پرسشنامه چیست؟
یکی از راه‌های معمول متداول جمع آوری داده ها از جامعه پژوهشی پرسشنامه است.
پرسشنامه شامل دسته‌ای از پرسش‌هاست که برطبق اصول خاصی تدوین شده و به صورت کتبی و بعضی اوقات به صورت شفاهی به افراد ارائه می‌شود و پاسخگو بر اساس تشخیص خود جواب می‌دهد و هدف از جمع‌آوری اطلاعات از پاسخ دهندگان را دنبال می‌کند. اگرچه اغلب آنها را برای آنالیز آماری پاسخ دهندگان سامان داده‌اند، همیشه شرایط اینگونه نیست. استفاده از این ابزار خود مزایا و معایبی دارد . درک پرسشنامه و ویژگی‌های پرسشنامه و نقاط قوت و ضعف آن و همین‌طور حساسیت‌هایی که باید در مورد یک پرسشنامه وجود داشته باشد، کار ساده‌ای نیست.
تعاریف مختلفی از پرسشنامه ارائه شده است که در زیر چند نمونه بیان شده است:
پرسشنامه را ابزاری برای گردآوری اطلاعات از پاسخ دهنده‌ی مطلع تعریف کرده‌اند. در پرسشنامه، تاکید شده که موضوع سوالات در مورد دیدگاه‌ها و نگرش و ترجیحات مخاطب باشد.
پرسشنامه استاندارد پرسشنامه ای است که روایی و پایایی آن طی یک مطالعه در قالب یک مقاله علمی-پژوهشی با استفاده از معیارهای مناسب تایید شده باشد و طراحی آن هدفمند باشد. بنابراین پرسشنامه ای که به تازگی طراحی شده و توسط یک پژوهش معتبر بررسی نشده باشد، استاندارد محسوب نمی شود.
پرسشنامه غیراستاندارد چیست؟
پرسشنامه غیراستاندارد (محقق-ساخته) پرسشنامه ای است که شما به عنوان یک محقق با توجه به نیازها و اهداف خود طراحی کرده اید ولی روایی و پایایی آن توسط پژوهش معتبری بررسی نشده است. به این دلیل که ممکن است پرسشنامه شما دقت، حساسیت و ثبات مورد انتظار را نداشته باشد، آن را پرسشنامه غیراستاندارد نامیده اند.
دسته بندی پرسشنامه‌ها از نظر ماهوی
پرسشنامه‌ها از نظر ماهوی، به سه دسته کلی طبقه بندی می‌شود که در ادامه بررسی شده است:
- پرسشنامه‌هایی که برای شناخت علایق یا preferences به کار می‌روند (مثلا مردم به کدام جناح سیاسی علاقه دارند)؛
- پرسشنامه‌هایی که می‌کوشند نوع رفتار، عملکرد یا behaviors را شناسایی کنند (به عنوان مثال بررسی عادات غذایی کودکان مقطع ابتدایی)
- پرسشنامه‌هایی که به حقایق یا facts می‌پردازند (این پرسشنامه‌ها باید بسیار دقیق گزینش شوند و عاری از هرگونه جهت گیری شخصی تهیه شوند، زیرا مثلا وقتی قرار است میزان حقوق مردان و زنان با هم بررسی شود، دیگر نظر و عقیده مهم نیست.).
دسته بندی بر اساس ماهیت پرسشنامه‌ها
- پرسشنامه باز
در پرسشنامه باز با سوالات باز وجود دارد. در اینجا پاسخگو می‌تواند بدون محدودیت هر پاسخی را که مد نظرش باشد در مورد آن پرسش بنویسد و یا در آن زمینه توضیح دهد.
مزایا: در اینگونه سوالات، اطلاعات دقیق تر، کامل تر و دارای ارزش بیشتری هستند
معایب: طبقه بندی و نتیجه گیری از آنها مشکل تر و به تجربه زیاد و همچنین زمان بیشتر نیاز دارد.
