تهیه پرسشنامه یکی از راحتترین راهها برای گردآوری اطلاعات لازم برای پایان نامه میباشد در این بخش از برای شما عزیزان نحوه تهیه پرسشنامه و جمع آوری اطلاعات آن را قرار خواهیم داد.

تعریف پرسشنامه چیست؟

پرسشنامه شامل دسته اي از پرسش ها ست كه برطبق اصول خاصي تدوين گرديده است

و به صورت كتبي به افراد ارائه مي شود و پاسخگو بر اساس تشخيص خود جواب ها را در آن مي نويسد.

در رایج ترین شکل، پرسشنامه به این صورت تعریف می شود:

ابزاری برای پژوهش که شامل مجموعه ای از سوالات یا عبارات است و به منظور گردآوری اطلاعات از پاسخ دهندگان به کار می رود.

در تعریفی دیگری از پرسشنامه می توان گفت ابزاری است که عموماً برای اهداف پژوهشی به کار می رود و می تواند به دو دسته کمی و کیفی تقسیم شود.

اگرچه در این تعاریف بر جنبه پژوهشی تاکید شده است اما همان گونه که در بالا اشاره شد از این ابزار در سایر موارد نیز استفاده می شود.

در هر صورت تمامی تعاریفی که از پرسشنامه وجود دارد بر جنبه گردآوری داده توسط آن ها تاکید می کنند.

طبقه بندي بر اساس ماهيت پرسشنامه

پرسشنامه باز: پرسشنامه باز، مکتوب است و پاسخگو می تواند بدون محدودیت به پرسش ها پاسخ دهد.

در این روش گرچه افراد با آزادی پاسخ می دهند، اما رغبت و انگیزه کمتری دارند

و اغلب تمایلی به ابراز عقاید شخصی نشان نمی دهند.

از طرفی تجزیه و تحلیل پرسشنامه باز بسیار دشوار است و به سادگی نمی توان پاسخ ها را طبقه بندی کرد.این روش بینش وسیع تر و شرایط درک بهتری برای پاسخگویان ایجاد می کند و روش خوبی برای کسب اطلاعات است، چون پاسخگویان تحت تاثیر پاسخ های طراحی شده دانشجویان نیستند و امکان ابراز احساسات خود را دارند؛ یعنی دانشجویان می توانند بهتر با دیدگاه های افراد آشنا شوند، زیرا داده های دقیق تر و باارزش تری را شامل می شوند، اگرچه ممکن است برخی پاسخ ها نامربوط باشند. همچنین از معایب این روش هزینه بر و زمان بر بودن آن است و دانشجویان باید انرژی بسیاری برای آن صرف کنند.

پرسشنامه بسته: در پرسشنامه بسته یا منظم دانشجو بر اساس مطالعات انجام شده برای هر پرسش تعدادی پاسخ تعیین می کند؛ یعنی پاسخ های احتمالی از پیش مشخص شده، اما ممکن است گزینه های پاسخ محدود باشد. گرچه پاسخگو در پرسشنامه بسته آزادی عمل کمتری دارد، رغبتش برای پاسخ دادن بیشتر است، چون فقط باید گزینه مورد نظرش را علامت بزند. همچنین استفاده از این نوع پرسشنامه برای دانشجویان آسان تر است، زیرا به راحتی می-توانند داده ها را به کمک کامپیوتر استخراج، طبقه بندی و آنالیز کنند و به همین دلیل اغلب دانشجویان از پرسشنامه های منظم در انجام پایان نامه شان استفاده می کنند.سرعت و سادگی پاسخگویی، محدود و معین بودن پاسخ ها و پردازش آسان از محاسن پرسشنامه بسته است، اما مجبور بودن انتخاب یک پاسخ که نمایانگر حس واقعی پاسخگو نیست، از معایب آن است.

انواع پرسشنامه از لحاظ اجرا عبارتند از:

پرسشنامه به طريق رو در رو
پرسشنامه تلفني
پرسشنامه پستي
پرسشنامه رايانه اي
پرسشنامه پست الكترونيكي
پرسشنامه اينتنرنتي يا صفحات وب همانند: نمونه فرم نظر سنجي همايش

انواع پرسشنامه از لحاظ محتواي سنجش شده عبارتند از:

پرسشنامه آگاهي سنجي Survey of Knowledge
پرسشنامه نگرش سنجي Survey of Attitude
پرسشنامه عملكرد سنجي Survey of practice

مراحل طراحی انواع پرسشنامه در انجام پایان نامه ارشد و دکتری

طراحی پرسشنامه مستلزم رعایت اصولی است که عبارت اند از:

تعیین هدف: دانشجو باید فهرست اهداف پایان نامه اش را تهیه کند تا بتواند داده های مورد نیازش را مشخص و پرسش هایی متناسب با آن ها طراحی کند.
بیان مسئله: دانشجو باید مسئله خود را کاملا واضح و شفاف مطرح کند تا پرسش هایی مناسب تدوین کند. هدف زمینه یابی پرسشنامه ای، توصیف رفتار، نوع تفکر، احساس ویژه یا آزمون ارتباط میان دو یا چند متغیر است.
تعیین جامعه و انتخاب نمونه: دانشجو باید جامعه پژوهشی خود و نمونه ای از آن جامعه را برای طراحی سوالات متناسب انتخاب کند.
تنظیم پرسشنامه: دانشجو باید پرسشنامه را طوری طراحی کند که برای سنجش متغیرهای وابسته و مستقل و ویژگی های مورد نیازش مناسب باشد.

