روش تحقيق همبستگي يا همخواني
Correlational or Associational Research
| اين تحقيقات براى کسب اطلاع از وجود رابطه بين متغيرها انجام مى‌پذيرد؛ ولى در آنها الزاماً کشف رابطهٔ علت و معلولى موردنظر نيست. در تحقيق همبستگى بر کشف وجود رابطه بين دو گروه از اطلاعات تأکيد مى‌شود؛ اينها اطلاعاتى است که درخصوص يک متغير در دو جامعه يا دو موقعيت گردآورى شده، يا اطلاعاتى است که درخصوص دو يا چند متغير در يک جامعه تهيه شده است. در اين تحقيقات محقق مى‌خواهد بداند که آيا بين دو چيز يا دو گروه اطلاعات رابطه و همبستگى وجود دارد يا خير؟ و اگر چنين ارتباطى وجود دارد، از چه نوع و ميزان آن چقدر است. همانطور که گفته شد نتايج اين تحقيقات الزاماً رابطهٔ علت و معلولى را اثبات نمى‌کند؛ يعنى حتماً نمى‌گويد که عامل الف باعث پيدايش ب مى‌شود، ولى ممکن است چنين ارتباطى را نيز توضيح دهد. |
| در اين نوع تحقيق همبستگى بين دو مجموعه يا داده مورد مطالعه قرار مى‌گيرد که اين داده‌ها ممکن است دربارهٔ دو متغير در يک جامعه باشد. مثلاً همبستگى بين بهره هوشی با پیشرفت تحصیلی |
| با محاسبهٔ ضريب همبستگى هر يک مى‌توان جهت همبستگى و مقدار آن را نيز محاسبه کرد و با استفاده از دستگاه مختصات نمودار آن را ترسيم نمود. |
| در اينجا اشاره به ذکر نکته‌اى ضرورى به‌نظر مى‌رسد و آن اينکه همبستگى بين دو متغير هميشه از نوع خطى نيست و ممکن است نمودار آن از نوع منحنى باشد؛ مثلاً در سنجش همبستگى بين متغيرهاى سن و قدرت جسمانى چنين رابطه‌اى مى‌توان يافت. در اين مورد تا مدتى قدرت جسمانى و سن با همديگر هم‌جهت بوده همبستگى مثبت دارند، ولى بعد از مدتى بخصوص با فرا رسيدن دورهٔ کهولت هرچه سن افزايش مى‌يابد قدرت بدنى کاهش پيدا مى‌کند. در چنين وضعيتي، نمودار مربوط به صورت خطى نيست. مثال ديگر رابطهٔ بين سرمايه‌گذارى و بازده يک واحد توليدى است که سرمايه‌گذارى تا حدى منجر به افزايش توليد مى‌گردد ولى از آن حد که گذشت، تابع قانون بازده نزولى مى‌شود. |
| براى اندازه‌گيرى ضريب همبستگى بين متغيرها با توجه به نوع مقادير و کميّت‌ها و نرمال بودن یا نبودن از روش‌هاى مختلف استفاده مى‌شود؛ مثلاً براى مقياس‌هاى اندازه‌گيرى فاصله‌اى و نسبى از روش پيرسون و براى مقياس‌هاى اندازه‌گيرى رتبه‌اى از روش اسپيرمن و کندال استفاده مى‌کنند. |
| در تحقيقات همبستگى پس از تشخيص وجود همبستگى و تعيين جهت آن اقدام به محاسبهٔ مقدار و ضريب همبستگى مى‌شود. طيف يا دامنهٔ تغييرات ضريب همبستگى از ۱+ تا ۱- نوسان دارد؛ يعنى اگر همبستگى وجود نداشته باشد ضريب همبستگى محاسبه شده، صفر است و از فقدان همبستگى بين دو متغير حکايت مى‌کند. |
| همبستگى مثبت آن است که جهت تغيير در يک متغير با جهت تغيير در متغير ديگر همسو باشد؛ مثلاً جهت تغييرات هر دو ممکن است افزايشى يا کاهشى باشد؛ يعنى اگر يکى افزايش يافت ديگرى نيز افزايش مى‌يابد و برعکس اگر يکى کاهش يافت ديگرى نيز کاهش مى‌يابد، مانند رابطهٔ بين شيب رودخانه و شدت آن يا رابطهٔ بين قدرت خريد مردم و حجم تقاضا. |
