نکات مهم و ضروری در طراحی پرسشنامه طیف لیکرت

پرسشنامه طیف لیکرت مجموعه‌ای از گویه‌ها یا سنجه‌ها است که پاسخ‌دهنده با ملاحظه آنها و براساس یک مقیاس پنج یا هفت درجه پاسخ لازم را ارائه می‌دهد. پرسشنامه پژوهش یکی از پرکاربردترین ابزارهای گردآوری اطلاعات در روش پژوهش است که به‌طور مرسوم با طیف لیکرت طراحی می‌شود.

در واقع یکی از ابزارهای رایج تحقیق و روش مستقیم برای گردآوری داده‌های تحقیق است. تهیه پرسشنامه و سایر ابزارهای سنجش، نقش مهمی در پژوهش‌‏های علوم اجتماعی، مدیریت و علوم رفتاری ایفا می‏‌نمایند. در این مقاله، مقیاسی که توسط لیکرت در سال ۱۹۳۲ طراحی شد مورد تحلیل قرار می‌گیرد. همچنین تازه‌‏ترین یافته‌‏های‏ پژوهشی مرتبط با اصول و مراحل ساخت آن تشریح می‌گردد. در ادامه روش‏‌های آماری مناسب برای تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از اجرای این مقیاس ارائه شده است. در نهایت نیز به بررسی مزایا و محدویت‏‌های آن می‌‏پردازد.

مقیاس و پرسشنامه

از طیف لیکرت می‌توان برای ساخت پرسشنامه (Questionnaire) و مقیاس (Scale) گردآوری دیدگاه‌ها، استفاده کرد. مقایس و پرسشنامه از جمله ابزارهای سنجش هستند که گاه مترادف‏ و یکسان در نظر گرفته می‏ شوند. اگرچه اصطلاحات «مقیاس» و «پرسشنامه» قابل تبدیل به‏ یک‏دیگر هستند، اما تفاوت‌های قابل ملاحظه‌‏ای بین شیوه‌های ساخت و کار آن‏ها وجود دارد.

پرسشنامه مجموعه‌ای از سوالات (گویه‌ها) است که پاسخ دهنده با ملاحظه آنها پاسخ لازم را ارائه می‌دهد. این پاسخ، داده مورد نیاز پژوهشگر را تشکیل می‌دهد. از طریق سوالات پرسشنامه می‌توان دانش و نگرش فرد را مورد ارزیابی قرار داد. برای بالا بردن دقت داده‌های گردآوری شده از طریق پرسشنامه، پیشنهاد می‌شود از این ابزار در کنار ابزارهای دیگر گردآوری اطلاعات استفاده کرد. در غیر این صورت باید داده‌های حاصل را با قید احتیاط به کار برد.

مراحل ساخت مقیاس با طیف لیکرت

شناسایی سازه‌‌ها : دقت کنید پرسشنامه یک ابزار است بنابراین باید در خدمت هدف باشد. براساس هدف تحقیق باید سازه‌های سنجش هدف اصلی را شناسایی کنید.

ارائه تعریف عملیاتی از سازه‌ها: وقتی سازه‌ها شناسایی شدند باید تعریف مفهومی و عملیاتی شوند. تعریف عملیاتی Operational definition یعنی اندازه‌پذیر کردن مفاهیم مورد مطالعه.

برای مثال تعریف علمیاتی متغیر انگیزش (گویه‌های سنجش انگیزش) اینگونه است: حضور به موقع در محل کار، شادی و نشاط در محل کار، احساس افتخار به شغل، انجام پاره‌ای از امور در منزل و …

تبدیل تعریف عملیاتی به پرسشنامه: پس از آنکه پژوهشگر تعاریف عملیاتی هر متغیر را ارائه کرد برای سنجش هر متغیر چندین گویه بدست می‌آید. اکنون کافی است این گویه‌ها به صورت سوالی مطرح شوند بطوریکه بتوان با طیف لیکرت به آنها پاسخ داد.

به تعریف عملیاتی مثال انگیزش توجه کنید. سوالات پرسشنامه انگیزش به صورت زیر خواهد بود:

– چه میزان در محل کار به موقع حاضر می‌شوید؟ (خیلی کم تا خیلی زیاد)

– چه میزان در محل کار خود احساس شادی و نشاط دارید؟

– چقدر از اینکه در این شغل فعالیت دارید احساس افتخار می‌کنید؟

– آیا تمایل دارید پاره‌ای از امور کاری را در منزل خود انجام دهید؟

دقت کنید پرسشنامه به همین سادگی قابل طراحی است.