- پرسشنامه بسته
در پرسشنامه بسته پرسش‌های بسته وجود دارد. برای هر پرسش تعدادی گزینه و پاسخ انتخاب شده که فرد پاسخ دهنده باید یکی از آنها رابه عنوان پاسخ برگزیند. هریک از پاسخ‌ها به گونه‌ای تنظیم شده که در عین منطقی بودن برای آن سوال از پاسخ مربوط به دیگر سوالات مجزا باشد.
مزایا:
پاسخ‌ها را می‌توان به سرعت نوشت و تجزیه و تحلیل و طبقه بندی پاسخ‌ها نیز ساده‌تر است.
معایب:
اطلاعات به دقت و کاملی پرسش نامه باز نیست.
پس هیچ کدام از پرسشنامه‌ها کامل نیستند و مزایا و معایب خاص خود را دارند. می‌توان نتیجه گرفت که ترکیب پرسشنامه باز و بسته می‌تواند کامل و با ارزش باشد.
قوانین ابتدایی تهیه پرسشنامه
تمامی پرسشنامه‌ها، فارغ از موضوع، باید از یک سری قوانین پیروی کنند که به شرح زیر است:
- سوالات باید منظور خود را به فرد مقابل برسانند. یعنی جمله بندی و گزینه‌های احتمالی نباید پرسش شونده را به مشکل بیاندازد؛
- سوالات باید سلایق مختلف را دربرداشته باشند و نباید فرد ناچار شود نظری جز عقیده خود را اعلام کند. یعنی فردی که نظر Q را دارد نباید ناچار شود که A را انتخاب کند؛
- پرسشنامه‌های استاندارد معمولا پس از اتمام بخش اصلی، قسمتی به عنوان open”answer دارند و از این طریق، می‌کوشند جنبه‌های جدید مساله را از دید مخاطب بشناسند؛
- هر آیتم تنها یک موضوع را بررسی می‌کند؛ فرضیه سازی درباره شیوه پاسخ گویی مجاز نیست؛ سوال به هیچ عنوان نباید فرد را به سمت و سویی مشخص هدایت کند؛ ایجاد ذهنیت منفی از طریق کلام در متن سوال غیرمجاز است.
باید بدانیم استفاده از پرسشنامه های غیر استاندارد می تواند کل پژوهش را زیر سوال ببرد و محقق را دچار دردسر اساسی نماید. معمولاً محققان تازه کار و دانشجویانی که تجربه چندانی در تحقیق ندارند ، ممکن است به خاطر رایگان بودن! یا در دسترس بودن این نوع پرسشنامه ها از آن ها استفاده کنند! اما باید بدانیم استفاده از ابزارها بعد هزینه چندین برابر هزینه تهیه یک پرسشنامه استاندارد را به محقق تحمیل خواهند نمودو برای درک بهتر موضوع نیاز است بدانیم همه ساله تعداد قابل توجهی پژوهش رد می‌شوند زیرا مشخص می‌شود فرض آنها روی پرسشنامه‌ای غلط استوار شده و از وب سایت‌های نامعتبر دانلود پرسشنامه انجام شده است. ما در سایت رَوا 20 WWW.rava20.ir سعی کرده ایم که مجموعه از پرسشنامه های استاندارد را ارائه کنیم. البته سایت ما دارای پرسشنامه های رایگان نیز می باشد اما به هیچ وجه استفاده از این پرسشنامه ها پیشنهاد نمی شود.
علاوه بر این لیست انواع پرسشنامه ها ی استاندارد در دو صفحه ارائه شده است و انواع پرسشنامه برای سنجش یک متغیر کنار هم آمده است تا محقق با بررسی خود و استفاده از نظر استاد راهنما مناسب ترین آن ها را انتخاب کنید.به امید روزی که هیچ پژوهشی به خاطر نبود ابزار استاندارد رد نشود و نمره ی پایان نامه ی هیچ دانشجویی به خاطر این مشکل کم نشود.
برای مشاهده لیست همه ی پرسشنامه های استاندارد لطفا همین جا روی پرسشنامه استاندارد کلیک فرمایید.