انواع مقیاس اندازه گیری متغیرها Measurement Scales
مقیاس اندازه گیری متغیرها Measurement Scales واحدهایی برای سنجش متغیرها در مطالعات علوم انسانی می‌باشند.
یک متغیر را می‌توان در سطوح مختلف اندازه‌گیری کرد.
انتخاب سطح مناسب برای اندازه‌گیری متغیر مورد مطالعه باعث می‌شود که داده‌ها مورد گردآوری گویای واقعیت مورد مطالعه باشند.
متغیرها ماهیتی کیفی دارند که با مقیاس اسمی و رتبه‌ای مورد سنجش قرار می‌گیرند.
برخی متغیرها نیز ماهیت کمی دارند و با مقیاس فاصله‌ای و نسبی مورد سنجش قرار می‌گیرند.
به‌طور کلی چهار سطح یا مقیاس برای اندازه‌گیری متغیرها می‌توان منظور داشت:
- مقیاس اسمی
- مقیاس رتبه‌ای
- مقیاس فاصله‌ای
- مقیاس نسبتی
مقیاس اسمی Nominal Scale
مقیاس اسمی برای اندازه‌گیری متغیرهای مقوله‌ای به کار می‌رود.
این مقیاس شامل حداقل دو مقوله متمایز است که هیچگونه تقدم یا تأخر در آن وجود ندارد.
به عبارت دیگر میان مقوله‌های مقیاس اسمی نمی‌توان ترتیب خاصی درنظر گرفت. مثلاً برای متغیر جنسیت، دو مقوله نمی‌توان ترتیب ویژه‌ای منظور داشت.
مقیاس رتبه‌ای Ordinal scale
مقیاس رتبه‌ای برای اندازه‌گیری متغیرهایی بکار می‌رود که پیوسته بوده و تفاوت حالتهای مختلف صفت متغیر فقط از نظر سلسله مراتب وضع افراد قابل نمایان ساختن باشد.
مثلاً برای تعیین رتبه‌های کنکور می‌توان مقیاس رتبه‌ای را بکار برد و افراد را در مراتب: رتبه اول، دوم تا رتبه آخر دسته‌بندی کرد.
از جمله متغیرهایی که مقیاس رتبه‌ای برای آنها بکار می‌رود متغیر نگرش می‌باشد.
مقیاس فاصله‌ای Interval Scale
مقیاس فاصله‌ای مقیاسی است که به‌وسیله آن می‌توان متغیرهای کمی را که دارای مبدأ اختیاری هستند اندازه‌گیری کرد.
به وسیله این مقیاس نه‌تنها می‌توان افراد را رتبه‌بندی کرد بلکه تفاوت آنها، از نظر صفت متغیر مورد مطالعه، را نیز می‌توان معین کرد.
اما این مقیاس دارای صفر مطلق نمی‌باشد. مثلاً برای اندازه‌گیری هوش، ارزیابی عملکرد از مقیاس فاصله‌ای استفاده می‌شود. چه متغیر هوش دارای مقدار صفر نمی‌باشد.
مقیاس نسبتی Ratio Scale
مقیاس نسبتی، که بالاترین سطح اندازه‌گیری است، مقیاسی است که دارای مبدأ صفر مطلق بوده و از فاصله‌های مساوی برخوردار است.
برای هردو مقدار این مقیاس می‌توان نسبتی را تعیین کرد که حاکی از بیشی مقدار صفت متغیر در یک فرد نسبت به فرد دیگر مورد مطالعه باشد.
مثلاً در اندازه‌گیری سالهای خدمت کارکنان، می‌توان فردی یافت که تازه استخدام باشد و سابقه خدمتش صفر باشد.
همچنین، مثلاً، می‌توان نسبت سابقه خدمت دو نفر که یکی دارای سابقه خدمت ۱۰ سال و دیگری۵سال است را حساب کرد.
دراین مثال، نفر اول سابقه خدمتش دوبرابر نفر دوم است و نسبت سابقه‌شان ۲ می‌باشد که مساوی نسبت سابقه خدمت دونفر دیگر از کارکنان است که سابقه خدمت آنان به‌ترتیب ۶ سال و ۳ سال می‌باشد.
به عبارت دیگر مقیاس نسبتی علاوه بر دارا بودن ویژگیهای مقیاس فاصله‌ای دارای مبدأ واقعی( صفر مطلق) نیز می‌باشد.
مقیاس اندازه گیری متغیرها در نرم‌افزار SPSS
دسته‌بندی چهارگانه سنجش متغیرهای پژوهش که توسط استنلی اسمیت استیونس ارائه شد در بیشتر منابع مورد استفاده قرار می‌گیرد.
با این وجود بسیاری از دانشجویان برای شناخت این متغیرها در نرم‌افزار SPSS دچار مشکل هستند.
همانطور که در شکل زیر نیز مشاهده می‌کنید در نرم‌افزار SPSS از سه نوع مقیاس برای سنجش متغیرهای مختلف استفاده می‌شود.
بنابراین دانشجویان همیشه از من می‌پرسند از کدام مقیاس باید استفاده کنند؟
در پاسخ باید بگویم نرم‌افزار SPSS و شرکت IBM تفاوتی بین مقیاس نسبی و فاصله‌ای در نظر نگرفته است.
بنابراین اگر از داده‌های پرسشنامه طیف لیکرت استفاده می‌کنید یا با اعداد واقعی کار می‌کنید از گزینه Scale استفاده کنید
. اگر از اطلاعات جمعیت‌شناختی یا هر نوع متغیر اسمی دیگری استفاده می‌کنید از گزینه Nominal استفاده کنید.
برخی متغیرهای جمعیت‌شناختی مانند تحصیلات نیز بهتر است روی مقیاس ترتیبی یعنی Ordinal تنظیم شوند.
اگر پرسشی داشتید در قسمت دیدگاه‌ها زیر همین مطلب مطرح کنید.
منبع : انواع مقیاس اندازه گیری متغیرها نوشته آرش حبیبی کتاب آموزش SPSS
توضیحات کاربردی و دقیق تر این موضوع را در فیلم زیر مشاهده کنید: