد” جمع‌آوری می‌شود و چون مورد دیگری وجود ندارد، برای فهم رفتار و گرایش‌های آن مورد، از مقایسه نمی‌توان بهره گرفت. روش پیمایشی یکی از شایع ترین روش های تحقیق به ویژه در کشور خودمان می باشد و از تعریف و تحدید مسئله آغاز می شود و با بیان پیشینه و فرضیات و نظریاتی وارد حوزۀ عمل و میدان می شود و با تهیۀ پرسشنامه و ابزارهای دیگر ادامه می یابد تا بالاخره پس از جمع آوری داده ها به کمک علم و نرم افزارهای آماری به پردازش و بحث و بررسی یافته ها پرداخته می شود.
پژوهش پیمایشی یکی از روش های اصلی و قدیمی پژوهش در شاخه های مختلف دانش و بویژه در علوم اجتماعی است که مجموعه ای از روش های منظم و استاندارد برای جمع آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده ها و یا مجموعه های بزرگتر مورد استفاده قرار می گیرد. جمع آوری اطلاعات از طریق پرسش از افرادی که به طور منظم انتخاب شده و در گروه های نمونه دسته بندی شده اند صورت می گیرد با گردآوری داده های کمی، ویژگی ها یا نظرات یک گروه خاص (جمعیت) را مورد مطالعه قرار می دهد
برگرفته از : پارس مدیر