روش تحقیق آمیخته چیست؟ انواع روش تحقیق آمیخته چیست؟ Mixed Method
در یک دسته بندی کلی از نظر نوع داده سه نوع روش تحقیق داریم : کمی، کیفی و آمیخته
روش های تحقیق کمی مبتنی بر دیدگاه تجربه‌گرایی (پوزیتیویسم) است.
روش های تحقیق کیفی نیز بیشتر بر پارادایم تفسیری استوار است.
روش تحقیق آمیخته ، رویکردی پژوهشی است که در آن از ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی به صورت همزمان استفاده می‌شود.
در مطالعات داخلی این روش طرح تحقیق آمیخته اکتشافی نیز نامیده می شود.
در روش آمیخته معمولاً ابتدا با استفاده از روش‌های کیفی به شناسایی مقوله‌های زیربنایی پدیده مورد مطالعه پرداخته می‌شود.
سپس در فازی کمی به طراحی الگویی براساس مقوله‌های شناسایی شده، اقدام می‌شود.
مراحل تحقیق کیفی
به طور کلی در تحقیقات ترکیبی در گام نخست از روش‌های کیفی استفاده می‌شود.
انواع روش پژوهش کیفی براساس مطالعات کتابخانه‌ای یا با ابزار مصاحبه انجام می‌شوند.
از طریق تحلیل محتوای متون تخصصی به مقوله‌های زیربنایی پدیده مورد مطالعه دست پیدا می‌شود.
متون تخصصی می‌توانند کتاب‌ها یا مقالات موجود باشند.
اگر ادبیات و پیشینه پژوهش غنی باشد از این روش استفاده می‌شود.
در غیر این صورت متون تخصصی همان مصاحبه‌هایی است که به صورت مکتوب در آمده است.
پس از انجام مراحل تحقیق کیفی نوبت به مراحل کمی می‌رسد.
در این مرحله با استفاده از مدل‌های اکتشافی یک الگوی اولیه ترسیم می‌شود.
در نهایت با استفاده از روش‌های تاییدی به اعتبارسنجی و ارائه الگوی نهایی پرداخته می‌شود.
به طورکلی مراحل روش تحقیق آمیخته به صورت زیر است:
بخش کیفی : انجام مصاحبه های تخصصی با صاحب نظران با استفاده از مصاحبه ساخت یافته و نیم ساخت یافته.
ثبت و ذخیره مصاحبه ها به صورت متن و تحلیل محتوا با نرم افزارهایی مانند نرم افزارNvivo و Maxqda و استخراج شاخص های اولیه
بخش میانی : استفاده از تکنیک دلفی برای اطمینان از شاخص‌های استخراج شده و شناسایی شاخص‌های نهایی
بخش کمی : طراحی پرسشنامه های لازم برای گردآوری داده‌ها پیرامون شاخص‌های شناسایی شده
انواع تحقیق آمیخته
محققان بسیاری تا کنون سعی بر تقسیم‌بندی و طبقه‌بندی انواع روش‌های تحقیق آمیخته کرده‌اند، و هرکدام از آنها انواع گوناگون برای این روش تحقیق مطرح کرده‌اند. کرسول و پلانو کلارک (2007) پیشنهاد کرده‌اند که قبل از انتخاب یک نوع خاص از روش‌های تحقیق آمیخته، باید سه تصمیم اساسی اتخاذ شود.
گرفتن سه تصمیم مهم قبل از انتخاب یکی از روش‌های تحقیق آمیخته
- تصمیم اول در رابطه با این است که مراحل روش‌های کمی و کیفی به صورت همزمان اتفاق بیافتند متوالی و پشت سر هم.
- تصمیم کلیدی بعدی این است آیا هر دو روش ( کمی و کیفی) دارای اولویت و اهمیت برابری هستند؛
- سومین مسئله این است که تعیین شود هر کدام از روش‌های کمی و کیفی در کجا با هم ترکیب شوند.
نتیجه یک مطالعه نشان داده که دوسوم پژوهش‌ها به صورت توالی پشت سرهم اجرا می‌شوند، در اکثریت آنها اولویت با روش‌شناسی کمی است و ترکیب این دو غالباً در مرحله‌ی تفسیر نتایج اتفاق می‌افتد تا در مرحله تجزیه و تحلیل.
