هدف پژوهش علمي كشف واقعيت ها و برقرار كردن رابطه ميان آنها و تبيين شرايط و رويدادهاست. اين تبيين بايد به نحوي صورت گيرد كه به يك رشته تعميم هاي منطقی منجر شود تا درصورت امكان بتوان بر آن اساس به پيش بيني رويدادها پرداخت.
اين فرآيند به چهار مرحله متوالي ـ البته در صورت امكان ـ. تقسيم مي شود:
1 )فرضيه – نظريه 2) اصل 3) قانون 4) اصل بديهي
| مسأله پژوهش |
ویژگیهای پژوهش علمی:
1. تحقیق علمی به خودی خود و یا به طور اتفاقی به افراد روی نمی دهد.
مشاهدات اتفاقی از پدیده ها و تجارب پراکنده با آنها، که در ضمن کار و زندگی، به اکثر انسانها روی می دهد واجد شرایط تحقیق علمی نبوده، از نتایج معتبری برخوردار نمی باشد. پژوهش علمی فعالیتی است که پژوهشگر آگاهانه و به طور عمدی، طبق طرح و نقشه قبلی که طرح تحقیق نامیده می شود به انجام می رساند.
2. تحقیق علمی فعالیتهای سازمان یافته است.
تحقیق علمی شامل فعالیتهای متعددی است که بر طبق روشهای شناخته شده علمی، سازمان داده شده است. این فعالیتها به طور خلاصه شامل تشخیص و تعریف مسأله، جمع آوری اطلاعات، تهیه و تدوین فرضیه ها و استنتاج می باشد. فعالیتهای به ظاهر پژوهشی که از روشها و مرحله های شناخته شده علمی تبعیت نمی کنند، نمی توانند نتایج معتبری ارائه دهند.
تحقیقات علمی دارای فعالیتهایی است که از نظام و ساختار بارز و معمول در پژوهشهای علمی، برخوردار است.
3. تحقیق علمی به شناخت پدیده ها و روابط بین آنها می پردازد.
تحقیق علمی، بطور عمده متوجه شناخت پدیده ها و روابط بین آنهاست از این رو، پژوهشگران با مفاهیم و متغیرهایی که به پدیده های مختلفی مربوط هستند کار کرده، درصدد ارائه تصویر روشن تر از چگونگی روابط بین آنها می باشند. بنابراین یک تحقیق علمی، همواره مفید و با ارزش است؛ حتی اگر منتهی به شناخت مثلاً عدم رابطه بین پدیده ها، بشود.
4. تحقیق علمی، فرضیه ـ مداراست.
اگر چه فرضیه در برخی از انواع تحقیقات ضرورت زیادی ندارد ولی به طور کلی در پژوهشهای علمی از جایگاه ویژه ای برخوردار است زیرا که محقّق براساس تئوریها و نتایج تحقیقات علمی و نیز با استفاده از تجربه ها و بصیرتهای خود، در خصوص روابط بین متغیرها، فرضیه هایی را در پیش روی می نهد، سپس به آزمودن آنها اقدام می کند. اگر فرضیه وجود نداشته باشد پژوهش فاقد جهت بوده، آزمایشهای آن از هدایت لازم برخوردار نخواهد بود. نظیر شخصی که در میان انبوهی از اشیاء، به دنبال چیزی که بتواند پیدا کند باشد. دراین صورت پیدا کردن هر چیزی می تواند هدف او باشد زیرا که هدف خاصی نداشته است درمقابل، اگر همان شخص به دنبال پیدا کردن مثلاً کلید گم شده باشد، در پاسخ به سئوال رهگذری، جواب صریحی ارائه می دهد و در جستجوی خود نیز به دنبال چیز مشخصی است. فرضیه ها، ضمن اینکه پژوهش علمی را جهت می دهد نتایج آن را نیز به صورت تأیید یا رد آن پیش بینی می نماید.
5. تحقیق علمی، آزمایشی و تجربه ـ مدار است.
آنچه که موجب اعتبار علم به معنای تجربی آن شده است، عبارت از: همین مرحله آزمایش یا تجربه در پژوهش علمی است که نتایج حاصل از آن مورد تجزیه و تحلیل واقع می شود و به تأیید یا رد فرضیه می انجامد. آزمایش علمی همان است که اندیشه علمی به محک آن سنجیده می شود. به عبارت دیگر، این آزمودن فرضیه است که نتایج آن، درخدمت فرضیه ها به کار گرفته می شود اگر چه در علوم انسانی انجام آزمایش تجربی به صورت حقیقی یا کامل وجود ندارد، پژوهشگران با تحمل زحمات بیشتر و تدبیرهای علمی تر، آن را هر چه بیشتر به تجربی کامل نزدیکتر می سازند.
6. تحقيق علمی، تكرار پذیر است.
پژوهشهای علمی چنان است که کسان دیگری که به اندازه پژوهشگر دارای تجربه و تخصّص لازم می باشند می توانند آنها را به اجراء در آورند. می توان گفت که یکی از ارکان عینیّت نتایج پژوهشهای علمی، بر قابلیت تکرار آنها در اثر تکرار آزمایشها توسط افراد مختلف می باشد. بدین صورت تجارب علمی، نه در انحصار عدة خاصی است و نه محدود و منحصر به زمانها و شرایط خاص، بلکه چنان است که در شرایط مختلف و توسط افراد مختلف، می تواند تکرار پذیرد و به همین دلیل نیز اتفاق نظر بیشتری را سبب می شود.
7. تحقیق علمی، مبتنی بر تئوری است.
هر تحقیق علمی بر یک یا چند تئوری استوار است ـ و یا اینکه باید باشد ـ زیرا که بدون تئوری، تحقیق و بویژه فرضیه های آن بدو ن پشتوانه نظری خواهد بود. پژوهشگران برای اینکه تحقیق خود را به تحقیقات قبل متصل بکنند، ـ چه برای تأیید و چه برای رد آنها ـ ناگزیر از پی سازی تئوریک برای بررسی پژوهش علمی خود می باشد.
خلاصه این است که تحقیق علمی به فعالیتهایی اطلاق می شود که به صورت آگاهانه از روی طرح و نقشه از پیش تهیه شده، توسط پژوهشگر به انجام می رسد. از شناخت مسأله شروع شده و به رد یا تأیید فرضیه ها منتهی می شود و نتیجه آن به شناخت بیشتر انسان از پدیده ها و روابط آنها با یکدیگر می انجامد که در ادامه به غنای تئوریهای علمی برای فهم بهتر هستی کمک می کند.
منبع:
سهرابی، ن.(1390). روش تحقیق 1و 2 . جزوه درسی . دانشگاه الزهرا.