پرسشنامه ویژگی های معلم اثربخش در آموزش مجازی
معلم اثربخش در آموزش مجازی (Online Effective Teacher) کسی است که فراتر از تسلط بر محتوا و فناوری، بتواند حضور آموزشی قوی (Teaching Presence)، حضور اجتماعی (Social Presence) و حضور شناختی (Cognitive Presence) را در محیط مجازی ایجاد کند (Garrison, 2017). تحقیقات متعددی ویژگیهای کلیدی این معلمان را شناسایی کردهاند که در ادامه به مهمترین آنها بهصورت علمی و تخصصی اشاره میشود:
۱. تسلط بر شایستگیهای فناوری آموزشی (TPK و TPCK) معلم اثربخش باید دانش فناوری (TK)، دانش محتوایی (CK) و دانش педагогیکی (PK) را بهصورت یکپارچه ترکیب کند (Mishra & Koehler, 2006). او نه تنها با سامانه مدیریت یادگیری (LMS) مانند Moodle یا Google Classroom کار میکند، بلکه میداند کدام ابزار (مثل Zoom breakout rooms، Padlet، Mentimeter، یا Kahoot) در چه موقعیتی بیشترین تأثیر یادگیری را دارد.
۲. طراحی آموزشی دقیق و هدفمند معلمان اثربخش پیش از شروع کلاس، اهداف یادگیری را بهصورت شفاف و قابل اندازهگیری (SMART) تدوین کرده و فعالیتها را بر اساس مدلهای معتبر طراحی میکنند (مثل Gagné’s Nine Events یا Community of Inquiry). آنها از «یادگیری معکوس» (Flipped Learning) و «یادگیری ترکیبی» (Blended) بهصورت آگاهانه استفاده میکنند.
۳. ایجاد حضور آموزشی قوی (Teaching Presence) بر اساس مدل جامعه پرسوجو (Community of Inquiry)، معلم اثربخش سه نقش کلیدی ایفا میکند:
- تسهیل گفتمان (Facilitating Discourse): بازخورد سریع، هدفمند و فردی
- آموزش مستقیم (Direct Instruction): ارائه محتوای کوتاه، جذاب و چندرسانهای
- طراحی و سازماندهی (Design & Organization): برنامهریزی دقیق جلسات، زمانبندی واضح و دسترسی آسان به منابع
۴. مهارت بالای ارتباط و تعامل انسانی تحقیقات نشان میدهد مهمترین عامل ترک تحصیل در آموزش مجازی، احساس انزوا است (Lee & Choi, 2011). معلم اثربخش با استفاده از:
- ویدئوهای کوتاه معرفی شخصی،
- جلسات همزمان با دوربین روشن،
- فعالیتهای گروهی کوچک،
- بازخوردهای صوتی یا ویدیویی شخصی، حس «بودن با هم» را ایجاد میکند.
۵. ارزیابی اصیل و مستمر (Authentic & Formative Assessment) بهجای آزمونهای سنتی، از پروژههای واقعی، پورتفولیوهای دیجیتال، بحثهای همتا، روبریکهای شفاف و ابزارهای خودارزیابی استفاده میکند. بازخورد او سریع (در کمتر از ۴۸ ساعت)، مشخص، قابل عمل و تشویقکننده است.
۶. انعطافپذیری و همدلی عاطفی (Empathy & Flexibility) معلمان اثربخش به تفاوتهای فردی (یادگیری، فرهنگ، دسترسی به اینترنت، شرایط زندگی) حساساند و سیاستهای انعطافپذیر (مثل ضبط جلسات، مهلتهای قابل تمدید، گزینههای مختلف ارسال تکلیف) ارائه میدهند.
۷. یادگیری مداوم و خودتنظیمی حرفهای آنها خودشان نیز یادگیرنده هستند؛ در دورههای MOOC شرکت میکنند، بازخورد دانشآموزان را جدی میگیرند و مدام رویکرد خود را بهبود میبخشند.
در نهایت، معلم اثربخش مجازی کسی نیست که صرفاً «کلاس را به اینترنت وصل کند»، بلکه محیط یادگیری را از نو طراحی میکند تا حتی در غیاب حضور فیزیکی، یادگیری عمیق، تعامل معنادار و انگیزه پایدار شکل گیرد.
هدف این پرسشنامه ارزیابی ویژگی های معلم اثربخش در آموزش مجازی است . دارای 18 گویه است و 3 مولفه مهارتهای ارتباطی، مهارتهای فنی و مهارتهای انگیزشی معلمان را ارزیابی می کند.