باید بیان کرد که از آنجا که روش‌های تحقیق کمی و کیفی به تنهایی نمی‌توانند پیچیدگی‌های مسایل و عناصر تشکیل‌دهنده نظام‌های تولید کالا و خدمات را بدون اریبی مورد مطالعه قرار دهند،ترکیب این روش‌ها مورد استفاده قرار گرفته و از آن تحت عنوان روش تحقیق آمیخته یاد شده است.در دهه گذشته استفاده از روش‌های تحقیق آمیخته گسترش یافته است.
طـرح‌های تحقیق آمیخته را از یک نظر مـی‌توان بـه دو بخش عمده تقسیم کرد:طرح‌های تحقیق به روش آمیخته و طرح‌های تحقیق با مدل آمیخته.طرح‌های تحقیق به روش آمیخته طرح‌هایی هستند که در آنها پژوهشگر در آغاز بررسی از پارادیـم تـحقیق کمی استفاده می‌کند و سـپس طـرح تحقیق مبتنی بر پارادیم کیفی را به کار می‌برد.برای مثال، پژوهشگری ممکن است ابتدا یک طرح تحقیق آزمایشی(کمی)را به اجرا درآورد و پس از آن به اجرای یک مصاحبه گروه‌های کانونی(کیفی)با آزمودنی‌ها بپردازد تـا نـظر آنان را نسبت به نتایج طرح آزمایشی جویا شود و میزان توافق آنان را با نتایج آزمایش مورد تحلیل قرار دهد.به عبارت دیگر طرح‌های تحقیق به روش آمیخته را می‌توان مانند دو بررسی کوچکتر در درون یک بـررسی وسـیع‌تر قلمداد کرد.
در طـرح‌های تحقیق با مدل آمیخته،پژوهشگر رویکردهای کمی و کیفی پژوهش را با هم می‌آمیزد و به اجرا در می‌آورد به عنوان مـثال،پژوهشگری ممکن است یک بررسی پیمایشی را با استفاده از یک پرسشنامه شامل سـؤال‌های بـسته-پاسخ و نـیز انجام مصاحبه از طریق سؤال‌های باز-پاسخ(برای گردآوری داده‌های کیفی)به اجرا درآورد و سپس آن ها را تحلیل کند.یا این‌که،پژوهشگر دیگری مـمکن اسـت ابتدا داده‌های کیفی را گردآوری کرده و سپس آنها را به کمیت تبدیل کند و مورد تـحلیل قـرار دهد.
وانـگهی یکی دیگر از صاحب‌نظران طرح‌های تحقیق آمیخته را به شرح زیر به سه دسته تقسیم می‌کند:
الف.طرح‌های تـحقیق آمیخته بهم تنیده
ب.طرح‌های تحقیق آمیخته تشریحی
ج.طرح‌های تحقیق آمیخته اکتشافی
در اینجا به اختصار به شـرح هریک از این دسته‌ها پرداخـته می‌شود.
الف.طرح‌های تـحقیق آمیخته بهم تنیده
در این نوع طرح‌ها،پژوهشگر به هردو مجموعه داده‌های کمی و کیفی وزن(اهمیت) مساوی می‌دهد.برای مثال برای پی بردن به کیفیت محیط دوره و عملکرد یادگیری در دوره‌های آموزش رشد حرفه‌ای کارکنان،پژوهشگری که از طرح بهم-تنیده اسـتفاده می‌کند،سه مؤلفه را مورد توجه قرار می‌دهد:الف.در گردآوری نمره‌های آزمون عملکردی در دوره آموزشی و اندازه‌گیری سایر متغیرها(از جمله دانش قبلی و…)و نیز گردآوری داده‌های کیفی از طریق مصاحبه و مشاهده به یک نسبت اهمیت می‌دهد، ب.داده‌های کـمی و کـیفی مورد نظر را به طور همزمان گردآوری می‌نماید،ج.در تحلیل داده‌ها به مقایسه دو دسته داده‌های کمی و کیفی می‌پردازد تا همگونی یافته‌ها را نمایان کند و تطابق نتیجه‌گیری از این دو دسته را آشکار سازد.
ب.طرح‌های تحقیق آمیخته تشریحی
در این نـوع طـرح‌ها،پژوهشگر به منظور تشریح یک پدیده،وزن اصلی را به داده‌های کمی اختصاص می‌دهد،اما از داده‌های کیفی برای تشریح ابعاد مختلف پدیده استفاده می‌کند.هم‌چنین،فرایند گردآوری داده‌ها را در دو مرحله به انجام می‌رساند.در مرحله اول داده‌های کـمی گـردآوری می‌شود،سپس داده‌های کیفی گردآوری می‌گردد.به عبارت دیگر،از داده‌های کیفی برای توضیح بیشتر و آشکار کردن برخی جنبه‌های ابهام برانگیز استفاده می‌شود.به رغم آشکاری مراحل انجام تحقیق،دشواری طرح تحقیق تشریحی در آن اسـت کـه پژوهـشگر درباره این‌که کدام جنبه از پدیـده مـورد مـطالعه را باید با گردآوری داده‌های کیفی بررسی کند،لازم است قبلا تصمیم‌گیری نماید.برای مثال،به منظور بررسی«فرایند اشتغال دانش‌آموختگان رشته‌هیا مدیریت در شهر تهران»می‌توان طـرح تـحقیق آمـیخته تشریحی را به کار برد.در انجام این پژوهش،یکی از مـتغیرهای اصـلی مورد مطالعه می‌تواند مدت زمان بیکاری پس از دانش‌آموختگی باشد.بنابراین با گردآوری داده‌های کمی درباره این متغیر،دامنه و مدت زمان بیکاری مـشخص مـی‌شود. بـه‌ویژه با تعیین فراوانی و نسبت دانش‌آموختگان در طیف بیکاری،می‌توان توزیع فراوانی صـفت متغیر را آشکار کرد.پس از این مرحله پژوهشگر می‌تواند با شناسایی دانش
آموختگانی که کمترین و بیشترین مدت زمان بیکاری را داشته‌اند،نسبت به گـردآوری دادهـ‌های کـیفی از طریق مصاحبه و مشاهده مستقیم اقدام کند و اطلاعات تفصیلی درباره فرایند اشـتغال/بیکاری آنـان را به دست آورد و مورد تحلیل قرار دهد.
ج.طرح‌های تحقیق آمیخته اکتشافی
در طرح‌های تحقیق آمیخته اکتشافی،پژوهشگر در صدد زمینه‌یابی درباره«موقعیت نامعین»می‌باشد.برای ایـن مـنظور ابـتدا به گردآوری داده‌های کیفی می‌پردازد.انجام این مرحله او را به توصیف جنبه‌های بی‌شماری از پدیـده هـدایت مـی‌کند.با استفاده از این شناسایی اولیه،امکان صورت‌بندی فرضیه(هایی)درباره بروز پدیده مورد مطالعه فراهم می‌شود.پس از آن،در مـرحله بـعدی،پژوهشگر مـی‌تواند از طریق گردآوری داده‌های کمی،فرضیه(ها)را مورد آزمون قرار دهد.
بنابراین در این نوع طرح‌های تحقیق آمیخته،به دادهـ‌های کـیفی اهمیت بیشتری داده می‌شود.علاوه بر آن در توالی گردآوری داده‌ها ابتدا داده‌های کیفی و سپس داده‌های کـمی گـردآوری مـی‌شوند.بالاخره،پژوهشگر بر مبنای یافته‌های حاصل از داده‌های کیفی، سعی بر آن دارد که داده‌های کمی را گردآوری کند تـا تـعمیم‌پذیری یافته را میسر سازد.
همانند سایر رویکردهای پژوهش که به آنها اشاره شد رویکرد ترکیبی نیز دارای دسته‌بندی‌ها گوناگون در ادبیات روش‌شناسی پژوهش است.
کرسول یک دسته‌بندی چهارگانه از رویکرد ترکیبی ارائه داده است: طرح موازی همگرا ، طرح متوالی اکتشافی طرح متوالی توضیحی ، و طرح تحولی، لانه‌ای، و چندمرحله‌ای. از آنجا که دسته‌بندی کرسول توجه بیشتری در نوشته‌های دانشگاهی به خود جلب کرده، در اینجا روش‌های مطرح در رویکرد ترکیبی را بر اساس این دسته‌بندی تشریح خواهیم کرد.
