آزمون چند متغیره تحلیل مسیر در spss

چکیده

برای بررسی روابط علی بین متغیرها به طور هماهنگ تلاش های زیادی در دهه اخیر صورت گرفته است. یکی از روش های امید بخش در این زمینه معادلات ساختاری یا تحلیل چند متغیری با متغیرهای پنهان است. از این روش تحت عنوان مدل علی و تحلیل  انکوانام  شده است. از طریق این روش می توان قابل پذیرش بودن مدل های نظری را در جامعه های خاص با استفاده از داده های همبستگی، غیر آزمایشی و آزمایشی تحلیل کرد. فرضیه مورد بررسی در یک مدل معادلات ساختاری، یک ساختار علی ویژه  بین گروهی ا از متغیرهای غیرقابل مشاهده است. این متغیرها ها از طریق گروهی از متغیرهای آشکار اندازه گیری می شود یک مدل معادلات ساختاری کامل از دو جزء بوجود شده است:

الف) یک مدل ساختاری که ساختار علی خاصی را بین متغیرهای پنهان  در نظر می گیرد و

ب) یک مدل اندازه گیری که روابطی را بین متغیرهای پنهان و متغیرهای آشکار تعریف می کند. هنگامی که داده های بدست آمده از نمونه مورد بررسی به صورت طیف  همبستگی یا کواریانس در آید و توسط گروهی  از معادلات رگرسیون تعریف شود، مدل را می توان با استفاده از نرم افزارهای مرتبط تحلیل کرد و نتایج  آن را برای جامعه ای که نمونه از آن استخراج شده بدست آورد.

این تحلیل برآوردهایی از پارامترهای مدل (ضرایب مسیر و جملات خطا) و همچنین چند ویژگی  برای خوب بودن  نتایج بدست آمده فراهم می آورد. تخمین  پارامترها و اطلاعات مربوط به خوب بودن  تحلیل  را می توان برای تغییرات احتمالی در مدل و آزمون دوباره مدل نظری مورد آزمون قرار داد

 مقدمه

یکی از شیوه های تحلیل داده های آماری، تحلیل مسیر است که بیشتر با استفاده از رگرسیون چند متغیره انجام می گیرد. این روش برای تحلیل  مدل های علی به کار گرفته می شود و مستلزم طرح  مدلی به صورت نمودار علی است و در واقع رابطه علی را نشان می دهد و به ما کمک می کند بدانیم چه می خواهیم بگوییم. علاوه برآن  تحلیل مسیر، شکلی از تحلیل رگرسیون عملی است که در آن برای حل کردن مسئله با تحلیل  فرضیه های پیچیده، از نمودار مسیر استفاده می شود. تحلیل مسیر یکی از چندین تحلیل آماری است که تحت عنوان مدل معادلات ساختاری شناخته شده اند. این روش امکان تحلیل روابط علی بین دو یا چند متغیر را بوجود می آورد، که ممکن است به صورت مستقل، وابسته، گسسته یا پیوسته، پنهان یا آشکار و یا هر دو در یک معادله خطی به کار روند. تحلیل مسیر معمولا در تحقیقات اکتشافی و تحلیل های نظریه ثانویه بکار می رود. یک محقق می تواند گروهی از  داده ها را برای بررسی روابط غیر قابل پیش بینی بین متغیرها تحلیل کند، خواه بطور مستقیم باشد، خواه غیر مستقیم، و به همین ترتیب از طریق  مدل های گوناگون  بهترین مدل را به دست آورد. همچنین می تواند نظریه ها را به وسیله برقراری ارتباط  که  پیش بینی شده اند  یا مورد شک هستند تحلیل کند و از این طریق بهترین  مدل را بدست آورد.