| اگر ضريب همبستگى بين صفر تا ۱+ باشد، گفيته مى‌شود که جهت همبستگى مثبت و تغييرات متغيرها همسو است. مسلماً، هرچه مقدار آن به صفر نزديک باشد، همبستگى مثبت ضعيف‌تر و هرچه به ۱+ تمايل پيدا کند همبستگى مثبت شديدتر خواهد بود. |
| همبستگى منفى آن است که جهت تغييرات يک متغير با جهت تغييرات متغير ديگر همسو نباشد. يعنى اينکه افزايش يکى با کاهش ديگرى همراه باشد، مانند رابطهٔ بين تورم قيمت‌ها و قدرت خريد مردم. |
| اگر ضريب همبستگى بين صفر تا ۱- باشد، گفته مى‌شود که جهت همبستگى منفى بوده؛ تغييرات متغيرها همسو نيست. بازهم هرچه مقدار عددى به سمت صفر ميل کند، همبستگى منفى ضعيف‌تر و هرچه به سمت ۱- تمايل پيدا نمايد همبستگى منفى شديدتر خواهد بود. نمودارهاى زير معرف هر يک از انواع همبستگى است.  |
اهداف تحقیق همبستگی :
تحقیق همبستگی دو هدف اساسی دارد :
الف- در تبیین رفتارهای انسانی مهم کمک می کند و ب- پیامدهای احتمالی را پیش بینی می کند . این دو هدف به عنوان مطالعات تبیینی و مطالعات پیش بینی در زیر توضیح داده شده است .
الف – مطالعات تبیینی :
یک هدف عمده تحقیق همبستگی این است که با مشخص کردن روابط بین متغیرها ، فهم ما را از پدیده های مهم افزایش می دهد . بویژه در روان شناسی رشد که انجام مطالعات آزمایشی دشوار است ، از طریق تحلیل روابط بین چند متغیر می توان اطلاعات زیادی را کسب کرد .
برای مثال ، همبستگی هایی را که بین پیچیدگی تکلم والدین و میزان اکتساب زبان بدست آمده به محقق کمک می کند تا درمورد نحوه یادگیری زبان اطلاعات زیادی را کسب کنند .
همینطور رابطه ای که بین مهارت خواندن و حافظه شنیداری کشف شده است ، فهم ما را از پدیده پیچیده ای مانند خواندن گسترش می دهد . عقیده رایج این است که سیگار کشیدن باعث سرطان ریه می شود ، اگرچه این یافتن تا حدودی براساس مطالعات آزمایشی روی حیوانات بدست آمده است ، ولی عمدتا مبتنی بر مطالعات همبستگی بوده است ، که در آن بین میزان سیگار کشیدن و میزان شیوع سرطان ریه رابطه پیدا کرده اند .
پژوهشگرانی که مطالعات تبیینی انجام می دهند ، اغلب تعدادی از متغیرهایی را که به عقیده آنها با متغیر پیچیده تری ارتباط دارند ، مانند انگیزش با یادگیری ، مورد بررسی قرار می دهند . در این گونه مطالعات متغیرهایی را که با یکدیگر ارتباط ندارند یا ارتباط کمتری دارند( مثلا ، همبستگی هایی که کمتر از 20/0 بدست آمده باشند) مورد توجه قرار نمی گیرند ، ولی متغیرهایی را که با یکدیگر ارتباط بیشتری دارند ( مثلا همبستگی هایی که بیشتر از 40/0+ یا 40/0- بدست آمده باشد) ، غالبا مورد توجه تحقیقات بعدی قرار می گیرند . و سپس با استفاده از طرح تحقیق آزمایشی محققان سعی می کنند که به روابط علی واقعی بین آنها دست پیدا کنند .