الف)طرح موازی همگرا
در میان روش‌های پژوهش تعریف شده در رویکرد ترکیبی، به احتمال طرح موازی همگرا رایج‌ترین طرح در پژوهش‌های دانشگاهی است. پژوهشگرانی که در تحقیق آمیخته تازه‌کار هستند، اغلب به این روش ترکیبی فکر می‌کنند، چراکه تصور می‌کنند در رویکرد ترکیبی حتماً داده کمی و کیفی با همدیگر ترکیب می‌شوند. در هر صورت، در این روش پژوهش پژوهشگر داده کمی و کیفی را گردآوری و آنها را به صورت مجزا تجزیه و تحلیل می‌کند. سپس با مقایسه این نتایج در مورد تأیید یا تکذیب یافته‌های یک رویکرد از طریق دیگری قضاوت می‌کند. فرض اصلی این روش آن است که داده کمی و کیفی اطلاعات متفاوتی برای پژوهشگر فراهم می‌کنند.
از این رو، از ویژگی‌های روش موازی همگرا آن است که گردآوری و تجزیه و تحلیل داده در هر دو رویکرد کمی و کیفی به صورت همزمان اتفاق خواهد افتاد، اولویت دو رویکرد در پژوهش برابر است، تجزیه و تحلیل داده در هر کدام از رویکردها به صورت مستقل انجام می‌شود، و در مرحله تفسیر نتایج هر دو رویکرد با همدیگر ترکیب می‌شوند.
ب)طرح متوالی اکتشافی
طرح متوالی اکتشافی که نام دیگر این روش «طرح متوالی تبینی» است. این روش برای افرادی مناسب است که پایه آنها در روش‌های پژوهش کمی قوی است، اما در پژوهش‌های کیفی به نسبت تازه‌کار هستند. پژوهش‌هایی که با کمک این روش انجام می‌شوند، به طور معمول ساختاری دو مرحله‌ای دارند؛ در گام نخست پژوهشگر به گردآوری داده کمی با استفاده از روش‌های کمی پرداخته و این داده را تجزیه و تحلیل می‌کند، و در گام دوم از یافته‌ها و نتایج گام اول برای طراحی پژوهش کیفی استفاده خواهد شد.
ج) طرح متوالی توضیحی
از ویژگی‌های روش متوالی توضیحی آن است که گردآوری و تجزیه و تحلیل داده در دو رویکرد کمی و کیفی به صورت غیر همزمان و ترتیبی اتفاق خواهد افتاد، در این روش اولویت با رویکرد کمی است، تجزیه و تحلیل داده در هر کدام از رویکردها به صورت مستقل و ترتیبی انجام می‌شود، و از نتایج کمی در مرحله تفسیر (مرحله کیفی) کمک گرفته خواهد شد.
بر خلاف روش متوالی توضیحی، در روش متوالی اکتشافی اولویت با رویکرد کیفی است. به عبارت دیگر، روش متوالی اکتشافی برای پژوهشگرانی بهتر و کاربردی‌تر است که در روش کیفی متبحر بوده، و دانش نسبتاً کمتری در رویکرد کمی دارند. بنابراین، اگر ما روش متوالی توضیحی را برعکس کرده و با رویکرد کیفی پژوهش را آغاز کنیم، از روش متوالی اکتشافی استفاده کرده‌ایم. پژوهش‌هایی که به این روش انجام می‌شوند نیز به طور معمول دو مرحله‌ای هستند. در گام نخست پژوهشگر از روش کیفی استفاده کرده، داده را گردآوری و آن را تجزیه و تحلیل می‌کند. سپس در گام بعد از این نتایج در روش کمی بهره می‌برد. پژوهشگران اغلب زمانی از این روش استفاده می‌کنند که قصد توسعه مقیاس یا ابزاری بهتر برای سنجش متغیری از طریق یک نمونه محدود را دارند؛ و می‌خواهند بدانند که آیا نتایج حاصل از یک نمونه کوچک (گام کیفی) می‌تواند به جامعه بزرگتری تعمیم یابد (گام کمی).
