در اغلب دانشــگاه هاي دنیا دانشــجويان تحصیلات تکمیلي موظفند پس از اتمام نگارش پايان نامه، آن را به دانشــگاه تحويل دهند و پس از تعیین داور يا داوران پايان نامه در جلســه اي رســمي حضور يابند، و ضمن ارائة گزارشــي شــفاهي از كار خود، به پرســش هاي داوران و پرسش هاي احتمالي ساير حاضران پاسخ دهند. در جلسة دفاع مهارت هاي سخنراني دانشجو نقشي اساسي دارد، زيرا او ناچار است روايتي صادقانه از ماه ها تلاش خود را در زماني كوتاه كه معمولا بین سی تا 45دقیقه پیش بیني مي شود، ارائه كند. بديهي است كه در زمان اندكي كه براي ارائه درنظرگرفته مي شود، بايد به مهمترين نکات اشاره شود. در غیر اين صورت حاضران در جلسة دفاع نمي توانند برداشت درست و دقیقي از فرايند پژوهش به دســت آورند. در بســیاري از كشــورهاي دنیا، از جمله در ايران، جلسة دفاع عمومي است و همة علاقه مندان مي توانند در آن شركت كنند. اما در برخي از كشورها، از جمله انگلستان، جلسة دفاع تنها با حضور دانشجو و داوران داخلي و خارجي برگزار مي شــود. چنانچه استاد راهنما يا مشــاور نیز تمايل داشته باشند، مي توانند در اين جلسه شركت كنند. اما فقط دانشجو بايد به پرسش هاي داوران پاســخ دهد و اســتاد راهنما يا مشــاور فقط مي توانند نظاره گر اين گفتوگو باشند. داور خارجي كه نقش اصلي را در مديريت جلسه دفاع دارد، از دانشگاهي غیر از دانشگاه محل تحصیل دانشجو دعوت ميشود و به همین دلیل داور خارجي نام دارد. در بسیاري از جلسات دفاع ديده مي شود كه دانشجويان با استفاده از امکانات نمايشي نرم افزاهايي مثل پاورپوينت به ارائة بخش هايي از پايان نامه مي پردازند، كه دقیقا به همان ترتیبي اســت كه در متن پايان نامه آمده اســت. اگرچه استفاده از پاورپوينت و ابزارهاي نمايشي مشــابه بر جذابیت ارائه مي افزايد، هیچ الزامي وجود ندارد كه دانشــجو اســلايدها را يکي پس از ديگري به ترتیب نمايش دهد، و تنها به خواندن محتواي اسلايدها بسنده كند. زيرا بهتر است او ضمن استفاده از اين امکانات روايت پژوهش خود را به زباني ساده براي حاضران تعريف كند. زيرا متن پايان نامه قبل از جلســه در اختیار داوران بوده و پس از آن در اختیار ســاير علاقه مندان قرارخواهد گرفت. از اين رو، جلســة دفاع فرصتي اســت كه پژوهشگر، كه در اين جا دانشجوســت، به زبان خود داستان پژوهش خويش را همراه با فرازها و فرودهاي آن روايت كند. علاوه بر اين نبايد فراموش كرد كه اين جلســه فرصتي اســت كه دانشجو از كاستي ها و اشکالات احتمالي متن پايان نامه مطلع شود و قبل از ارائة نسخة نهايي، به رفع اين اشکالات بپردازد.

ضمنا نبايد فراموش كرد كه تقريبا در همة جلسات دفاع داوران پیشنهادهايي براي بهبود كار ارائه مي دهند كه اغلب نیز اين پیشنهادها ســودمند اســت. زيرا داور يا داوران از زاويه اي تازه به متن پايان نامه نگاه مي كنند و ممکن است نکاتي از ديد دانشجو و استاد راهنما پنهان مانده باشــد، كه جلســة دفاع فرصت خوبي براي رفع آن هاست. از اين رو، چنانچه تذكراتي براي ايجاد تغییرات در متن پايان نامه داده مي شود بايد از اين نکات استفاده كرد و اشکالات مطرح شده را نوعي خرده گیري تلقي نکرد. در جلسة دفاع دانشجو بايد كاملا آرام و خونسرد باشد
و از دلهره و نگراني بي مورد بپرهیزد. اين جلســه خود نوعي تمرين يادگیري اســت، و افراد حاضر در آن بیشــتر مشــتاق شنیدن يافته هاي پژوهش انجام شــده هســتند، و اگر پرسش يا نظري مطرح مي شود به دلیل توجه به كاري است كه انجام شده است. از سويي ديگر، بسیاري از پرســش هاي مطرح شده در جلســة دفاع مي توانند افقهاي تازه اي در ذهن پژوهشگر باز كنند و مسیرهاي تازهاي براي استمرار پژوهش بگشــايند. همچنین، بايد به خاطر داشــت كه قرار نیست هیچ پژوهشــي خود به تنهايي نقطة پاياني بر يک حوزۀ مطالعاتي محسوب شود، و عاري از هرگونه نقص و عیب باشــد. به همین دلیل، نبايد نگران پرســش هاي داوران و حاضران در جلســه بود، و بايد از ديدگاه هاي آنان استقبال كرد. توصیه مي شود دانشجوياني كه در جلسة دفاع از پايان نامة خود حاضر مي شوند، نکات مطرح شده را يادداشت كنند، و به ترتیب به آنها پاســخ گويند. پاســخ به اين پرسش ها به معناي توجیه كاري كه انجام شده نیست، بلکه به معناي تشريح نکاتي است كه مبهم مانده است. مهم ترين پرسشهايي كه بايد در اين مرحله به آنها پاسخ داده شود، در جدول زیر آمده است.

نکات مربوط به حضور در جلسة دفاع

منبع:
منصوريان،يزدان .(1389). صد نکته در پایان نامه نویسي. اطلاعات ارتباطات و دانش شناسی . تیر 1389. صص 78 تا 93 .