همچنین لازم است در تنظیم و طراحی پرسشنامه به نکات زیر توجه شود:

پرسش ها ساده، واضح و دقیق باشند.
پرسش ها بیشتر به صورت پاسخ بسته نوشته شوند.
از پرسش های گزیده هم، که گروه خاصی به آن ها پاسخ می دهند، استفاده شود.
بازه زمانی پرسش های مربوط به زمان گذشته مشخص باشد.
برای پرسش های حساس چارچوب مناسبی در نظر گرفته شود تا پاسخگوها امتناع نکنند.
چند پرسش به ویژگی های فردی و جمعیتی (جنس، سن، نژاد، مذهب و…) اختصاص داده شود.
پرسش ها یکی از جنبه های اهداف یا فرضیات پایان نامه را سنجش کند.
پرسش ها با توجه به موضوع پایان نامه و جامعه آماری طراحی شود.
در صفحه اول پرسشنامه نحوه پاسخگویی توضیح داده شود.
بررسی مقدماتی پرسشنامه: دانشجو باید پیش از نهایی کردن پرسشنامه از دیدگاه های مختلف آن را بررسی کند.
طراحی پرسشنامه: جذابیت پرسشنامه، سادگی و معنادار بودن سوالات، شماره گذاری صفحات، نحوه پاسخگویی راحت، نظم منطقی و هدفمندی سوالات و کوتاه بودنش بسیار مهم است.
اجرای پرسشنامه: پرسشنامه باید در جامعه آماری به طور مستقیم یا با پست توزیع شود.

مزایا و معایب پرسشنامه

مزایا

پرسشنامه ها ارزان هستند: این روش در مقایسه با سایر روش های گردآوری داده مانند مشاهده حضوری، استفاده از تصویربرداری از مغز و سایر روش ها هزینه بسیار پایین تری دارد.

پرسشنامه ها منعطف هستند: پرسشنامه ها ابزاری منعطف و ساده برای گردآوری داده ها هستند. بنابراین در زمان بسیار کمی امکان گردآوری حجم زیادی از داده ها وجود دارد.

پرسشنامه ها به سرعت تحلیل می شوند: در کمتر از یک روز می توان نتایج به دست آمده از پرسشنامه ها را تحلیل کرد و در قالب های مختلف تصویری و جدول ارائه داد. حتی قبل از گرداوری تمام داده ها می توانید بخش به بخش اطلاعات به دست آمده را تحلیل کنید.

استفاده در گسترده زیاد: پرسشنامه ها به شما کمک می کنند از محدوده مرزها فراتر بروید. با استفاده از یک ایمیل و یک کامپیوتر می توانید پرسشنامه خود را در سراسر دنیا پخش کنید. با گسترش اینترنت پژوهش ها دیگر محدود به یک کشور یا زبان و فرهنگ نیست.

قابلیت مقایسه: پرسشنامه امکان مقایسه بین پژوهش های مختلف، شرکت های مختلف و افراد مختلف را فراهم می کند. اطلاعات حاصل از پژوهش های مختلفی که با استفاده از یک پرسشنامه انجام گرفته اند در گذر زمان بر روی هم انباشته شده و ارزشمندتر می شوند.

تجزیه و تحلیل آسان: بیشتر پرسشنامه ها کمی هستند. بنابراین می توانید با استفاده از نرم افزارهای آماری مانند SPSS یا نرم افزارهای دیگری مانند اکسل اطلاعات به دست آمده را تحلیل کنید. می توانید این نتایج را در نمودارها، جداول و شکل های زیبا با دیگران به اشتراک بگذارید.

پرسشنامه ها نتایج عملی در پی دارند: هر پژوهش مانند یک بوم نقاشی خالی است. با گردآوری داده ها این بودم واضح تر می شود و کم کم به یک شکل مشخص و قابل اتکاء تبدیل می شود. یک بازاریاب می تواند با استفاده از اطلاعات پرسشنامه ها استراتژی های جدیدی را به کار ببرد.