پس از آن از طیف لیکرت مناسب ۵ درجه، هفت درجه یا نه درجه استفاده کنید.

طیف لیکرت ۵ درجه برای سنجش میران موافقت با سوالات

پس از طراحی و تدوین گویه‌ها، بهتر است آن را به صورت‏ کاملا تصادفی و نامنظم در پرسشنامه نگرش‏‌سنجی بیاوریم تا احیانا از خطاهای ادراکی‏ نظیر«خطاهای کلیشه‌‏ای»، «ارائه پاسخ‏‌های رسمی و محافظه‏‌کارانه»، «خطای‏ توزیع» (گرایش زیاد به موافقت،مخالفت،مخالفت یا حد وسط) و «القای فرضیه‌‏ها به پاسخ‏گو» اجتناب کرد.

اصول طراحی گویه‌های پرسشنامه طیف لیکرت

• اجتناب از گویه‌های سوق‌‏دهنده و جهت‌‏دار
• پرهیز از پرسشهای حساسیت‏ برانگیز
• پرهیز از گویه‌های شرم ‏آور
• اجتناب از گویه‌هایی که باعث پاسخ‏‌های کلیشه‏‌ای می‏‌شوند
• پرسش آنچه را بدنبالش هستیم
• طراحی گویه‌های کوتاه و ساده
• طراحی سوالات تک‏‌موضوعی
• اجتناب از پرسش‏‌های مبهم یا پیچیده
• استفاده از زبان مناسب
• پرسش‏های مشخق و دقیق باشد
• اجتناب از«منفی مضاعف»
• پرهیز از درجه‏‌بندی اعدادی (۱،۲،۳،۴،۵) در پاسخ‏نامه
• اجتناب از از طرح ضرب المثل برای سنجش نگرش‌‏ها
• اجرای مقدماتی گویه‌ها در یک نمونه تصادفی از پاسخ‌‏دهندگان
• بررسی اریبی (تورش) بلی گفتن یا نه گفتن

به منظور تعین گویه‌های مناسب و پایدار ‏باید ضوابطی یافت، منظور از گویه‌های مناسب و پایدار گویه‌هایی است که

• فقط موضوع و مساله مورد مطالعه را می‏‌سنجند و نه مساله دیگر و بی‏‌ربط
• گرایش کم‏‌وبیش مثبت‏ و کم‌‏وبیش منفی را بیان می‏دارند و نه گرایش بی‏‌تفاوت
• خصوصا ابهام‌‏آور نیستند.

این ضوابط در مقیاس ترستون بیرونی بودند، بدین‏ معنی که‏ گویه‌های مناسب بوسیلهء داوران تشخیص داده می‌‏شد. با توجه به نواقص این روش در طیف‏ لیکرت سعی‏ شده است که از ضوابط درونی برای تشخیص پایداری و یا مناسب بودن‏ گویه‌ها استفاده شود،بدین‏معنی که هریک از گویه‌ها را با مجموع گویه‌های دیگر در رابطه‏ گذاشته می‏شود و از روی میزان هماهنگی و همبستگی آن با سایر گویه‌ها،پایداری و مناسب بودن آن‏ها تشخیص داده شود.به همین دلیل این روش را نیز پایداری درونی‏ می‏‌نامند.

تحلیل سوالات معکوس در پرسشنامه طیف لیکرت

گاهی در پرسشنامه‌ها از سوالاتی استفاده می‌شود که بار معنایی منفی دارند و به آنها سوال معکوس Reverse questions گفته می‌شود. برای پاسخ‌دهی به این سوالات نیازی نیست که طیف پاسخگویی را تغییر دهید. تنها برای نمره‌گذاری به پاسخ‌ها به صورت معکوس عمل کنید.

روش تحلیل سوالات معکوس در پرسشنامه طیف لیکرت

به مثال زیر توجه کنید یک پرسش به حالت طبیعی و معکوس مطرح شده است.

در محیط کاری خود احساس آرامش دارم.

خیلی زیاد ۵         زیاد ۴                 متوسط ۳             کم۲                   خیلی کم ۱

در محیط کاری خود احساس آرامش ندارم. {این سوال معکوس است.}

خیلی زیاد ۱         زیاد ۲                 متوسط ۳             کم ۲                  خیلی کم ۱

پاسخ‌دهندگان با همان طیف به همه پرسش‌ها پاسخ می‌دهند. تنها برای وارد کردن داده‌ها به نرم‌افزار جهت تحلیل باید به صورت معکوس نمرات را وارد کنید. در این صورت نتایج حاصل از همه گویه‌های یک مقوله خاص باهم هم‌جهت و هم‌راستا شده و می‌توان به تحلیل مقوله‌های مختلف پرداخت.