ب- مطالعات پیش بینی :
دومین هدف تحقیق همبستگی پیش بینی است . اگر بین دو متغیر رابطه معناداری وجود داشته باشد ، می توان نمره یک متغیر را ، از روی نمره متغیر دیگری که در دست است ، پیش بینی کرد . برای مثال محققان دریافته اند که بین نمرات دبیرستان و نمرات دانشگاه رابطه بالایی وجود دارد . از این رو از نمرات دبیرستان می توان برای پیش بینی نمرات دانشگاه استفاده کرد .
پیش بینی می شود که فردی که در دبیرستان نمره بالایی دارد ، احتمالا در دانشگاه نیز نمره بالایی خواهد داشت . متغیری را که از طریق آن پیش بینی می شود ، متغیر پیش بین می نامند؛ متغیری که مورد پیش بینی قرار می گیرد ، متغیر ملاک می نامند . بنابراین در مثال بالا ، نمرات دبیرستان متغیر پیش بین یا پیش بینی کننده و نمرات دانشگاه متغیر ملاک است .
از مطالعات پیش بینی می توان برای تعیین روایی پیش بین ابزارهای اندازه گیری نیز استفاده کرد . مزایا و معایب تحقیق همبستگی : تحقیق همبستگی دارای مزایا و معایب زیر است :
الف – مزایای تحقیق همبستگی :
1- زمانی که متغیر ها پیچیده هستند و نمی توان روش های آزمایشی را درمورد آنها بکار برد و یا کنترل آنها دشوار است ، تحقیق همبستگی ، روش مطلوبی است .
2- با استفاده از این روش می توان همبستگی درونی چندین متغیر را همزمان در موقعیت های واقعی مورد مطالعه قرار داد .
3- تحقیق همبستگی منجر به دستیابی درجه همبستگی بین متغیرها می شود ، در صورتی که روش آزمایشی ، وجود یا عدم تأثیر متغیرها را بصورت قطعی نشان می دهد .
4- در بیشتر تحقیقات علوم اجتماعی و رفتاری که در آنها روابط بین متغیرها اندازه گیری می شوند ، کاربرد دارد .
5- زمینه روان سنجی نیز ، برای بررسی روایی و پایایی یک آزمون یا ابزار اندازه گیری ، مورد استفاده قرار می گیرد .
6- این روش معمولا قبل از روش آزمایشی مورد استفاده قرار می گیرد تا در وقت ، هزینه و تلاش صرفه جویی شود .
ب- معایب تحقیق همبستگی :
1- در این روش ، همبستگی بین متغیرها مورد بررسی قرار می گیرد و ضرورتا روابط بین علت و معلولی متغیرها مشخص نمی شود .
2- دقت این تحقیق در مقایسه با روش آزمایشی کمتر است ، زیرا در این روش ، کنترل کمتری درمورد متغیرهای مستقل اعمال می شود .
3- مطالعه همبستگی ممکن است به دستیابی به یک همبستگی ساختگی که فاقد اعتبار و پایایی است ، منجر شود .
4- در برخی از موارد ، همبستگی های بدست آمده مصنوعی و مبهم به نظر می رسد .
5- در این روش ، هدف تحقیق ، بطور مستقیم مورد مطالعه قرار نمی گیرند و روش مورد بحث قادر به کنترل داده ها و منابع مزاحم و یا حداقل قادر به تعیین آنها نیست .
6- رفتار پیچیده مورد مطالعه را به اجزاء ساده تری تقسیم می کند .
اگر چه تقسیم رفتار در علوم رفتاری روش مناسبی است ، اما این سؤال مطرح است که آیا ویژگی های پیچیده ای مانند توانایی هنری را می توان به اجزاء ساده تر و معناداری تقسیم کرد؟
یا برای مثال ، مطالعه رابطه بین موفقیت مدیر سازمانی با تعدادی متغیر مستقل ممکن است بی نتیجه باشد ، زیرا ملاک هایی که با توجه به آنها بتوان تمام مدیران موفق را در شرایط مختلف اندازه گیری کرد در دسترس نیستند .