تحلیل چند متغیره تحلیل مسیر

تحلیل مسیر روش آماری به کار بردن  ضرایب بتای استاندارد رگرسیون چند متغیرى در مدل هاى ساختاری است. هدف تحلیل مسیر به دست آوردن تخمین های کمى روابط علّى  بین گروهی از متغیرهاست. ساختن یک مدل علّی الزاما به معنای وجود روابط علّی در بین متغیرهای مدل نیست بلکه این روابط علی بر اساس فرضیه های همبستگی و نظریه و پیشینه تحقیق استوار است. تحلیل مسیر به ما می گوید که کدام مسیر مهمتر و یا معنادارتر است.

ضرایب مسیر براساس ضریب استاندارد شده رگرسیون تحلیل مى شود. یک متغیر به صورت مجموعه ای از دیگر متغیرها در نظر گرفته مى شود و مدل رگرسیونى آن طرح مى شود. برای بدست‌آوردن تخمین های ضرائب اصلی مسیر کافی است هر متغیر وابسته (درونزا) به متغیرهائی که مستقیماً تحت تأثیر آن است برگردانده می شود.

به بیان دیگر برای تخمین های هر یک از مسیرهای مشخص شده، ضرائب استانداردشده رگرسیون (یا ضرائب مسیر)  مورد محاسبه قرار می گیرد. این ضرائب از طریق ایجاد  معادله‌های ساختاری یعنی معادله‌هائی که ساختار روابط در نظر گرفته شده  در یک مدل را معین  می‌سازد به دست می‌آیند. تحلیل مسیر صرفًا بر روی متغیرهای دیده  شده قابل انجام است.

مشروط کردن مدل نظری

برای ساختن یک مدل از طریق تحلیل مسیر، ده شرط بیان شده است که به کمک آنها، امکان تجزیه و تحلیل علّی فراهم می‌شود. درده شرط بحث، شده هفت شرط اول مدل نظری مناسبی را برای تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری علّی ایجاد می کند

. بیان رسمی نظری در قالب مدل ساختاری ۲. وجود منطق نظری برای فرضیه‌های علّی ۳. مشخص ‌نمودن نظم علّی ۴. مشخص‌نمودن مسیر روابط علّی ۵. نوشتن معادلات توابع ۶. معین ‌نمودن مرزهای مدل ۷. ثابت بودن  مدل ساختاری ۸. کاربردی‌کردن متغیرها ۹. تأیید تجربی معادلات کاربردی ۱۰. نتیجه گیری مدل ساختاری از طریق  داده‌های تجربی

اصول طرح نمودار مسیر

1. نبود حلقه ۲. نبود مسیر رفت و برگشت بین متغیرها ۳. حداکثر تعداد رابطه های اجازه داده شده بین متغیرهای درونی برابر با تعداد مسیرها در تحلیل مسیر یک متغیر ممکن است همزمان  هم نقش متغیر مستقل و یا وابسته را داشته باشد . به عبارت دیگر یک متغیر در مدل علّی ممکن است نسبت به بعضی متغیرها مستقل و نسبت به بعضی دیگر وابسته باشد. برای جلوگیری از ابهام و سردرگمی به جای مستقل و وابسته از دو عنوان  دیگر برای مشخص کردن  نوع متغیرها در روش تحلیل مسیر استفاده می شود.

متغیر های درونی و بیرونی

کلیه متغیرهای موجود در یک مدل و الگوی علی دارای دو نوع اصلی است. نوع اول متغیر برونی است و نوع دوم متغیر درونی نام دارد. متغیر بیرونی متغیری است که هیچ تاثیری  از سایر متغیرهای الگو و مدل طراحی شده قبول نمی کند. در حقیقت مقدار متغیر ببیرونی  توسط بقیه  متغیرهای درونی مدل مشخص نمی شود بلکه مقدار آن دربیرون از  مدل مشخص می شود. متغیر درونی (وابسته) متغیری است که از حداقل یک متغیر دیگر در مدل و الگوی طراحی شده تاثیر می گیرد. مقدار متغیر وابسته توسط سایر متغیرهای درونی مدل مشخص می شود. بنابراین بر اساس تعریف یک متغیر نمی تواند همزمان هم وابسته و هم مستقل باشد. از نظر نموداری متغیر مستقل متغیری است که  با هیچ فلشی نشان داده  نمی شود در حالیکه متغیر وابسته  متغیری است که حداقل یک فلش به سمت  آن می رود و توسط یک فلش نشان داده می شود.

