آزمون های تعقیبی (Post Hoc)
در تحلیل واریانس وقتی فرض پژوهش تأیید و فرض صفر رد می گردد، محقق می فهمد که بین حداقل یکی از گروه ها تفاوت معنی دار وجود دارد. اما نمی داند که بین کدام گروه ها تفاوت وجود دارد. به عبارت دیگر، معنی‌دار شدن نسبت F به ما نمی‌گوید که اختلاف بین کدام جفت از میانگین‌ها معنی‌دار است. بلکه با آماره F ، تنها می‌توانیم پی ببریم که اختلاف بین میانگین گروه‌ها معنی‌دار است.بنابراین برای تشخیص تفاوت بین گروه ها (به صورت مقایسه جفتی) باید از آزمونهای تعقیبی (Post Hoc ) استفاده کند. چون در تحلیل واریانس محقق به بررسی تفاوت میانگین های حداقل سه گروه می پردازد و برای تفسیر نتایج حتما باید تفاوت بین دو گروه (جفتی ) را نیز بررسی کند. این بررسی ، نقش مهمی در آزمون فرضیه و تفسیر نتایج آن و همچنین در جمع‌بندی و ارائه راه‌کارها برای گزارش دارد. در نرم‌افزار SPSS ، نوع آزمون مقایسه چندگانه تعریف‌شده که به کمک آن‌ها می‌توانیم چگونگی تفاوت میانگین نمره گروه‌ها از همدیگر را تشخیص دهیم. هدف این آزمون‌ها، بررسی تفاوت دو به دو میانگین‌ها یا ترکیب خطی از آن‌هاست.
در خصوص برتری استفاده از این آزمون‌ها، باید گفت که آزمون‌هایی بیش تر از همه مورد استفاده قرار می‌گیرند که نرخ خطای نوع اول را تعدیل کرده و به عبارتی از میزان تورم آن بکاهد. همچنین، انتخاب نوع آزمون مقایسه چندگانه بر اساس دو معیار، برابری حجم نمونه و برابری واریانس انجام می‌گیرد.
در نرم‌افزار spss ، تمامی آزمونهای مقایسه‌ای چندگانه به آزمونهای مقایسه اثرات اصلی(Main Effect) معروف‌اند که در صفحه خروجی با عبارت «مقایسه های جفتی یا دوتایی» نشان داده می‌شوند. چون میانگین‌های گروه‌ها را 2×2 با هم مقایسه می‌کنند تا مشخص شود کدام گروه‌ها با هم فرق دارند.
در SPSS 18 آزمون تعقیبی تعریف شده است که 14 تای آن با شرط برابری واریانس های گروه های مستقل متغیر کیفی و 4 تا با شرط عدم برابری واریانس های گروه های مستقل متغیر کیفی است.
نکته: برای بررسی برابری واریانس ها از آزمون لون استفاده می شود. در نتایج آزمون لون در صورتیکه سطح معنی داری بالای 05/0 ( p>0/05) باشد به معنی تأیید فرض صفر و رد فرض پژوهش می باشد و به این معنی است که پراکندگی یا واریانس بین گروه ها با هم برابر است و محقق باید یکی از 14 آزمون بالای با شرط برابری واریانس های بین گروه ها و گرنه از 4 آزمون پایین با شرط نابرابری واریانس های بین گروه ها انتخاب کند.
توجه: در مقالات بعدی این آزمون ها شرح داده خواهند شد.