نخستين گام در هر پژوهش تعيين موضوع يا زمينه ي تحقيق است . هر موضوع اقدام پژوهي در گام نخست بايد داراي ويژگي هايي باشد تا اقدام پژوه بتواند آن را در عمل پياده نمايد ، اين ويژگي ها عبارتند از :
1. با شغل اقدام پژوه در ارتباط باشد . مثال :
چگونه مي توانم دانش آموز خود را در برقراري ارتباط اجتماعي با ديگر دانش آموزان كلاس و محيط مدرسه ياري دهم . (مناسب)
براي بهبود وضعيت اقتصادي دانش آموزان بي سرپرست چه بايد كرد . (نامناسب)
2. قابل بررسي و تحقيق پذير باشد ؛ بدين معنا كه وسيع نباشد و منابع اطلاعات در دسترس باشد . مثال:
چگونه توانستم دانش آموزان مقطع دبيرستان را به درس انگليسي علاقمند نمايم . (مناسب)
براي بهبود وضعيت معيشتي معلمان چه بايد كرد . (موضوع نامناسبي است زيرا وسيع است ، قابل بررسي توسط معلم پژوهنده نيست و به امكانات زيادي نياز دارد)
3. مورد علاقه پژوهشگر باشد ؛ موضوع اقدام پژوهي مسأله اي باشد كه معلم به هنگام كار به آن بر مي خورد و علاقمند است كه آن را حل نمايد .
4. داراي اهميت باشد؛ به عبارت ديگر كاربردي باشد؛ حل آن پيشرفتي در كار حاصل نمايد و…. مثال:
براي كاهش اضطراب امتحان در دانش آموز خود چگونه عمل كردم . (مناسب)
چگونه توانستم طرحي جامع براي اوقات فراغت دانش آموزان تدوين نمايم . (نامناسب است زيرا اهميتي در كلاس درس و محيط كار معلم ندارد.)
5. در توان پژوهشگر باشد ؛ با توجه به امكانات و شرايط موجود و تخصخص معلم پژوهنده قابل بررسي باشد .
مثال : چگونه توانستم با برگزاري امتحان هاي كوتاه مدت هفتگي موجبات پيشرفت دانش‌آموزانم را در درس رياضي فراهم سازم . (مناسب)
– چگونه مي توان با تغيير محتواي كتاب درسي ميزان يادگيري را در فراگيران افزايش داد . (نامناسب است زيرا از توان معلم پژوهنده خارج است و با توجه به شرايط كلاس ، زمان و تخصص قابل اجرا نيست.)
6. منابع اطلاعات كافي در اختيار باشد ؛ با توجه به اينكه اطلاعات ، اساس هر پژوهش را تشكيل مي دهد ، عدم دسترسي محقق به اطلاعات كافي كار تحقيق را دشوار مي كند . منابعي مانند كتاب ، روزنامه ، مجله و … بايد در اختيار پژوهشگر باشد .
1-1 راه هاي شناخت مسأله يا موضوع پژوهش (منابع مربوط به موضوع پژوهش) :
شواهد لازم براي مشخص كردن زمينه و موضوع پژوهش را مي توانيد از منابع ذيل بدست آوريد :
v يادداشت هاي روزانه اي كه تفكرات اساسي خود را در آن ثبت مي كنيد يا يادداشت هاي مربوط به فعاليت هاي روزانه ي دانش آموزان در دفتر مدرسه .
v احساس شما به عنوان يك معلم ؛ احساس مي كنيد كه وضعيت مطلوب نيست و كارها به خوبي پيش نمي رود بنابراين موقعيت بايد تغيير كند .
v اسناد و مدارك آموزشي مانند برگه هاي امتحاني ، پرونده هاي تحصيلي دانش آموزان ، دفتر ثبت نمرات روزانه و … .
v واكنش يا شكايت مديريت مدرسه، والدين دانش آموزان و … در جلسات آموزشي مدرسه .
v شركت در جلسات ، گردهمايي ها ، سخنرانيها و … .