ناشناس بودن مخاطب: نظرسنجی های آنلاین یا از طریق ایمیل به آزمودنی ها اجازه می دهند ناشناس بمانند. همچنین در پرسشنامه ها نیز اگر داده های شناساننده مانند نام و اطلاعات هویتی افراد اخذ نشود، تقریباً آزمودنی ها ناشناس می مانند. ناشناس بودن باعث رغبت بیشتر پاسخ دهندگان به ارائه پاسخ های صادقانه تر می شود.

پرسشنامه ها محدودیت زمانی ندارند: وقتی شما پرسشنامه ای را به فردی می دهید لازم نیست همان لحظه ان را پر کند. هر فرد می تواند در اوقات فراغت یا آخر هفته پرسشنامه شما را تکمیل و ارسال کند. نتایج پژوهش ها نشان داده اند که عدم حضور محقق در لحظه آزمون، سبب ارائه پاسخ های دقیق تری می شود چرا که آزمودنی احساس نمی کند تحت نظر است.

پرسشنامه ها تمام جنبه های یک موضوع را پوشش می دهند: شما می توانید پرسشنامه خود را طوری طراحی کنید که تمامی جنبه های چیزی را که می خواهد بسنجید را بسنجد. البته کوتاه بودن پرسشنامه یک مزیت است و به صورت کلی توصیه بر استفاده از حداکثر ۱۰ سوال در یک پرسشنامه است، اما به هر حال دست شما باز است.

معایب

پاسخ های نادرست: همان گونه که احتمالا حدس زده اید، بزرگ ترین مشکل پرسشنامه عدم صداقت پاسخ دهنده و ارائه پاسخ های نادرست است. از جمله دلایل این کار حفاظت از حریم خصوصی و مطلوب جلو دادن خود است.

سوالات بدون پاسخ: مشکل دیگری که ممکن است در طول پژوهش خود با آن مواجه شوید بی پاسخ بودن بسیاری از سولات است. از جمله دلایل این موضوع تعداد زیاد سوالات یا نامفهوم بودن آن هاست.

تفاوت در فهم و تفسیر سولات: اگر دو آزمودنی تفسیر متفاوتی از یک سوال داشته باشند نتایج شما معتبر نخواهد بود. اینکه هر فرد برداشت ذهنی خاص خودش را از سوالات داشته باشد یک خطر بزرگ است. باید اطمینان حاصل کنید که سوالات شما برای همه افراد به یک صورت قابل درک است.

دشوار بودن انتقال احساسات: از آن جا که در پرسشنامه تماس چهره به چهره وجود ندارد بسیاری از اطلاعات از دست می رود. درست است که استفاده از سئوالات منسجم و دارای پاسخ های مشابه باعث افزایش دقت پرسشنامه می شود اما از سوی دیگر سایر اطلاعات از جمله اطلاعات مربوط به زبان بدن افراد قابل ثبت نیست.

دشواری تجزیه و تحلیل برخی از سوالات: سوالات بسته پاسخ را می توان به راحتی تجزبه و تحلیل کرد اما سوالات باز پاسخ کمی مشکل برای شما ایجاد خواهند کرد. ارائه چند سوال باز پاسخ می تواند سیلی از اطلاعات را به شما ارائه دهد که کدگذاری و نمره گذاری ان ها بسیار دشوار خواهد بود.

سوء گیری پاسخ دهندگان: فرض کنید یکی از مشتریان شما از طرفداران قدیمی شماست. در این صورت تمامی خدمات و محصولات شما در نظر او عالی خواهند بود. یا اینکه فردی به دلیل یک تجربه ناخوشایند از برند شما متنفر شده است و بنابراین تمامی محصولات و خدمات شما را بد ارزیابی خواهد کرد.

عدم شخصی سازی: منظور ما این است که ممکن است آزمودنی احساس کند در میان انبوهی از آزمودنی ها گم شده است و به پژوهش احساس تعلق نداشته باشد. بهتر است در ایمیل ارسالی یا پرسشنامه پرینت شده نام هر فرد را بنویسید به گونه ای که احساس کند به صورت مستقیم او را خطاب می کنید.

پاسخ های غیرآگاهانه: در برخی مواقع ممکن است آزمودنی بدون اینکه سوال را متوجه شود یا سوال را به اتمام برساند پاسخ را انتخاب کند. سعی کنید با کوتاه نگه داشتن پرسشنامه و واضح بودن مفهوم آن این مشکل را حل کنید.

مشکل در برقراری ارتباط: اگر یکی از آزمودنی های شما نابینا، ناشنا یا بی ‍سواد باشد راهکاری برای برقراری ارتباط با او دارید؟

خستگی از پرسشنامه: برخی افراد به حدی با انواع پرسشنامه ها بمباران می شوند که علاقه ای به پر کردن ان ها ندارند. هر چه تعداد پرسشنامه هایی که یک فرد پر می کند بیشتر می شود تمایل او به پر کردن پرسشنامه های بعدی کم و دقت او کاهش می یابد