مسیر

مسیر در مدل علّی نشان دهنده تاثیر یک متغیر بر متغیر دیگر است. در تحلیل مسیر معمولا مسیر را با یک فلش جهت دار یک جهته  که ازمتغیر مستقل به متغیر مربوطه وابسته  رسم شده است نشان می دهند. نمایش تحلیل مسیر دارای یک نمایش ریاضی است که به صورت عمومی داده می شود. حرف i نشان دهنده  متغیر مستقل حرف jنشان گر متغیر وابسته است و همواره اصل j>I برقرار است به عبارت دیگر I متغیر ی  است که تحت تاثیر قرار می گیرد  و j متغیری است که تاثیر می گذارد بر روی آن . پس مسیر فرضی ۴۱ pیعنی یک متغیر بر چهار متغیر دیگر موثر است یا این که متغیر یک متغیر مستقل و متغیرچهار متغیر وابسته است

جملات اشتباه

جمله اشتباه نشان دهنده میزانی از واریانس متغیر وابسته است که از سوی متغیرهای موثر بر آن تحلیل می شود بنابراین در یک مدل علّی به تعداد متغیرهای وابسته، جمله اشتباه وجود دارد. جمله اشتباه را معمولا با حرف e یا d نشان می دهند.

طراحی مدل مسیر

محقق بر اساس تحقیقات قبلی مشابه و دارای ارتباط شروع  به انتخاب متغیرها و تعیین روابط علّی بین آنها بر اساس منطق تحلیلی و نظری می نماید. نتایج  این مرحله ممکن است گروهی از فرضیه های مرتبط و منسجم باشد که معمولا از طریق طرح  و یا مدل ریاضی بیان می شود. در تحقیقات علوم اجتماعی مدلهای مفهومی معمولا به شکل رسم کردن مدل و  رسم نمودار بیان می شوند.

انواع مدلهای تحلیل مسیر

1. مدل متغیرهای مستقل : همان رگرسیون چندگانه است اما بین متغیرهای مستقل ۲. همبستگی برقرار نمی شود. ۳. مدل وابسته : مدل وابسته همانند مدل مستقل است با این تفاوت که بین برخی متغیرهای مدل رابطه وجود دارد. ۴. مدلهای دارای متغیر تعدیل کننده : حداقل یک متغیر تعدیل کننده  بین دو متغیر دیگر قرارمی گیرد. ۵. مدلهای دارای متغیر میانجی : یک متغیر بر ارتباط بین دو متغیر دیگر اثر تعدیل کننده  دارد. ۶. مدلهای یک طرفه :جهت فلشها به یک طرف بوده و برگشت به عقب ندارد یعنی همه مسیرها به یک سمت هستند. ۷. مدلهای دوطرفه : جهت فلشها و مسیرها دارای حرکت به طرف  عقب بوده و یک حلقه درست می کند. این نوع مدلها در مطالعات علوم اجتماعی و جامعه شناسی زیاد استفاده نمی شود  .