دقت کنید گاهی سوالات مربوط به یک مقوله خاص همه حالت منفی دارند. برای مثال «ریسک ادراک‌شده» یا «بدبینی سازمانی» دو مقوله ذاتاً منفی هستند. روشن است تمامی گویه‌های مربوط به سنجش این مقوله‌ها نیز منفی است بنابراین نباید چنین سوالاتی را به صورت معکوس نمره‌گذاری کنید. سوالات معکوس فقط به سوالاتی گفته می‌شود که در میان سوالات مثبت قرار گرفته‌اند.

روایی و پایایی پرسشنامه طیف لیکرت

یکی از مهمترین مسائل در پرسشنامه طیف لیکرت، تعیین میزان روایی و پایایی آن است. مفهوم روایی Validity به این سوال پاسخ می‌دهد که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می‌سنجد. پایایی Reliability با این امر سروکار دارد که ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی را به دست می‌دهد.

اعتباریابی (روایی) پرسشنامه

پس از محاسبهء مجموع نمرات پاسخ‏گویا،نوبت به آن می‏رسد که گویه‌های نامناسب و ناهماهنگ با سایر گویه‌ها حذف شودند. برای اعتباریابی پرسشنامه طیف لیکرت می‏توان از روش‏های زیر بهره جست:

• اعتباریابی محتوایی (دیدگاه داوران)
• محاسبه ضرب همبستگی
• محاسبهء توان افتراقی،ضریب تمییز
• تحلیل عاملی

تعیین ضریب پایایی پرسشنامه

با استفاده از روش هماهنگی درونی(آلفای کرونباخ)می‏توان پایایی پرسشنامه طیف لیکرت را به دست آورد،پایایی مقیاس لیکرت با ضریبی در حدود ۸۵% توسط پژوهشگران قابل قبول دانسته شده است.

تقریبا تمامی پژوهشگران مقیاس لیکرت را از نوع مقیاس رتبه‏ای(ترتیبی) می‌‏دانند. اما پژوهشگران بر روش‏‌های تجزیه‏‌وتحلیل داده‏هایی که از مقیاس لیکرت ناشی می‏‌شود توافق‏ زیادی ندارند. اگرچه در برخی از این روش‌‏ها هم، بحث و مجادله‏‌های زیادی است، اما روش‌های زیر، روش‌‏هایی هستند که اکثرا بر آن توافق دارند.

در صورتی که تحلیل‏‌کننده از ماهیت فاصله‏ای نبودن داده‏ها اطلاع داشته باشد،سؤال‏‌ها را بر اساس پاسخ‌‏هایی که به آن‏ها داده می‏‌شود با استفاده از فراوانی و درصد خلاصه و طبقه‌‏بندی می‏‌کند. به‏‌کارگیری نما یا میان ه(و نه میانگین)، به‏‌کارگیری مد مناسب‏تر است. با استفاده از مد بهتر می‏‌توان داده‌‏های ترتیبی را توصیف کرد. بیان کردن‏ شاخصه‏‌های پراکندگی با استفاده از انحراف چارکی و نه انحراف معیار؛نمایش توزیع‏ مشاهدات در یک نمودار میله‏‌ای و نه بقیه نمودارها.

روش‌های تجزیه‏ وتحلیل مقیاس لیکرت

برای بررسی روش‌‏های آمار استنباطی در مقیاس لیکرت، باید از روش‏های آمار ناپارا متریک استفاده کرد. برای مقایسه دو نمونه مستقل از آزمون یومن( u من)ویتنی استفاده‏ می‏شود.برای مقایسهء نمونه‏های وابسته(اندازه‏گیری مکرر،زوج‏های متشابه)از آرمون‏ رتبه‏های علامت‏دار ویلکاکسون استفاده می‏شود.اگر بخواهیم بدانیم که زیر جامعهء یک زیر جامعهء دو اختلاف معناداری دارند،از آزمون خی دو استفاده می‏شود.(یعنی جایی که‏ داده‏ها به صورت فراوانی،نسبت،درصد یا احتمال باشد).

گاهی هم سؤال پژوهشی لیکرت به ارتباط بین دو متغیر مربوط می‏شود که در اینجا هم باید از شاخص‌های ارتباطی مناسب استفاده کرد و در شرایطی که مقیاس اندازه‏گیری‏ هردو متغیر در سطح ترتیبی است،مناسب‏ترین روش ضریب همبستگی کندال است.البته‏ روش همبستگی رتبه‏ای اسپیر من می‏تواند جانشین مناسبی برای روش کندال است.البته‏ از روش مذکور می‏توان از ضرایب گاما و D سومو نیز استفاده کرد).

