صد نکته در پایان نامه نویسی:  جستوجو در منابع و تدوين پيشينة پژوهش

بي ترديد هیچ پژوهشــي در خلأ و بدون ارتباط با ســاير مطالعات انجام نمي شــود، و همواره هر محقق بايد به نحوي پیوند تحقیق خود را با ساير تحقیقات نشان دهد. اساسا پژوهش خوب پژوهشي است كه ادامه دهندۀ راهي باشد كه ديگران پیموده اند، و خود نیز مبناي كارهاي بعدي پژوهشگران آتي قرارگیرد. به بیان ديگر، هر طرح پژوهشي در شبکه اي از پیوندهاي میان مطالعات هم موضوع و مرتبط قرارمي گیرد، و ترسیم اين پیوندها وظیفه اي است كه در بخش مرور پیشینة پژوهش انجام مي شود. پايان نامه هاي تحصیلات تکمیلي نیز از اين قاعدۀ كلي مستثني نیستند، و بايد به نحوي پیوند موضوع خود را با آثار قبلي نشان دهند.

در اغلب رشــته ها، به ويژه در رشــته هاي علوم انســاني و اجتماعي، اين پیوند معمولا در فصل دوم پاياننامه ها ترســیم مي شود، و اغلب با عنــوان «ادبیــات تحقیق» معرفي مي گردد. البته اين عنوان ترجمة تحت اللفظي اصطلاح انگلیســي آن اســت و چندان گوياي نقش آن نیســت. از اينرو، بهتر اســت اين فصل به عنوان «پیشــینة پژوهش» معرفي شــود، كه عنواني گوياتر از «ادبیات تحقیق» به نظر مي رسد.

براي بررســي پیشــینة موضوع تحقیق، دانشــجو بايد با تعیین دقیق حوزۀ موردمطالعه و اســتفاده از كلیدواژه هاي اصلي به پايگاه ها و بانکهاي اطلاعاتي مراجعه كند و به كاوشي عمیق و همه جانبه بپردازد. به سخني ديگر، در اين مرحله بايد پژوهشگر به تدوين «استراتژي جست وجو» بپردازد. استراتژي جست وجو به معناي شناسايي مناسب ترين كلیدواژه ها و تركیب آن ها به كمک «عملگرهاي منطقي»است، تا بهترين نتیجه از جســت وجو در پايگاه هاي اطلاعاتي به دست آيد. مثلا، اگر موضوع پژوهشي بررسي «رضايت كاربران از خدمات مرجعكتابخانه هاي دانشگاهي» است، در اين صورت سه كلیدواژه اصلي عبارتند از: «رضايت كاربران»، «كتابخانهه اي دانشگاهي» و «خدمات مرجع» . تركیب اين ســه كلید واژه با كمک عملگر ربطي «و» احتمالا نتايج مرتبطي در پي خواهد داشــت. چنانچه با تركیب سه كلیدواژه نتیجه كافي حاصل نشود، آنگاه بايد در جست وجوي ديگري يکي از آنها را حذف كرد تا سطح جستوجو گسترد هتر شود. در نهايت تركیب

اين كلیدواژه ها و واژه هاي مرتبط ديگر مي تواند نتايج خوبي به بارآورد. در مجموع براي تدوين پیشینة پژوهش مهم ترين گام هاي موردنیاز در اين مرحله در جدول  زیر آمده است.

نکات مربوط به تدوين پیشینة پژوهش و مرور نوشتارها

كليد (گام اصلي)	توضيحات
شناسايي پايگاه هاي اطلاعاتي	آيا پايگاه هاي اطلاعاتي اصلي مربوط به رشتة خود را مي شناسید؟
انتخاب بهترين كلیدواژه ها	آيا بهترين كلیدواژه هاي مرتبط با موضوع را در اصطلاحنامه ها يافته ايد؟
تدوين استراتژي جست وجو	آيا استراتژي جستوجوي شما از جامعیت و مانعیت لازم بهره مند است؟
ارزيابي منابع بازيابي شده	آيا نتايج بازيابي اطلاعات از منابع را نقادانه ارزيابي كرده ايد؟
اتخاذ رويکرد تحلیلي	آيا در مرور پیشینه رويکردي تحلیلي و انتقادي داشته ايد؟
ترسیم پیوند میان منابع	آيا پیوند مناسبي میان منابع موردبررسي ترسیم نموده ايد؟
تعیین نقاط خالي پژوهشي	آيا مرور پیشینة پژوهش نقاط خالي حوزۀ پژوهشي موردبررسي را نشان مي دهد؟
مشاركت در حوزۀ موضوعي	آيا پژوهش شما ميتواند به نحوي نقاط خالي را ترمیم كند؟
ترسیم رويکردها و رويه ها	آيا مي توانید تصويري از روندهاي جاري و حاكم حوزه را نشان دهید؟
توجه به انسجام و جامعیت	آيا پیشینة پژوهش جامعیت و انسجام كافي دارد؟

منبع:
منصوريان،يزدان .(1389). صد نکته در پایان نامه نویسي. اطلاعات ارتباطات و دانش شناسی . تیر 1389. صص 78 تا 93 .