آزمون مدل نظری

برای تحلیل  مدل نظری می توان از رگرسیون در نرم افزار اس پی اس اس  و معادلات ساختاری در نرم افزارهایی مانند .. آموس و لیزرل استفاده نمود. در نرم افزار اس پی اس اس  به تعداد متغیرهای وابسته  باید از گزینه رگرسیون خطی چندگانه و یا ساده استفاده نمود. لیکن در نرم افزار آموس مدل نظری تحقیق به صورت یکجا تحلیل می شود

انواع رابطه  بین متغیرها در نمودار تحلیل مسیر

دو روشی که یک متغیر مستقل  ممکن است بر یک متغیر وابسته تأثیر بگذارد. ۱. اثر مستقیم: نشان دهنده  یک اثر مستقیم متغیر x بر روی متغیر y است (x1 ® y ) 2. اثر غیر مستقیم: یک اثر غیرمستقیم متغیر x بر روی y از طریق یک متغیر مستقل دیگر.رابطه بین X و Y وقتى غیر مستقیم است که X علت Z است و Z نیز به نوبه خود در Y تاثیر می گذارد  . بسیاری از پژوهشگران تمایل دارند  اثر کلی یک متغیر را بر متغیر دیگر حساب کنند کنند این کار با استفاده از روش  جمع اثر مستقیم با مجموع آثار غیرمستقیم آن به دست می‌آید. آثار غیرمستقیم از طریق حاصلضرب ضرائب هر مسیر بدست می آید : ۳. اثر نامشخص: رابطه بین X و Y وقتى نامشخص  است که Z علت هر دو متغیر X و Y باشد. ۴. اثرات تبیین  نشده: رابطه بین دو متغیر وقتى تبیین  نشده است که هر دوى آنها مستقل  بوده و بنابراین تبیین تغییر پذیرى بین آنها توسط مدل ما  ممکن  نباشد

بوجود آورندگان  آزمون تحلیل مسیر

تحلیل مسیر در سال ۱۹۱۸ توسط سیول رایت طرح  شد که تا سال ۱۹۲۰ مطالب بسیاری را در مورد آن نوشته است. و از آن زمان برای مدل سازی های پیچیده در زمینه روان شناسی، اقتصاد و جامعه شناسی به کار رفت

 نوع آزمون تحلیل مسیر (توضیح  علت پارامتریک ؛ ناپارمتریک و …)

آزمون تحلیل مسیر جزء آزمون های نرمال بحساب می آید دلایل آن به شرح زیر می باشد: ۱. هر یک از موارد مشاهده شده مستقل است، یعنی اینکه انتخاب یک مورد به انتخاب مورد دیگری وابسته نیست. ۲. واریانس متغیرها مساوی یا تقریبا مساوی است. ۳. توصیف متغیرها براساس مقیاس فاصله ای یا نسبی انجام می گیرد. ۴. توزیع نمره ها در جامعه نرمال یا نزدیک به توزیع نرمال است

شرایط استفاده از آزمون تحلیل مسیر (در مقیاس اسمی، ترتیبی و ..)

برخی از فرضیه های  به کار گیری تحلیل مسیر به شرح زیر می باشد: ۱. کالین  سفارش می کند که به ازای هر شاخص ( نه متغیر) در مدل حداقل ۱۰ مورد به محدوده  نمونه اضافه باید کرد . در نظر گرفتن نسبت ۲۰ نمونه برای هر شاخص بسیار خوب است . ۲. مقیاس فاصله ای و نسبتی بودن برای متعیرهای مدل. اگر چه در مطالعات علوم اجتماعی از طیف لیکرت به مقدار زیادی  استفاده می شود و این مقیاس رتبه ای است لیکن بسیاری از محققان مقیاس لیکرت  را بصورت  ، مقیاس فاصله ای در نظر می گیرند. ۳. وجود رابطه خطی بین متغیرهای مستقل  با متغیر وابسته ۴. غیر همبسته بودن جملات اشتباه  متغیرها . ۵. نرمال بودن داده ها و مشخص کردن آن با آزمون ۶. عدم وجود وابستگی چندگانه : وابستگی  چندگانه زمانی ایجاد می شود  که بین حداقل دو متغیر مستقل همبستگی زیادی وجود داشته باشد. ۷. تک بودن متغیرها : یک متغیر از ترکیب دو متغیر غیر اصلی بوجود آمده باشد  و متغیرهای فرعی دارای رابطه  دارای علامت مشابه با سایر متغیرها باشد. ۸. تجزیه همبستگی : همبستگی = اثرات مستقیم + اثرات غیرمستقیم