معایب پرسشنامه طیف لیکرت‏

-این مقیاس از سطح یک مقیاس ترتیبی تجاوز نمی‏‌کند و نمی‏توان آن را هنوز در سطح‏ مقیاس‏های فاصله‏ای دانست.مثلا نمی‏توان ادعا نمود که اگر دو پاسخ‏گو دارای‏ مجموع نمرات مساوی هستند،گرایش آن‏ها به موضوع مورد مطالعه دقیقا یکسان‏ است،زیرا ممکن است که اجزا این مجموع نمرات،با هم متفاوت باشند.همچنین اگر مجموع نمرات پاسخ‏گویی،دو برابر پاسخ‏گویی دیگر باشد،نمی‏توان ادعا کرد که‏ گرایش او نسبت به مساله مورد بررسی دوبرابر مثبت‏تر یا دو برابر منفی‏تر است.

-احتمال بسیار ضعیفی وجود دارد که پاسخ‏دهنده بتواند نسبت به یک بیان کوتاه در فرم‏ چایی و در غیاب یک موقعیت واقعی زندگی واکنشی توام با روایی(اعتبار)بالا از خود نشان دهد و این احتمال وجود دارد که پاسخ‏های رسمی،محافظه کرانه،سرد و بی‏روح و نه چندان واقعی در کنار بسیاری از متغیرهای غیر قابل کنترل بر نحوه توزیع‏ پاسخ‏ها تاثیر گذارند.

-هیچ دلیلی در دست نیست که نشان دهد،پنج یا هفت موضعی که در مقیاس نشان داده‏ شده است،دارای فواصل یکسان باشد.قضاوت بین(خیلی موافقم)و(موافقم)ممکن‏ است با قضاوت بین(موافقم)و(نظری ندارم)متفاوت باشد و فواصل بین آن‏ها برابر نباشد.ضمنا ممکن است برابری ارزش احکام یا پرسش‏ها از نظر موافقت یا مخالفت برابر نباشد.

مزایای پرسشنامه طیف لیکرت

-در این طیف به تعداد زیادی گویه‌ها نیاز است و نه به قضاوت داوران درعین‏حال‏ نتایج حاصل از دقت،اعتبار بیشتر و قابل توجه‏تری برخوردار است. لذا این طیف‏ برای بسیاری از تحقیقات میدانی وسیع،در علوم اجتماعی و خصوصا جامعه‏شناسی، مدیریت و مطالعات سازمانی مناسب و کاربرد وسیع دارد و می‏توان به وسیله آن انواع‏ مسایل(گرایش‏های سیاسی،مذهبی،نژدای،شغلی)را سنجید،چه رضایت دانشجو از معلم مطرح باشد،چه قابلیت اعتماد سربازانی که برای ارتش انتخاب می‏شوند و…این‏ طیف می‏تواند تا حدود زیادی،پاسخ‏گوی این مسایل باشد.

-از طیف لیکرت می‏توان برای تقسیم کلی و قابل قبولی از نگرش‏های مردم و طرح‏ عباراتی که ارتباط معنای ظاهری آن با نگرش مورد بررسی به وضوح روشن نباشد، استفاده کرد.به این ترتیب می‏توان انشعابات دقیق‏تر و عمیق‏تر یک نگرش را کشف‏ کرد.

جمع‏ بندی و نتیجه‏ گیری

اندازه‏گیری نگرش‏ها دارای اصولی است که هرچه بیشتر این اصول رعایت شود، اندازه‏گیری دقیق‏تر انجام می‏شود،این اصول را به طور خلاصه می‏توان به پنج قسمت‏ تقسیم کرد: تجانس یا دارای یک بعد بودن، حالت خطی یا قواصل برابر، پایایی‏، روایی و تکثیر مرحله‏ای یا انباشته‏ای.

پژوهشگران مختلف مقیاس‏های گوناگون ایجاد کرده‏اند،که در هریک از آن‏ها به یکی یا حداکثر دو تا از پنج شرط مذکور توجه خاص مبذول شده است و به دیگر شروط توجه‏ کمتری شده. یک روش برروی تجانس تمرکز کرده است، دیگری یرروی یافتن‏ واحدهای برابر،سومی در مورد تکثیر مرحله‏ای و از این قبیل.به نظر نمی‏رسد که بتوان‏ روش واحدی یافت که واجد همهء این امتیازات باشد.از این‏رو شناخت هدف هرکدام از این مقیاس‏ها و تفاوت موجود بین آن‏ها حائز اهمیت بسیار است‏.به هرحال،نسنجیده‏ نمی‏توان گفت کدام روش بهتر است.هرکدام دارای وجوه مهم و لازمی است،در عین‏ حال بر هریک انتقادی وارد است.بهترین روش،همیشه آن روشی است که برای موضوع‏ مورد بررسی از سایرین مناسب‏تر است.

