انواع متغیر
متغیرها انواع مختلفی دارند و بر اساس مبانی مختلف طبقه بندی می شوند
طبقه بندی متغیرها بر اساس رابطه
1)متغیر مستقل: که به آن متغیر محرک یا درونداد هم گفته میشود.پژوهشگر آن را اندازه گیری و دست کاری میکند تا تاثیر یا ارتباط آن را با متغیرهای دیگر معین کند.یا میتوان گفت متغیر مستقل یک ویژگی از محیط فیزیکی و اجتماعی است که بعد از انتخاب و دستکاری محقق مقادیری را میپذیرد تا تاثیرش بر متغیر وابسته به صورت منفی یا مثبت مشاهد شود.
2)متغیر وابسته:که به آن متغیر پاسخ یا برونداد نیز میگویند. این متغیر از طریق متغیر مستقل پیش بینی میشود. متغیر وابسته اندازه گیری میشود تا تاثیر متغیر مستقل بر آن معلوم شود.
3)متغیر میانگر یا واسطه:متغیری است که رابط بین متغیر وابسته و مستقل قرار میگیرد .
طبقه بندی متغیرها بر اساس نقش
1)متغیر های علی:این متغیرها در واقع همان متغیرهای مستقل هستند که عامل به وجود آورنده یک پدیده مطالعه میشوند.
2)متغیرهای توصیفی:این متغیرها نشان دهنده صفات یا ویژگیهای یک پدیده یا شی هستند و وضعیت آنها را توضیح میدهند.و در تحقیقات توصیفی کاربرد زیادی دارند.
طبقه بندی متغیرها بر اساس تعدا ارزشها
1)متغیرهای دو ارزشی:به متغیرهایی گفته میشود که به آنها فقط دو مقدار یا دو عدد نسبت داده میشود به این متغیرها دو بخشی نیز گفته میشود.
2)متغیرهای چند ارزشی:متغیرهایی هستند که بیش از دو مقدار یا عدد به آنها اختصاص داده میشود.
سایر متغیرها
1)متغیرهای جانبی:این متغیرها در تحقیق وجود دارند ولی موضوع اصلی تحقیق را تشکیل نمی دهند.انواع این متغیر عبارتند از:
متغیرهای تعدیل کننده: محقق این متغیرها را دستکاری میکند تا مشخص شود آیا تغییر آن موجب تغییر در همبستگی بین متغیر مستقل و وابسته میشود؟
متغیرهای کنترل: به دلیل اینکه ممکن است محقق نتواند تمام متغیرها را همزمان بررسی کند بعضی از متغیرها را حذف کرده و یا اثر آنها را خنثی میکند به این متغیرها ،متغیرکنترل گویند.
متغیرهای مداخله گر یا مزاحم:این متغیرها قابل مشاهده و اندازه گیری نیستندولی بر متغیر وابسته اثر میگذارند.
2)متغیرهای کمی و کیفی:متغیر کمی به متغیری گفته میشود که انسان می‌تواند برای اندازه‌گیری آنها یک واحد و مبدأ مشخص به وجود آورد یا آن که تفاوت ناشی از تغییرات آن را میتوان با عدد مشخص کرد؛ متغیر کمی را با مقیاس فاصله‌ای و نسبی میتوان اندازه‌گیری کرد
متغیر کیفی:به متغیری اطلاق میشود که تفاوت‌های ناشی از تغییرات آن را به صورت عدد نمی‌توان مشخص کرد یا این که متغیر کیفی، متغیری است که پژوهشگر نمیتواند آن را اندازه بگیرد و با اعداد و ارقام ویژگیهای آن را نشان دهد.
گرچه میتوان با کدگذاری آنها را به صورت عدد نشان داد، ولی عملیات ریاضی روی آن اعداد، میسر نیست
. متغیرهای کیفی را میتوان با مقیاس اسمی و در برخی موارد با مقیاس رتبه‌ای، اندازه‌گیری کرد.
3)متغیر گسسته و پیوسته:متغیر پیوسته متغیری است که قابلیت این را دارد که مجموعه منظمی از ارزشها یا مقادیر را در محدوده معینی بپذیرد. هر چه ارزش یک متغیر بیشتر باشد، به این معنی است که در مقایسه با ارزش کوچک‌تر، مقادیر بیشتری از خصوصیت مورد نظر را دارد
متغیر گسسته متغیری است که نمیتواند هر ارزشی را به خود اختصاص دهد؛ بلکه فقط مقدار مشخصی را به خود نسبت می‌دهد. در این نوع متغیرها، مقیاس مورد استفاده، اسمی می‌باشد
4)متغیرهای مستقل عملی یا فعال و هویتی یا تشخیصی:
متغیرهای مستقل بر حسب توانایی محقق در دستکاری آنها به دو دسته تقسیم میشوند
متغیر مستقل فعال به متغیری گفته میشود که محقق می تواند آزمودنی ها را در سطوح مختلف آن به صورت تصادفی جایگزین نماید.اما در متغیر مستقل هویتی محقق این توانایی را ندارد که آزمودنی ها را در سطوح مختلف متغیر جایگزین کند و ماهیت سطوح این متغیر ها به نحوی است که آزمودنی ها خود به خود و بدون دخالت محقق قبلا در آن سطوح قرار گرفته اند.