به کار گیری آزمون تحلیل مسیر

آزمون تحلیل مسیر امکان آزمون روابط علی بین دو یا چند متغیر رابوجود می آورد  ، که ممکن  است به صورت مستقل، وابسته، گسسته یا پیوسته، پنهان یا آشکار و یا هر دو در یک معادله دارای رابطه همبستگی به کار روند)

حل مثال با نرم افزار اس پی اس اس spss

به منظور بررسی رابطه بین سرمایه روانشناختی و مشغولیت تحصیلی با میانجی  انگیزه پیشرفت در دانش آموزان دختر پایه اول متوسطه پژوهشی انجام گرفت که تعداد ۱۰۰ دانش آموز پسر پایه اول متوسطه به عنوان نمونه برای تحقیق انتخاب شدند و فرضیه های زیر مورد تحلیل قرار گرفت: فرضیه ۱. سرمایه روانشناختی بر انگیزه پیشرفت تاثیر مثبت دارد. فرضیه ۲. سرمایه روانشناختی بر مشغولیت تحصیلی تاثیر مثبت دارد. فرضیه ۳. انگیزه پیشرفت بر مشغولیت تحصیلی تاثیر مثبت دارد. فرضیه ۴. سرمایه روانشناختی از طریق انگیزه پیشرفت بر مشغولیت تحصیلی اتاثیر مثبت دارد. این روابط در الگوی پیشنهادی حاضر در نمودار ۱ نشان داده شده اند.

آموزش روش تحلیل مسیر در اس پی اس اس

همانگونه که نتایج جدول ۱ نشان می دهد، میانگین و انحراف معیار آزمودنی های کل نمونه (۱۰۰) به ترتیب در سرمایه روانشناختی (۱۴۵) و (۲۳.۳۴)، انگیزه پیشرفت (۴۵/۷۵) و (۶۳/۷) و مشغولیت تحصیلی (۷۳/۶۸) و (۲۹/۴۲) است.

میانگین و انحراف معیار هر یک از خرده شاخص  های پنهان  به طور مفصل در جدول ۱ ارائه شده است.

آموزش روش تحلیل مسیر در اس پی اس اس spss

رابطه  همبستگی متغیرهای پژوهش در جدول ۲ نشان داده شده است.

آموزش روش تحلیل مسیر در اس پی اس اس spss

همانطور که نتایج  جدول ۲ نشان می دهد، همه رابطه های  همبستگی بین متغیرها در سطح ۰۱/۰ معنی دار هستند. این تحلیل های همبستگی نظریه ای  در خصوص روابط دومتغیری بین متغیرهای پژوهش را ایجاد  می‌کنند.

جهت آزمودن همزمان روابط درنظر گرفته شده  در پژوهش حاضر، روش الگویابی معادلات ساختاری  اجرا شده است. نمودار ۲ الگوی پایانی پژوهش حاضر و ضریب های  مسیر در میان متغیرها را نشان  می دهد.

آموزش روش تحلیل مسیر در اس پی اس اس spss

جدول ۳ الگوی ساختاری، مسیرها و ضریب های  استاندارد آن ها در الگوی نهایی  این پژوهش  را نشان می دهد. جدول ۳ نشان می دهد که همه ضریب های  مسیرهای مستقیم در الگوی نهایی معنی دار هستند.

آموزش روش تحلیل مسیر در اس پی اس اس spss

یافته های مربوط به فرضیه های الگوی پیشنهادی

در این بخش ابتدا مسیرهای مستقیم الگو و سپس یافته های مربوط به مسیرهای غیرمستقیم (به طور واسطه ای ) گزارش می شوند.