اگر خواهان مطالعهء الگوی شکل‏گیری یا کشف تئوری‏های نگرشی هستید و به تجانس و تک‏بعدی بودن اهمیت می‏دهید،احتمالا روش‏ لیکرت مناسب‏تر است.اگر علاقمند به مطالعهء تغییرات نگرش یا سلسله ساخت یک نگرش‏ هستید و به تکثیر مرحله‏ای و تک‏بعدی بودن اهمیت می‏دهید روش گاتمن ارحج می‏باشد. اگر هدف مطالعهء تفاوت‏های گروهی است،و به فاصله برابر توجه دارید احتمالا باید روش ترستون را انتخاب کنید.اگر هدف مطالعهء فاصله‏های اجتماعی باشد و تکثیر مرحله‏ای هم برایتان مهم است از طیف بو گاردوس استفاده کنید.هریک از این مقیاس‏ها یک کار را به نسبت،خوب انجام می‏دهند،در نتیجه با توجه به نیازهای تحقیقی،مقیاسی‏ را که مناسب است باید انتخاب کرد.

برگرفته از: پارس مدیر

پرسشنامه اعتماد برند – چینومونا (2016) و لاروچ و همکاران (2012)

نوشته

در طراحی پرسشنامه استاندارد و علمی چه نکاتی باید رعایت شود؟

نوشته

پرسشنامه گرایش به مواد مخدر فرجاد(1385)

نوشته

نکات مورد توجه در تعیین حجم نمونه:

نوشته

نکات طلایی برای موفقیت در مصاحبه دکتری

 تحلیل داده های آماری با مناسب‌ترین قیمت و کیفیت برتر!

با تجربه‌ی بیش از 17 سال و ارائه‌ی بهترین خدمات

مشاوره : پایان نامه و مقاله نویسی تحلیل داده های آماری

تحلیل داده های آماری با نرم افزارهای کمی و کیفی

• نرم افزار های کمی SPSS- PLS – Amos

• نرم افزار های  کیفی: Maxquda & Nvivo

• تعیین حجم نمونه با:Spss samplepower

• برای سفارش تحلیل داده های آماری با کیفیت بالا و قیمت مناسب همین جا  کلیک
• همچنین برای نوشتن فصل سوم پایان نامه یا بخش روش تحقیق مقاله می توانید با ما در تماس باشید.

• انواع پرسشنامه های استاندارد فعلا در 3 برگه

مبانی نظری و پژوهشی متغیر ها

• دانلود انواع پاورپونت

• دانلود : کتاب “مدیریت زمان: راهنمای کامل برای بهره‌وری و موفقیت” (برای اولین بار در ایران)

• ***دانلود: کامل ترین پکیج آموزش کاربردی نرم افزارانویوNvivo

• *** ***دانلود کامل ترین پکیج پرورش قارچ  (6 جزوه آموزشی + 4 نمونه سوال بابیش از 1550 سوال)

• ***دانلود: کتاب آموزش تصویری تعیین حجم نمونه با SPSS Sample Power

• ***دانلود: کتاب درمان بیماری ها با گیاهان دارویی و طب سنتی (به تفکیک بیماری)

• **دانلود:  کتاب معرفی انواع مواد و گیاهان دارویی جهت درمان بیماری ها(پزشک خود باشید!)

• از انواع آموزش های ما هم به صورت رایگان بهره بگیرید.

• آموزش های رایگان: آموزش نرم افزار spss – آموزش انویووو Nvivo – آموزش نرم افزار کامتازیا ( Camcamtasia ) – آموزش کاربردی نرم افزارهای دیگر آموزش زبان انگلیسی – آموزش زبان کردی

•  کیفیت بالا، قیمت مناسب و خدماتی که به نیازهای شما پاسخ می‌دهند!

• با ما همراه باشید و پروژه‌ی خود را به یک تجربه‌ی موفق تبدیل کنید.

تماس: 09143444846 (پیامک، ایتا، واتساپ، تلگرام) کانال تلگرام: عضو شوید

(تا جای ممکن با ایتا پیام بفرستید، زودتر در جریان خواهیم بود!)

ایمیل :   abazizi1392@gmail.com

وبلاگ ما