2-1 ملاحظات عملي در طرح يك موضوع يا سئوال اقدام پژوهي :
v موضوع پژوهش بصورت سئوالي مطرح و از كلماتي مانند چگونه مي توانم ، چگونه مي توان ، چگونه توانستم و … در ابتداي سئوال استفاده شود .
v روشن و قابل فهم باشد به عبارت ديگر چند پهلو نباشد مثال :
چگونه مي توانم مشكل زبان را در دانش آموز خود ، علي ، برطرف نمايم ؟ (نامناسب است زيرا مشخص نيست كه در اين عبارت ، زبان به معني لسان است يا به معني زبان در درس انگليسي يا فارسي)
v حداقل بصورت جمله ي كوتاه مطرح گردد . مثال :
چگونه مي توانم مطمئن باشم روشي را كه درباره ي غيبت دانش آموزانم بكار مي برم مناسب است و چه راهكارهاي مناسب تري را مي توانم بكار گيرم ؟ (نامناسب)
چگونه مي توانم علاقمندي به يادگيري درس شيمي را در دانش آموز خود افزايش دهم ؟
چگونه توانستم دانش آموز خود را در يادگيري و درك مفاهيم قرآني تقويت كنم (چگونه توانستم يادگيري و درك مفاهيم قرآني را در دانش آموز خود تقويت نمايم) .
براي كاهش اضطراب امتحان دانش آموز خود چگونه عمل كردم ؟
v در طرح پرسش ، از كاربرد اصطلاحات و مفاهيم مبهم پرهيز شود و در صورت استفاده از چنين اصطلاحات و مفاهيمي ، معناي آن در داخل پرانتز و در مقابل آن اصطلاح ، به صورت كوتاه ذكر گردد . مثال :
چگونه مشكل فوبياي اجتماعي حامد را حل نمودم ؟ (در اينجا فوبياي اجتماعي به معناي يك بيماري روحي و رواني بايد توضيح داده شود)
چگونه توانستم در تدريس مشاركتي تفكر واگرا (حل يك مسأله از چند راه)را جايگزين تفكر همگرا (حل يك مسأله از يك راه)نمايم ؟
v حدود مسأله و افرادي كه مسأله به آن ها مربوط مي شود مشخص شود . مثال :
چگونه توانستم مشكل انشا نويسي دانش آموز خود ، زهرا ، را در پايه ي پنجم بهبود بخشم ؟
مقدمه : در كتاب هاي مختلف اقدام پژوهي از مقدمه سخني به ميان نيامده است امّا در برخي از گزارش هاي اقدام پژوهي به مقدمه برمي خوريم . به طور كلي مبحث مقدمه در اختيار معلم پژوهنده است زيرا روش پژوهش در عمل روشي «مارپيچي» يا «دوري» است . بنابراين وجود مقدمه در طرح اقدام پژوهي به سليقه ي معلم پژوهنده بستگي دارد . به طور كلي آنچه را كه محقق در بخش مقدمه ذكر مي كند مي تواند در مرحله ي بيان مسأله بنويسد . اهم مطالبي كه پژوهشگر در مقدمه ذكر مي كند عبارت است از :
1- معرفي خود معلم پژوهنده ؛ نام و نام خانوادگي ، سابقه و پايه ي تدريس و رشته تحصيلي .
2- معرفي مورد پژوه ؛ شامل معرفي دانش آموز يا دانش آموزان و بيان ويژگي هاي ظاهري ، شخصيتي و خصوصيات اخلاقي آنان . اگر مورد پژوه دانش آموزان يك كلاس باشند ويژگي هاي كلي آن ها در بحث يادگيري و ميزان يادگيري آن ها در فهم موضوع بيان مي شود .
3- معرفي مكان آموزشي ؛ نام مدرسه ، دخترانه يا پسرانه ، شهري يا روستايي و معرفي فضاي فيزيكي آموزشي .
4- معرفي درس ، پايه و در صورت لزوم مبحث درسي اي كه مسأله ي تحقيق به آن مربوط مي شود .
5- معلم پژوهنده مي تواند در ابتداي مقدمه درباره ي ابعاد موضوع يا فضاي مفهوم پژوهش خود (مثلاً درباره ي انشا و نقش آن در فرآيند يادگيري) مطالبي را از كتاب ها و منابع ديگر نقل كند .
