نکات مهم وکلیدی برای طراحی و اجرای پرسشنامه
پژوهشگر نباید از همان ابتدا مستقیما به دنبال اصل مطلب و پرسیدن سوالات باشد.
این قانون هم برای شیوه سنتی و هم برای شیوه مدرن و اینترنتی پرسشنامه صادق و برقرار است . پژوهشگر و محقق نیاز دارد که دو برگه جدا و یا دو صفحه وب جداگانه در اختیار شخص پاسخ دهنده قرار دهد . صفحه اول که به آن صفحه اطلاعات ( information sheet ) گفته می شود باید شامل موارد زیر باشد:
سلام و خوش آمد گویی به همراه تشکر از شخص پاسخ دهنده و مشارکت کننده برای شرکت در این پرسشنامه .
معرفی پژوهشگر از قبیل نام و نام خانوادگی ، شغل یا مقطع و سطح تحصیلات دانشگاهی.
عنوان پژوهش را اعلام کرده و به شرکت کننده توضیح دهد که این پرسشنامه برای اجرای آن پژوهش طراحی و تنظیم شده است.
مدت زمان تقریبی مورد نیاز برای تکمیل پرسشنامه را بر اساس دقیقه به شرکت کننده اعلام کند.
اعلام کنید که تمام اطلاعات اشخاصی که در این پرسشنامه مشارکت می کنند به صورت محرمانه در نزد شما باقی خواهد ماند. این را به یاد داشته باشید در صورتی که پرسشنامه حاوی اطلاعات محرمانه ای هم نباشد باید این موضوع هم عینا در این صفحه اعلام شود .
همچنین توضیح دهید که تمام تمهیدات در نظر گرفته شده است که اطلاعات و داده های افراد شرکت کننده تحت هیچ شرایطی در اینترنت پخش و افشا نشده و server جمع آوری کننده اطلاعات پرسشنامه یک server امن و مطمئن می باشد.
بهتر است که صفحه اول (صفحه اطلاعات ) پرسشنامه حاوی مشخصات و اطلاعات دسترسی به شخص پژوهشگر باشد. به عنوان مثال می توان به : نام ، تلفن ، فکس ( در صورت امکان ) ، ایمیل ، وب سایت و سایر اطلاعات ضروری دیگر بنا به صلاح دید پژوهشگر قید شود. به این ترتیب شرکت کنندگان در صورتی که در حین یا قبل و بعد از شرکت در پاسخ دهی و تکمیل پرسشنامه سوالی در ذهنشان باشد که لازم باشد با پژوهشگر تماس بگیرند اینکار به راحتی برایشان مقدور و میسر باشد.
تمام مواردی که تا اینجا اشاره کردیم در صفحه اول پرسشنامه باشد را باید با زرنگی و هنرمندی هرچه بهتر در حداقل تعداد جملات و حتی ترجیحا بهتر است که در یک پاراگراف تنظیم کنید تا شخص پاسخ دهنده در پژوهش خسته نشود .
بهتر است که در صفحه اطلاعات پرسشنامه اینترنتی خود یک هدیه کوچک برای شرکت کنندگان در نظر بگیرید. مثلا می توانید اعلام کنید برای جبران دقایقی که در این پرسشنامه برایمان صرف کردید در انتهای کار هدیه ناقابلی مثل کوپن تخفیف خرید اینترنتی از فروشگاه (( ….. )) ، شارژ تلفن همراه و … تقدیم شما خواهد گردید.
در سوالات پرسشنامه باعث جهت دهی پاسخ های مخاطبان می شود .

از به کار بردن عبارت های رایج در یک شغل و صنف خاص و یا عبارت های مصطلح تازه ایجاد شده پرهیز کنید.
از خود اطمینان حاصل کنید که زبان و گفتار شما برای همه افراد با هر سطح سوادی قابل فهم و درک است . این را به خاطر داشته باشید که زبان پرسشنامه ممکن است برای برخی از مخاطبانتان نا آشنا باشد و به آن تسلط نداشته باشند .

دو سوال در یک سوال قرار ندهید.
در هرلحظه سعی کنید تنها یک سوال از مخاطب بپرسید. مثلا (( آیا شما از فوتبال و هندبال لذت می برید؟ )) را در پرسشنامه هایتان به کار نبرید.

از به کار بردن عبارت های منفی به صورت تو درتو پرهیز کنید.
مثلا بهتر است به جای استفاده از سوال (( سیگار کشیدن و استعمال دخانیات در مکان های عمومی نباید قدغن شود ؟ )) از سوال (( سیگار کشیدن و استعمال دخانیات در مکان های عمومی باید قدغن شود ؟ )) استفاده کنید.

تعصب را به حداقل برسانید.
پاسخ دهندگان در بعضی مواقع به سوالاتی که از آن ها پرسیده می شود به گونه ای پاسخ می دهند که در عرف اجتماع قابل قبول و پذیرش باشد . برای مخاطب آسان تر و راحت تر است که قوانین و مقررات اجتماعی را با به کارگیری درست و با ملاحظه سوالات قبول کنند .
مثلا : (( شما چند دفعه به خاطر حفظ آبرویتان دروغ گفته اید؟ )) می تواند به این صورت پرسیده شود (( آیا تا به حال آنقدر تحت فشار قرار گرفته اید که به خاطر حفظ آبرویتان مجبور شوید دروغ بگویید؟ )) سپس شما می توانید بپرسید (( شما چند بار حفظ آبرویتان را به گفتن حقیقت ترجیح داده اید ؟ ))

سوالات سخت وناراحت کننده را به صورت کنترل شده بیان کنید.
برای اینکه مخاطبان را بتوانید به دادن پاسخ به سوالات سخت و ناراحت کننده تشویق و راغب کنید می توانید توضیح دهید که چرا نیاز به دانستن چنین اطلاعاتی دارید.

سوالات خود را بر اساس آسان به سخت مرتب کنید.
بهتر است اجازه دهید مخاطب با شما همگام شود و سپس آرام آرام سوالات سخت خود را از آن ها بپرسید. اما اگر در ابتدا سوالات دشوار و دستور العمل های طولانی در مقابل وی قرار دهید ممکن است از ادامه پاسخ دهی منصرف شود

گزینه های که برای انتخاب به مخاطب می دهید سعی کنید انحصاری باشد.
برای مثال فرض کنید می خواهید در پرسشنامه خود از مخاطب برای مدت زمان اشتغال به شغل بپرسید. (( شما چند سال به این حرفه و شغل مشغول هستید: 0-5 ، 6-10 ، 11-15 و بالای 15 سال )) را می توانید به جای ((0-5 ، 5-10 ، 10-15 و 15 به بالا )) قرار دهید.

صفحه تایید نهایی نباید یک حالت رباتی داشته باشد.
در انتهای کار هنگامی که پاسخ دهنده پرسشنامه را تکمیل کرده و روی تایید نهایی و ارسال می زند ، در آنجا لازم است که پژوهشگر در آن صفحه آخری که پیام موفقیت ارسال پاسخ ها در آن اعلام می شود مجددا از شرکت کننده به گرمی تشکر کرده و نام خود ، شماره تماس وایمیل را در صورت لزوم ذکر کرده و بگوید که اگر در مورد این پرسشنامه سوالی برایتان به وجود آمده می توانید از این طریق با ما تماس بگیرید.
موارد بالا پر کاربرد ترین نکات مهم وکلیدی برای طراحی و اجرای پرسشنامه می باشد که شما باید در هرپرسشنامه این موارد را رعایت کنید تا بتوانید نتایج خوبی از آن به دست آورید.

برگرفتە از: پرسال