انتخاب صحیح آزمون آماری
یکی از مشکلات عمومی در تحقبقات میدانی انتخاب صحیح آزمون آماری برای بررسی سوالات یا فرضیات تحقیق می‌باشد. در آزمون‌های آماری هدف این است که ببینیم آیا داده‌های نمونه شواهد کافی برای رد یک حدس یا فرضیه را دارند یا خیر؟ انتخاب نادرست آزمون آماری موجب خدشه دار شدن نتایج تحقیق می شود.
قبل از انتخاب یک آزمون آماری بایستی به نکات زیر توجه نمود:
-
سوال یا فرضیه تحقیق چیست؟
-
چه تعداد متغیر در تحقیق شما مورد بررسی قرار می‌گیرد؟
-
مقیاس اندازه‌گیری متغیرهای مورد بررسی چگونه است (فاصله‌ای، رتبه‌ای و یا اسمی هستند)؟
-
آیا توزیع متغیر مورد بررسی نرمال است؟
-
چند گروه مورد مقایسه قرار می‌گیرند؟
-
گروه‌های مورد بررسی مستقل هستند یا وابسته؟
-
آمار توصیفی و آمار استنباطی
آمار در دو شاخه آمار توصیفی و آمار استنباطی بحث و بررسی می شود.
هدف آمار توصیفی (descriptive) محاسبه پارامترهای جامعه با استفاده از سرشماری تمامی عناصر جامعه است. در یک پژوهش جهت بررسی و توصیف ویژگیهای عمومی پاسخ دهندگان از روش های موجود در آمار توصیفی مانند جداول توزیع فراوانی، در صد فراوانی، درصد فراوانی تجمعی و میانگین استفاده می‌گردد. در آمار استنباطی (inferential) پژوهشگر با استفاده مقادیر نمونه آماره‌ها را محاسبه کرده و سپس با کمک تخمین و یا آزمون فرض آماری، آماره‌ها را به پارامترهای جامعه تعمیم می‌دهد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه‌های پژوهش از روش‌های آمار استنباطی استفاده می شود.
-
آزمون‌های آماری پارامتریک و ناپارامتریک
آمار پارامتریک مستلزم پیش فرض‌هائی در مورد جامعه هدف یعنی جامعه‌ای که از آن نمونه گیری صورت گرفته می‌باشد. به عنوان مهمترین پیش فرض در آمار پارامترک فرض می شود که توزیع جامعه نرمال است، اما آمار ناپارامتریک مستلزم هیچگونه فرضی در مورد توزیع نیست.
فنون آمار پارامتریک شدیداً تحت تاثیر مقیاس سنجش متغیرها و توزیع آماری جامعه است. اگر متغیرها از نوع اسمی و ترتیبی باشند، از آزمون‌های ناپارامتریک استفاده می‌شود. اگر متغیرها از نوع فاصله‌ای و نسبی باشند، در صورت نرمال بودن توزیع آماری جامعه از آزمون‌های پارامتریک استفاده و در غیر این صورت از آزمون‌های ناپارامتریک استفاده می‌شود.
انواع آزمون‌های آماری
جدول زیر انتخاب صحیح آزمون آماری را با توجه به نوع و تعداد متغیرها و تعداد گروه‌های مورد مطالعه نشان می‌دهد.
انواع آزمون‌های آماری
آزمون پارامتریک |
آزمون ناپارامتریک متناسب |
||||
تعداد متغیر وابسته |
تعداد متغیرهای مستقل |
تعداد گروه |
متغیر وابسته فاصله‌ای و نرمال |
متغیر وابسته رتبه‌ای یا فاصله‌ای و غیرنرمال |
متغیر وابسته اسمی |
۱ متغیر وابسته |
متغیر مستقل ندارد |
یک گروه |
t تک نمونه‌ای |
میانه تک نمونه‌ای |
آزمون خی‌دو یا دو جمله‌ای |
۱ متغیر مستقل |
دو گروه مستقل |
t مستقل |
U مان- ویتنی |
آزمون دقیق فیشر (خی‌دو برای نمونه های بزرگ( |
|
دو گروه وابسته |
t وابسته |
ویلکاکسون، آزمون علامت یا رتبه‌ها |
مک – نمار |
||
بیش از دو گروه مستقل |
تحلیل واریانس یکطرفه |
کروسکال والیس |
خی‌دو |
||
بیش از دو گروه وابسته |
تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر |
فریدمن |
آزمون کوکران |
||
۲ متغیر مستقل یا بیشتر |
گروه‌های مستقل |
تحلیل واریانس عاملی |
فریدمن، رگرسیون لجستیک ترتیبی |
رگرسیون لجستیک عاملی |
|
۱ متغیر مستقل فاصله‌ای |
– |
همبستگی و رگرسیون خطی ساده |
همبستگی ناپارامتریک |
رگرسیون لجستیک ساده |
|
۱ یا چند متغیر مستقل فاصله‌ای/ ۱ یا چند متغیر مستقل طبقه‌ای |
– |
رگرسیون چندگانه و تحلیل کوواریانس |
– |
رگرسیون لجستیک چندگانه و تحلیل تمیز |
|
۲ یا چند متغیر وابسته |
۱ متغیر مستقل |
گروه‌های مستقل |
تحلیل واریانس یکطرفه |
– |
– |
۲ یا چند متغیر مستقل |
– |
رگرسیون خطی چندگانه چندمتغیره |
– |
– |
|
متغیر مستقل ندارد |
– |
تحلیل عاملی |
– |
– |
|
۲ مجموعه شامل بیش از ۲ متغیر وابسته |
متغیر مستقل ندارد |
– |
همبستگی کانونی |
– |
– |