7- رویکرد تفنگ ساچمه ای را در تحقیق دنبال می کند ، نه تفنگ فشنگی ، یعنی ، تمام داده ها را به طور نامشخص تحلیل می کند .تفسیر چنین داده هایی مشکل و غیر سودمند است .
8- پایایی ضریب همبستگی مستقیما با حجم نمونه تغییر می کند .
تفسیر ضریب همبستگی و اندازه آن :
بعد از محاسبه ضریب همبستگی تفسیر آن پیش می آید . سؤالی که معمولا در این رابطه وجود دارد این است که ضریب همبستگی باید چقدر باشد تا معنادار شود؟ برای پاسخ به این سؤال سه راه وجود دارد :
1- بررسی شدت همبستگی
2- بررسی معنادار بودن آماری همبستگی
3- بررسی مجذور ضریب همبستگی .
1- بررسی مقدار عددی ضریب همبستگی شاخصی روشن از شدت رابطه است . مقادیر عددی پایین و نزدیک صفر روابط ضعیفی را نشان می دهند . در حالیکه مقادیر عددی نزدیک 1+ و1- روابط نیرومندی را نشان می دهد
2- برای بررسی معنادار بودن آماری با سطح اطمینان مورد نظر و درجه آزادی از جدول بحرانی ضریب همبستگی ( که در کتب آمار وجود دارند و در قسمت پیوست این کتاب دو نمونه از آنها پیرسون و اسپیرمن ، آمده است) استفاده می شود .
معنادار بودن آماری بدین معناست که همبستگی محاسبه شده ، با درجه معینی از اطمینان ، با صفر تفاوت دارد و به لحاظ منطقی می توان مطمئن بود که بین متغیرها همبستگی واقعی وجود دارد .
اگر همبستگی در سطح 05/0 معنادار باشد ، آن را این طور تفسیر می کنیم که پنج درصد احتمال دارد همبستگی محاسبه شده به سبب خطاهای ناشی از نمونه گیری باشد .
3- ضریب همبستگی (r) شاخصی از نیرومندی رابطه بین دو متغیر است . این شاخص ، درصد پراکندگی مشترک بین دو متغیر را تعیین نمی کند . برای دستیابی به این هدف ، می توان ضریب حاصل را مجذور کرد که به آن ضریب تعیین ( که با ” r2 ” نشان می دهند می گویند .
این ضریب برآوردی از واریانس مشترک بین دو متغیر است . اگر بین بهره هوشی و پیشرفت تحصیلی ضریب همبستگی r= 0/50 باشد . بر اساس ضریب تعیین (25/0= 〖%50〗^2) می توان گفت که 25 درصد از تغییرات پیشرفت تحصیلی توسط تغییرات بهره هوشی تبیین می شود .
برای تفسیر اندازه ضریب همبستگی قواعدی وجود دارد . این قواعد در جدول زیر به اختصار آمده است قواعد و رهنمودهای ارائه شده در خصوص تفسیر اندازه ضریب همبستگی بر اساس تحلیل و مطالعه بورگ است و فرض بر این است که به همبستگی هایی مربوط می شود که با آزمودنیهایی به تعداد 1000نفر یا بیشتر بدست آمده اند . برای بررسی روایی و پایایی نمرات بدست آمده از آزمونها و سایر ابزارهای اندازه گیری در تحقیق می توان از ضرایب همبستگی استفاده کرد ، در این صورت به آنها ضریب روایی یا پایایی می گویند .
هنگامی که از این ضرایب برای بررسی پایایی نمرات استفاده می کنیم باید حداقل مقدار آن 70/0 و ترجیحا بالاتر باشند . و هنگامی که برای بررسی روایی نمرات استفاده می کنیم باید حداقل مقدار آن 50/0 و ترجیحا بالاتر باشند .
منابع:
حافظ نیا، محمد رضا .(1385). مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سمت.