از ویژگی‌های روش متوالی اکتشافی آن است که گردآوری و تجزیه و تحلیل داده در دو رویکرد کمی و کیفی به صورت غیر همزمان و ترتیبی اتفاق خواهد افتاد، در این روش اولویت با رویکرد کیفی است، تجزیه و تحلیل داده در هر کدام از رویکردها به صورت مستقل و ترتیبی انجام می‌شود، و از نتایج کیفی در گام کمی استفاده خواهد شد.
د)طرح تحولی، لانه‌ای، و چندمرحله‌ای
روش‌های دیگری نیز در رویکرد ترکیبی می‌توان استخراج کرد که قدری پیچیده‌تر و پیشرفته‌تر از روش‌های بیان‌شده هستند. این روش‌ها از ترکیب عناصر و ویژگی‌های موجود در سه روش پیشین ـ یعنی روش موازی همگرا، متوالی توضیحی، و متوالی اکتشافی استفاده می‌کنند. روش لانه‌ای، چندمرحله‌ای، و تحولی از این روش‌های پیشرفته به‌شمار می‌آیند. با توجه به خاص بودن و دشواری نسبی این روش‌ها، کمتر از آنها استفاده می‌شود و انجام آنها اغلب برای دانشجویان و پژوهشگران تازه‌کار دشوار است. در روش لانه‌ای پژوهشگر یک یا چند نوع داده (کمی یا کیفی یا هردو) را در طرحی بزرگتر (مانند روش روایتی، قوم‌نگاری، یا آزمایش) قرار می‌دهد. این روش، اغلب توسط متخصصان حوزه بهداشت و علوم درمانی استفاده می‌شود. برای مثال، در روش آزمایشی پژوهشگر ممکن است داده کیفی نیز ـ همزمان، قبل، یا بعد آزمایش ـ گردآوری کند.
در روش تحولی، پژوهشگر ممکن است از طرح‌های موازی همگرا، متوالی توضیحی، و متوالی اکتشافی در چارچوب عدالت اجتماعی برای کمک به گروه‌هایی که در حاشیه وجود دارند استفاده کند. نظریه عدالت اجتماعی در این روش کاربرد خاصی دارد و یک چارچوب پایه قلمداد می‌شود. این نظریه بسیاری از جوانب روش تحقیق آمیخته را تشکیل می‌دهد.
در روش پژوهش چندمرحله‌ای در رویکرد ترکیبی، پژوهشگر ممکن است از طرح‌های گوناگون ترکیبی ـ یعنی موازی همگرا، متوالی توضیحی، و متوالی اکتشافی ـ در یک مطالعه تاریخی و به ترتیب از آنها استفاده کند. تمرکز پژوهشگر در چنین پژوش‌هایی روی یک هدف مشترک در پروژه‌های گوناگون خواهد بود. از این روش بیشتر برای ارزیابی یا اجرای یک برنامه، که شامل گام‌های متفاوت در مقاطع زمانی گوناگون می‌شود، استفاده می‌شود. اگرچه در هرکدام از این گام‌ها هدفی وجود دارد، اما هدف غایی از تمامی گام‌ها یک هدف واحد و مشترک است.
کرسول در آثار پیشین خود درباره روش تحقیق آمیخته، آنها را در شش روش دسته‌بندی می‌کرد (یعنی موازی همگرا، متوالی توضیحی، متوالی اکتشافی، لانه‌ای، تحولی، و چندمرحله‌ای)، اما در ویرایش آثار خود در سال‌های اخیر قائل به یک دسته‌بندی چهارگانه است. در هر صورت، از آنجا که هدف تحقیق آمیخته رفع نقص‌های متوجه رویکردهای کمی و کیفی است، بنابراین از ترکیب روش‌های گوناگون می‌توان به روش‌های جدیدتر و متفاوت‌تری دست پیدا کرد. بنابراین، به نظر می‌رسد این حوزه هنوز به بلوغ کامل نرسیده و در سال‌های آتی دستخوش تغییرات جدیدی خواهد شد.
منابع: