بررسی پایایی آزمون ساخته شده

پایایی سؤالات باید مورد ارزیابی قرار بگیرند و سؤالاتی که دارای پایایی مناسبی نیستند به تحلیل عاملی برای بررسی روایی سازه آزمون وارد نشوند. با ارزیابی پایایی سؤالات در این مرحله، سؤالاتی از آزمون که دارای پایایی مناسبی نیستند و یا با حذف آن ها پایایی آزمون افزایش می یابد بایستی حذف شوند.

تعریف پایایی و روش های تعیین آن

ارزیابی عینی آزمون های روانی قبل از هر چیز مستلزم بررسی درجه پایایی و اعتبار آنها در موقعیت های معین است (براهنی، 1379). پایایی یک وسیله اندازه گیری به دقت آن اشاره می کند. یک آزمون در صورتی دارای پایایی است که اگر آن را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار به گروه واحدی از افراد بدهیم ، نمرات حاصل از این چندین بار اجرا نزدیک به هم باشند. اگر آزمودنی درهر بار اجرا نتایج مختلفی به دست بیاورد ، آن آزمون یک آزمون پایا نخواهد بود و در واقع هر چیز را به درستی اندازه نخواهد گرفت .اگر یک آزمون چیزی را اندازه گیری نکند، هیچ اطلاعات مفیدی به ما نخواهد داد. بنابر این برای آن که آزمونی روا باشد ، اول باید پایا باشد، پس پایایی شرط روایی است (سیف، 1375).

روش های تعیین پایایی دو مفهوم دارد: یکی پایایی نمره های آزمون در طول زمان که به دو روش قابل اندازه گیری است: باز آزمایی و آزمون های همتا؛ معنای دوم پایایی به همسانی درونی آزمون اشاره دارد و مفهوم آن این است که سوالات آزمون تا چه اندازه با یکدیگر همبستگی متقابل دارند و به چهار روش دو نیمه کردن، کودر ریچاردسون، آلفای کرانباخ و پایایی مصححان قابل محاسبه است (دلاور ،1376). هر یک از این روش ها در زیر توضیح داده می شوند:

روش های بررسی ثبات زمانی

روش باز آزمایی: در این روش آزمون واحدی دو بار روی یک گروه اجرا می شود و ضریب همبستگی بین نمرات حاصل از دو بار اجرا ی آزمون محاسبه می شود ؛ همبستگی که از این روش به دست می آید، حالت خاصی از ضریب روایی است که در اصطلاح به آن ضریب ثبات یا پایایی آزمون گفته می شود. در این روش خطای ناشی از منابع درونی به حساب نمی آیند. این روش فقط در مورد آزمون هایی مناسب است که علاوه بر شرایط یکسان اجرا ، تکرار آزمون اثر قابل توجهی در نتایج آن نداشته باشد (شریفی، 1381).

روش آزمون های همتا: در این روش از یک آزمون دو فرم موازی یا هم ارز تهیه می کنند. دو فرم وقتی معادل و موازی یکدیگر هستند که میانگین و واریانس آنها برابر باشد. در این روش، دو فرم آزمون همزمان یا با فاصله ی زمانی کوتاهی روی یک گروه واحد اجرا می کنند و ضریب همبستگی بین نمرات حاصل از دو فرم آزمون را محاسبه می کنند . ضریب به دست آمده همان ضریب پایایی آزمون به حساب می آید . استفاده از این روش در مواردی که امکان تهیه ی تعداد سوالات زیاد و هم ارز وجود دارد امکان پذیر است (کرمی 1382).

روش های بررسی همسانی درونی آزمون

روش پایایی مصححان: در آزمون های تشریحی ، خلاقیت و فرافکن که نمره گذاری عینی نیست و نتایج تا حدود زیادی وابسته به قضاوت نمره گذاران است ، از این روش برای بررسی پایایی آزمون استفاده شده که این امر در سه مرحله انجام پذیر است: 1. از جامعه موردنظر نمونه ای که معرف است انتخاب می شود 2. پاسخ نامه های آزمون توسط دو یاچند نمره گذار مجرب نمره گذاری می شود 3 . ضریب همبستگی بین نمره گذاران محاسبه شده که ضریب حاصل ضریب پایایی مصححان نام دارد (دلاور ، 1376).

روش دو نیمه کردن آزمون : در این روش آزمون یک بار روی گروهی اجرا و سپس آزمون به دو نیمه تقسیم می شود. بهترین روش دونیمه کردن آزمون ان است که سوالات فرد در یک گروه و سوالات زوج در گروه دیگر قرار داده شوند. ضریب همبستگی حاصل از نمرات دو نیمه آزمون ضریب پایایی هر یک از دو نیمه آزمون خواهد بود ؛ برای محاسبه ی ضریب پایایی کل آزمون از فرمول پیشنهادی اسپیرمن- براون[1] استفاده می شود که مشروط به یکسان بودن واریانس نمره های دو نیمه آزمون است. این ضریب همیشه حد پایین آزمون را بر آورد می کند و احتمال دارد که ضریب پایایی وقعی آزمون از آن بیشتر باشد (کرمی، 1382).

روش ضریب آلفا: در این روش به دلیل این که آزمون فقط یکبار اجرا می شود، اثرات فاصله زمانی باز آزمایی از قبیل حافظه و تمرین به حداقل می رسد. روش همسانی به جای ثبات نتایج آزمون بر  یکنواختی و هماهنگی ماده ها یا اجزای تشکیل دهنده ی یک آزمون تاکید دارد. این روش در صورتی به کاربرده می شود که پاسخ های آزمون به صورت دو گزینه ای و پاسخ درست یا غلط نیست، بلکه پاسخ ها روی پیوستاری قرار دارد که آزمودنی نظر خود را روی این پیوستار مشخص می کند. اگربا حذف سوال میزان آلفاکاهش یابد نشان دهنده ان است که سوال مزبور سهم مثبتی در پایایی آزمون داشته است و اگر با حذف سوال میزان پایایی افزایش پیدا کند، در این صورت سوال دارای همسانی کمتری با سوال های دیگر بوده و در پایایی سهمی ندارد (کرمی ،1382).

روش کودر- ریچاردسون[2]: برای آزمون هایی که سوالات آنها با هم همگن نیستند یا سوال های  آن از گروه های مختلف تشکیل شده اند و یا نمره گذاری سوالات با هم یکسان نیست، از روش کودر-ریچاردسون استفاده می شود؛ در این روش نیز آزمون یک بار اجرا می شود اما همه ماده های آزمون تحلیل می شوند. معروف ترین روش های کودر-ریچاردسون زمانی به کار می رود که سوالات به صورت صفر و یک نمره گذاری می شود، یا علاوه بر نمره گذاری صفر و یک سوالات، شرط یکسان بودن درجه دشواری سوال ها نیز وجود داشته باشد (دلاور،1381).

[1] . Spearman-brown

[2] . Kuder-Richardson