مسیرهای مستقیم الگوی مطرح شده

یافته های مربوط به فرضیه های مستقیم الگوی مطرح شده با توجه به نتایج  جدول ۳ مورد بررسی قرار می گیرند:

فرضیه ۱. سرمایه روانشناختی بر انگیزه پیشرفت تاثیر مثبت دارد. سرمایه روانشناختی + انگیزه پیشرفت با توجه  به جدول شماره ۳ ضریب مسیر سرمایه روانشناختی با  انگیزه پیشرفت معنی‌دار می باشد (۲۵۵/۰ =β، ۰۰۳/۰ =Ƥ(. این نتیجه ، فرضیه ۱ را تأیید می کند.

فرضیه ۲. سرمایه روانشناختی بر مشغولیت تحصیلی تاثیر مثبت دارد. سرمایه روانشناختی + مشغولیت تحصیلی با توجه  به جدول شماره ۳ ضریب مسیر سرمایه روانشناختی به مشغولیت تحصیلی معنی دار می‌باشد (۷۹۹/۰ =β، ۰۰۰۱/۰ =Ƥ(. این نتیجه ، فرضیه ۲ را تأیید می کند.

فرضیه ۳. انگیزه پیشرفت بر مشغولیت تحصیلی تاثیر مثبت دارد. انگیزه پیشرفت + مشغولیت تحصیلی با توجه  به جدول شماره ۳ ضریب مسیر انگیزه پیشرفت به مشغولیت تحصیلی معنی دار می باشد (۲۱۲/۰ =β، ۰۰۴/۰ =Ƥ(. این نتیجه ، فرضیه ۳ را تأیید می کند.

مسیرهای غیرمستقیم الگوی مطرح شده

با توجه به مسیرهای غیرمستقیم مطرح  شده به بررسی روابط تعدیل کننده  متغیرهای مدل مطرح شده  در پژوهش حاضر می پردازیم .

یافته های مربوط به روابط واسطه ای متغیرهای مطرح  شده

در این بخش نتایج حاصل از آزمون فرضیه های مربوط به مسیرهای غیرمستقیم و تاثیرهای  واسطه-ای بیان  خواهند شد. در این پژوهش، ۱ فرضیه بر اساس وجود روابط غیرمستقیم است.

فرضیه ۴. سرمایه روانشناختی از طریق انگیزه پیشرفت بر مشغولیت تحصیلی تاثیر مثبت غیرمستقیم دارد.

برای تعیین معنی داری روابط واسطه ای، از بوت استراپ استفاده شده است. جدول ۴ نتایج حاصل از بوت استراپ در برنامه ماکرو، پریچر و هیز (۲۰۰۸) را در رابطه سرمایه روانشناختی و مشغولیت تحصیلی با میانجی گری انگیزه پیشرفت نشان می دهد.

آموزش روش تحلیل مسیر در اس پس اس اس spss

مطابق با جدول ۴ محدوده  پایین محدوده  اطمینان برای انگیزه پیشرفت به عنوان متغیر تعدیل کننده  بین سرمایه روانشناختی و مشغولیت تحصیلی (۰۲۳۶/۰) و حد بالای آن (۱۳۶۶/۰) است.

محدوده  اطمینان برای این محدوده  اطمینان ۹۵ و تعداد نمونه گیری مجدد بوت استراپ ۲۰۰ است. با توجه به اینکه صفر بیرون از این محدوده  اطمینان قرار می گیرد، این رابطه با واسطه  معنی دار بوده و فرضیه ما مورد  تأیید قرار می گیرد.

 کافه پروژه 

استفاده از افزونه فارسی ویراستیار در Word

نوشته

نرم افزار لیزرل و انجام مدلسازی معادلات ساختاری با آن

نوشته

تحلیل داده های آماری با نرم افزارهای کمی و کیفی

نوشته

آشنایی با نرم افزار متلب

نوشته

معرفي نرم افزار آموس يا اي موس (Amos)